Katalog

Anarşist kuram ve kökeni üstüne bir el kitabı Anarşizm nedir, anarşist kimdir? Anarşist Kuram ve kökeni Karin Kramer Verlag Yazarlar Grubu / Çeviren: H. Ibrahim Türkdoğan / Birey Yayınları 96 s. MUSTAFATÜZEL 'Anarşi' tcrimi gazetelerin spor saylalarında "stat anarşisi", kent haberleri bölümünde "trafik anarşisi", politika sayfaların<Ja da "anarşi ve terör" gibi türetmelerle yer alıyor. Kültür sanat ortamlarında ise, tünı protokole davetiye gönderilerek gerçekleştirilen "anarşist happening" lcri duyuyorıız. Oysa kısa bir sürc öncc kurıılan Birey Yayınla M Sevgi, ahlâk ve inanç Melekler Zamanı / Iris Murdoch / Çeviren: Nihal Yeginobalı / Simavi Yayınlan / 262 s. "İtalyan Kızı", "Kesik Bir Baş" ve "Tek Buynuzlu At" adlı yapıtlarıyla tanıdığımız Iris Murdoch "Melekler Zamanı" adıyla dilimize çevrilen romanında felsefi yakJaşıınla gerilim romanının kurgu özelliklerini bağdaştırıyor. Murdoch, 1966 yılında kaleme aldığı bu kitabında, sevgi, ahlâk, Tanrı inancı ve inançsızlık gibi, insan yaşamını derinden ilgilendiren sorunları başanlı tiplemelerle bir olay örgüsü içinde tartışıyor. 1919 yılında Dublin'de doğan İrlanda asıllı İngiliz Yazar Iris Murdoch, Oxford'da klasik diller; Cambridge üniversitcsinde felsefe öğrenimi görmüş, 194446 yılları arasında I.ondra, Belçika ve Avusturya'da Birleşmiş Milletler Rehabilitasyon tdaresi'nde çalışmıştı. rı'nın yeni kitabı "Anarşist Kuram ve Kökeni"nde başka bir anarşi çıkıyor karşımıza; insanlar arasında eşitlikçi, uyumlu, tahakkümsüz bir yaşamın olanaklarını irdeleyen anarşist kuram ve onun çeşitli uygulama denemelerinin toplamıolarak anarşist hareket. Elbette, ülkemizdeki kimi entelektüel ve politik çevreler anarşizm konusundan, haber yazarları kadar bihaber değiller. Son yıllarda çeşitli anarşizan dergilerin, klasik ve çağdaş anarşist yazarların bazı kitaplamıın yayımlanmasına ve anarşistlerin gerçekleştirdikleri (örneğin Dalyan'daki ilk açlık grevi) ve katıldıklan kimi etkinliklere karşın, anarşizm konusundaki önyargılar, eksik ve yanlış bilgilenmeler devam ediyor. "Anarşist Kuram ve Kökcni"nin yayımlanma nedenlerinden biri de bu önyargıları azaltmak, anarşizme yöneltilen çeşitli eleştirilere bir yanıt sunabilmek amacını taşıyor. Kitap geniş bir akademik çalışma ya da tarih kitabı olmasa da, Tiirk okurunun yakın zamana kadar yetinmek zorunda kaldığı ansiklopedi maddelerinin ve el kitaplarının kapsamını çok aşan ve üstelik bunlar gibi 'anarşizmi mahkum etmek' önyargısı taşıyan kişilerce değil, anarşistlerce yazılmış, okııyucuyu düşünmeye yönelten bir çalışma. Anarşizm bir dogma, bir ideoloji değil. Horst Stowasser tarafından 1974 yılında yazılan kitabın, Almanya'daki 10. baskısı sırasında geçirdiği değişiklikler sonrasında (ilk yazarın daonayıyla) artık Karin Kramer Yayınevi 'Yazarlar Grubu'nun adıyla andması, kitabı Türkçeye çeviren H. İbrahim Türkdoğan'ın kitaba ek bölümler yazması ve tüm bunların bir uyum içinde gerçekleştirilmesi, anarşizmin bu durumuna sembolik bir örnek olarak görülebilir. "Anarşist Kuram ve Kökenleri" esas olarak üç bölümden oluşuyor: 1 Anarşizmin Temel Düşünceleri, 2 Anarşizmin Kuramsal Kökenleri, 3 İlk Anarşist Kuramcılar. İlk bölüm kavram kargaşalarına yer verilerek başlıyor ve şöyle bir çerçeve çiziliyor: "Anarşist eşit hakların oldıığu, hakimiyetsiz, özgiir birtoplumu benimser... Bu, egemenliğin otoritesinin, sömüriinün olmadığı bir toplumdur, alışılınamış ilişkilerin şekil kazandığr, rekabctin, etniritaat ilişkisinin olmadığı, bunun yerine dayanışma, karşılıkla yardımlaşma ve özgiir sözleşme esasına dayanan bir toplum" (s. 12). Daha sonraki 'Anarşi Kavramı ve Kökeni', 'Devletin Eleştirisi', 'Anarşizm ve Marksizm', 'Otoriter Sosyalizmin Eleştirisi', 'likonomik Yapı', 'Örgüt', 'Şura ve Özyönetim' gibi alt başlıklarda, bu genel çerçeve özgün durumlara göre geliştirilerek anarşizmin çeşitli olgulara bakışı yansıtılıyor. Bu arada, ilginç benzetmeler de yapıhyor: "Insanların otorite olmadan, politik bir iktidar olmadan yaşayamayacağı yaygın bir ön yargıdır. Nasıl ki bir sirk atı tcrbiyecisi olmadan yaşayamayacaksa, insan da öyle!" (s. 15). "Errico Malatesta, otoriter ınsanların birçoğunun duyduğu özgürlükten korknıa duygusunu açıklayarak, henüz psikanalizin gelişmeden önce bu alanda önemli bir saptamada bulunuyordu." (s. 21); "Marksizm bir devlet ideolojisidir. Anarşistlerse tüm devlet ideolojilerini yok etmeyi amaçlar." (s. 24); Anarşistİere yöneltüen eleştirilerin başmda gelen 'örgütsüzlük' konusunda ise şunlar söyleniyor: "...her türlii örgütlenme, otoriter eğitim vb. ncdenlerden dolayı otoriter olma tehlikesini içeriyor. Kimi anarşistler bu tehlikcyi yakından hissettiklcri ya da onu doğrudan yaşamış olduklan için antipati geliştirmişlcrdir." (S. 41) ver "Sonuç olarak dcnilebilir ki halkıda içeren devrimci bir değişim istemi söz konusuysa ve bir karnaval devrimcisi olarak sahheye çıkılmak istenmiyorsa, örgütlenme kaçınılmazdır."(s.43). Anarşistlerin benimsedikleri toplumsal örgütlenme biçjmlerinden biri de şuralar: "Şuralar açık örgütlenmelcrdir: Herkes toplumsal ilişkilcrin iç yüzünü görebilir, kendi görüşünü söyleyebilir. Bu durum, parti gibi öncü bir kliğin oluşmasını vc hiyerarşiyi engeller. Doyasıyla üretim ve tüketim gibi organizasyonlar son derece adil bir şekilde halkın gereksinmelerine uygun olarak gerçekleştirilir." (s. 46). Kitabın ikinci bölümünde "anarşizmin temel öğelerini içeren bir dizi felsefe akımı yaşanmıştır: Harmonik, doğal ve özgür bir yaşamı benimseyen, devleti reddeden çeşitli ayaklanmalar olmuştur: 12., 13., 16. yüzyılda... her zaman vc her yerdc. Ancak kuramsal anarşizmin kuruculanna 18. yüzyılda rastlamaktayız" (s. 51) denilerek, anarşizmin ilk kuramcısı William Godwin, anarşist ilkelere göre bir topluk kurma denemelerinin ilk esin kaynakları Fourier ve Robert Owen, anarşizmin öncüleri olarak anlatılıyor. Sonraki bölümde ise anarşizmi açıkça zikreden ilk kuramcılar: Proudhon, Bakunin ve Kropotkin ilginç yaşam öyküleri, düşüncelerindeki larklılıklar ve otoriter sosyalistlerle yaptıkları tartışmalar/ mücadeleler çerçevesinde yer alıyorlar. "Anarşist Kuram ve Kökeni"nde son olarak Max Stirner'e ve Bireyce Anarşizme yer verilmiş. Tüm bu bölüm başlıkları ve kısa yazılar birlikte okunduğtında anarşizmin bazı eksikliklerlebir panoraması ortaya çıkıyor. Bir kitabın tanıtım yazısının, kitabın kendisini okumayı ikame etmemesi gerektiğini düşünerek fazla uzun alıntı yapmak istemedim. Fakat 'Anarşi ve Sanat' bölümün çok kısa ve yetersiz kaldığını; Kropotkin, Bakunin ve Proudhon gibi yazarların Almanca yazmadıklarını elbette bilen çevirmen H. İbrahim Türkdoğan'ın "Gegenseitiğe Hilfe", "Staatlickeit und Anarchie" olarak andığı eserlerin karşısına, hiç olmazsa parantez içinde 'Karşılıklı Yardımlaşma', 'Devlctçilik ve Anarşi' yazmayışının rahatsız edici bir eksiklik olduğunu belirteyim. Bu arada yayıncı Mustala Yıldız'ın içtenlikle kaleme aldığı ve "yeni sevgili için para kaynağı'ndan başka bir şey olmadığını bile" anlattığı antisunu yazısı, anarşist literatüre ve yayımcılık tarihine ilginç bir 'sunu yazısı' örneği olarak geçmeye aday. "Anarşist Kuram ve Kökeni", okunmayı, üzerinde düşünülmeyi ve tartışılmayı bekliyor. C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 1 3 4 S A Y F A 11