Katalog

Şerif Mardin in kitabı dinin rolü konusunda yapılacak baska araştırmalar için bir sıçrama taşı "Modern Türkiye'de Din ve Toplumsal Değisim" I f{ I M \ U t Said Nursi, Mardin'in kitabının merkezinde yeralmaklabirliktekitapbirbiyograHdeğil. Konu.orijinal bir dini önder olan Said Nursi'ninetrafında,modernleşmesüreciile ortayaçıkanTürk toplumundaki dinsel dönüşümüvebudönüşümüntemel dinamiklerini anlatıyor. malar, Batı'dakilere kıyasla lıâlâ son derece zayıl durunıda. Cumhuriyet'in naif pozitivizminin, bu alanı kısırla^tırıcı etkileri, bu alandaki fakirliğin sebeplerinden biridir.Batıda Oryantalist geleneğin bu alanda oluşturduğu zenginliğin bir benzerine sahip olmayışımızı, bilimsel araştırmaların yetersizliğinden önce, "alanın hassasiyeti "ne bağlamak gerekiyor. MÜMTAZ'ER TÜRKÖNÇ T ürkiye'de din, "hassas" bir konıı olmayı sürdüriiycır. Gündelik siyasetten, toplumun deği^im istikametine kadar birçok alan, dinin stratejik belirleyiciliğinin açık veya kapalı izlerini raşıyor. Tarihsel olarak dinin kapsayıcdığı ve bugün anahtar bir kurıım ve süreç olarak iijlevi, konuyu değişik boyutlarıyla Prof Serıf Mardin gündeme getiriyor. Sürdürülen tartışmalar, konunun hassasiyeti nispetinde "önleme" çabalarını zcdeliyor. Hem laik kampın, hem de Müsliımanların, değer yargılarının ötesinde, "anlama" çabalarının verimli olduğu söylenemez. Din, oncelikle bir inanç alanıdır; aına aynı zamanda bir toplumsal süreçtir. Türkiye'de dini, bir toplumsal süreç olarak ele alan ve inceleyerı çalışS A Y F A 2 Şerif mardin, bu alanda gerçek bir istisna teşkil ediyor. Aslında çoğunlukla îngilizcc yazan Mardin'i, Türk sosyal biliminden ziyade, Batı'yayakıştırmak doğrıı olabilir. Nitekim, İletişjm Yayınlarından çıkan "Bediüzzaman Said Nursi Olayı" başlıklı son kitabı 1989'da yayımlanmış: Religion and Social Change in Modern Turkey. The Case of Bediüzzaman Said Nursi'nin çevirisidir. Şerif Mardin'in tenıel özelliği ise, bu kadar hassas bir alanda, bi limsel kavramlar ve kuramları kullana rak "soğukkanlı" bir şekilde yazabilmesidır. Şerıt Mardin'in "din olgusu"nu incelerken kııli.ındığı model, "nıerkıvçevre" modelıdir. Bu model içinde "dinsellik", toplumsal süreçleri anla mamızı ve acıklamanıızı mümkün kı lan anahtar kurumlardan biri olmakta dır. Model, hem dinsellikten yola tıka rak toplunııı anlamamızı hem de toplumda ya^anan temel süreçlerden yola çıkarak tlinsellikteki değişmelerı anlamamızı mümkün kılmaktadır. Bediüz/anıan Said Nursi, II. Me^ru tiyet kujağı İslamcılarından cumhuriyet'e geçen, bıraktıgı izler bakımından önemli bir isimdir. Bugüne kadar, Şeyh Said'le sıkça karıştırılan, bir tari kat onderi gibi görülen Said Nursi, Mardin in kitabında önemli bir dü^üniir olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu gün de var olan takipçjlerı ve diğer dini cemaaller üzerinde bıraktıgı etkiler bakımından onemini koruyan Said Nursi, Mardin'in kitabının merkezinde yer .ılmakla birlikte kitap bir bıyografı değildir. Konu, orijinal bir dini ünder olan Said Nursi'nin etrafında, molernleşme süreci ile or1,1ya çıkan Türk toplumundaki dinsel dönuşümü ve bu dönüşümün temel dinamikle1 ini anlatmaktadır. Cumhuriyetin laik politikalarına tepki olarak yeni bir anlam kazanan ve modernleşmesinin yarattığı yeni ihtiyaçlara cevap vermek durumunda kalan İslamiyet, geçmişten farklı yeni anlamlar kazanıyor ve yeni toplumsal taleplerin ifadekanalıhalinegeliyor. Mardin, iletişimın yaygınlaşmasının, bu donüşüm üzerindeki etkileri ni sıkça dilegetiriyor: "Osmanlı kırsal kesimlerinde yaşayan nüfus, modernizasyonun etkilerinden, insan ııfkunun yeni bir genijleme yaşaması ihtiyacı adına harekete geçirilemeyecek ölçiide uzak düşmemişti. Bu ihtiyaç o ağırlığı taşıyacak tek bir dille, dinin diliyle ifade edilebüdi. Bediüzzaman Said Nursi Burada ileri sürduğıım goru^ sjudur: Toplumsal değişimın incelenmesinde toplumsal iletişimın gelişmesini daha geni^leıni^ bir dünya gorü^ü ıle ilişkilendirenler, bu deği^imin bir parçası olarak nıanevi ihtiyaçların da geni^le dığini unııtıır gorıınmektedirler. Bu genijleme, aynı /amanıla yeni bir popülist silkınijın gorülduğu bir donemde ortaya çıkmaktadır (ıcrçekten de Nurculuğun doğup yükselişinde demokratla^mış bir yön bulıınmaktadır; çünkiı, bu yükseli^, alt sınıriardan insanlara, dini mesajları kendi bildikleri yollardan yorumlama olanağı tanıyordu." Mardin'e göre Said Nursi'nin yaptığı, anahtar kavramları, çevrenin mevcut Imkânlardan daha az yararlanabilenlerin dilinde, yani çevre statüsünün özel karakterini dışa vuran bir dilde gelişrirmektir. Mardin'in bir kavramsal araç olarak kullandığı "lehçe" bu dilin değijimini ve karsdadığı ilıtiyaçları, zengin bir tablo halinde gosteı mektedir. Kitapta, Said Nursi için bir psikolojiktarih denemesi de vardır. Mardin'in bu eseri, Türk toplumunda dinin rolü konusunda yapılacak başka çalı^malar için, gösteıdiği bağlantılar la, gerçekten bir sıçrama ta^ı görevı ye rinegetirebilir.H Bediüzzaman Said Nursi Olayı: Modern Türkiye'de Din ve Toplumsal Değişim / Şcrıf Maniın I Çevırcn Metin Çıdhao$u I llctı)im Yaymlan I İsC U M H U R İ Y E T • \ ı < ,\ j « 1 1 / K İ T A P SAYI 1 48 I i ' V ' ! ( I U H V L1 .1