Katalog

ŞerifMardin'in tarih ve toplum analizleri: Makaleler 1 2 Coğulcu bir anlayısla... birçoğu lngilizce olarak çeşirli yayınlarda yer aldığı için dar bir çevre dışında geçmişte fazla ilgi görmedi. Hıında. Mardin in vaklaşımının aydınlarımızın ve polıı ikiKilarımızın pozitivi/ıııin derin ctkisı altındaki geleneksel anlayışından çok farklı olnıası da rol oyna dı. Oysa Makaleler şimdi okunduğunda görülüyor ki eğer "Baiı da çıkmış bir toplumsal ikilem üzerinde kurulmıış Türk oia sol ve solu", 1960larda, 1970lerde Şerit Mardin in yaklaşımına dikkat verseydi, bu durıımdan kıırtulma ve kendini Tiirkiye tarihini ve toplumunu anlama temelinde düzenleme de büyük olanaklara sahip olabilirdi. Şerit Mardinin tarih ve toplum analizleri, derin altüstlükler yaşadığımız, topkmıun biitün kesimleri nin yeni arayışlar içinde olduğu güııümüzde gene bii yük öncnı taşıynr. Ilginç biı noktadavız r ıemen herkes taralından demokratikleşrne Türkive'nin acil sorunu olarak taııımlanıyor. 1 latta, Mülkiyeliler Birliği İstanbul Şubesi ve Mülkiyeliler Vaktı'nca M) Kasım1 Aralık 1990 giinlerinde İstanbul'da ziinelnenen " Yünctimin Yeniden Yapılanması ve Kalılımcı Demokrasi" konıılu senıpozyıımda tanık olduğu muz gibi "tıivil toplum" kavraını, demokrasi anlayıs,!nın bir ifatlesi olarak bugün bütiin politik akımları ve önde gelen dü^ünür ve yazarları birleştiriyor. Anıa burada bir yol ayırıınıtHİayız: Kendi toplum sal dinamizmimiz ile demokratikleşmenin (elbette dünya gcli^mchiııc uygıın) bi(,imleri arasında hu kez olsıın bir ııyıım sağlayabilecek miyiz, yoksa gene geçmişte hep ı>ldıığu gibi Batı'yı tekrar etmeye yöne len bir "modemleşme"nin, ne pahasına olursa olsıın toplıımu kontrol etme tutkusunnıı ve sağ ya da sol popiilizmin i^i^e ge(,ip kimliksizleşmeye yol açmasına mı nıarıkuın olacağız'J "Sivil toplum" kavrammı ilk kez literatürümüze sokmıış olan Şeril Mardin iıı bütiin bilimsel kavraın ve ara(,lara olduğu gibi bu kavrama yaklaşım larzı burada yol gösteıicidir. Mardin'in çalışmalartnın arnacı, " 'toplum zembereği' diyebileceğimi/. dinamik odağın nasıl (.alı^ıığını anlamak", "iç siyaset taribinin ve huna paralel olarak geli^en müesseselerin... kendine lıas unstırlarını bulmak... i(,' <;ekişmenin ne gibi amillere dayandığını keştetmek tir. "Meseleyi iı,indeıı anlamak'tır. Huraıla, "Batı'nın söylemi Türkiye'deki konuları anlamak icjn bir dereceye kadar bir şey veriyor, lakat ondan sonra (,ok kapalı tarallarbııakıyor." Mardin, bütiin makalelerinde Türkiye'yi anlamak amacındatı yola çıkıyor, sorularını buna göre formüle ediyor ve sonra Batı'da geli^mij çok çeşitli bilimsel kavram ve paradigmaları bu sorularla bağlı olarak i^levlendiriyor ve böylece yanıtları arıyor. O zaman örneğin sivil toplum kavramı, Türkive'nin Batı'dan (arkını, eksikliğini araştırmanın değil, doğrtıdan kendi özgül geli^imi i<,inde Türkiye'yi, onun dinamizm şebekesini anlamanın bir aracı oluyor. O zaman yanıtlar bize, "Türkiye'de sivil toplumıın tamamlanması gereken eksikliklerı" gibi anlamsız listeler değil, demokratikles,mede özgiil muhıevamıza uygun özgül bilimler için yaratıcı ipuçları veri yor. Mardin in ilk iki ciltte toplannıı^ ^2 makalesinde, Osmanlıdan Cumhıırivet dönemine kadar tarihimi/.in temel dinamikleri, din, de\lct, kiiltür özellikle riıııi/. üzeıinL' (,eşııli aç,ılardan tekrar tekrar ele .ılııı ması gerekli uçılıııılar buluyoruz. I'oplıımsal dinamizmimizi anlamada ö/elikle "Türk siyasasını Açıklavabilecek Bir Anahiar: Mer kez Çevre Ilişkilerı" ( 197 5), "Yeniles,me Din.ımiğinin Temelleri ve Atatürk" ( 1983) ve "Tabakalaşmanın Tarihsel Belirleyicileri: Türkiye'de Toplıımsal Sın11 ve Sınıi Bilinei" (1967) makaleleri ayrınıılı olarak incelenmeye değerdir. Aynı zamanda, iarklı diişiiiKe akımları ve hilim adamlarınca geliştirilmiş pa radigmaların çoğulcu bir anlayısla işlevlendirilmesinin parlak bir örneği olan ikinci makalenın sonımd.ı varılan şu genel sonuç, geçmi^i olduğu kadar günıi miizii anlamada da bize yardımeı olnıaktadır: "Türk topluınu hâlâ yönetenle yönetilen arasındaki tarihsel ikiliği, devlet seçkinleri arasındaki ikilı rekabeti ve eıı son olarak da girişimti olmak isteyenlerle iktidarı oıı larla paylaşmaya yanaşıııayanların aynmını yaşamaktadır. Türk siyasetinin gizil toplıımsal temelini olıış turan, iştebuçatışmalarolmuştur." Bütiin politik güçleıin yeni birarayış i(,indeolduğu gıinumüzde birçok önerisel görüşünün yanı sıra Şe rir Mardin'in ^u görü^leri beııce çok önemli: "Cieleneksel topluluklarda sivasi, iktisadi veya sos yal sürece seyirci kalan insanların artık rollerini de ğiştirmi^ olnıaları, şu veya bu şekilde katılnuıya itilmeleri" koşullarında "topluluğun dinamiğini makro düzeyde inceleyen" Marx, Durkheim ve Weber gıbı .düşünürlerin geliştirdiği tlüşünce ve kavranılar \e terli değildir, "kişinin " ve onun "topluma nasıl baglandığının", "insanın spritüel eğiliminin", "insanların blok yapıları ile kişi yapıları arasındaki ilişkitıin" ve "sosyal ilişkiler ağının" ineelenmes' geı ekir. "Gittikçe tarklılaşan bir toplumda, meydana gcieıı toplum 'parça'larını birbirine kenetleyecek b>r 'parçalarüstü' norm aramak ' yerine, meveut rarklı kültürler "eş düzeyde mutlak ıleğerde eş yapıılaı sa yılmalı, "kültürün hırklı katlarda rarklı şekiller alnıasmın teşvik edilmesi" ile "herkesin çeşitli katlarınılan yararlanmak isteyeeeği zengin bir 'haberleşme \e eı kileşim ağı' " kurulmalıdır. "Toplunıun kontrol edilebileceği \e kontrol edilmesi gerektiği" görü^ünü ve "toplum sorunlaıının kolayca çözülebileceği inaııcı"nı bir kenara bırakıp, yeni bir "toplumsal bütünle^me çeıçevesi' ne yönel mek gerekir. "Riitiinleşme çerçevesi de lertleıe ıop lum içinde yeniden kök salabilecekleri bir orguıleş me olanağı sağlayan bir kurumlaşma ağı olarak ele alınmalıdır. Bu kıırunılaşma ağının ana ilkesi toplu nııın merkezkaç şekilde yeniden örgütlenmesi olarak tanımlanmalı "dır. 1<rttr Makaleler 1, Türkiye'de Toplum ve Siyaset /Şerif Mardin / İletişim Yayınları 266 s./ 15.000 TL. / CKK Kod No: 066. 129 Makaleler 2, Siyasal ve Sosyal Bilimler Şerif Mardin / İletişim Yayınları / 161 s. 9.000 TL. / CKK Kod No: 066. 147 ŞÇRIf MARDİN ZÜLFÜ OİCLELİ Değişen roller İletişim Yayınları, Şeril Marılın'in 1955'ten bu yana çeşiıli yerlerde yayımlanmış nıaka'elerini dört cilt halinde yeniclen sayınlaıııa girişimiyle toplıımsal vc politik düşünce yaşamımıza hüyiik hir katkıda hulundu. Makaleler in ilk iki cildi bir süre önce yayımlanmış bulunııyor. Mümta/'er Türköne ile Tııncay Onder'in derlediği Şerif Mardin Makaleleri, uzıın aralıklarla ve raniM m «niacı TuPkiye'yi anlamak Serif Mardinin ilk ikı cıltte toplanmıs B2 makalesinde, Osmanlı dan Cumhunvet dönemlne kadar tarlhimızin temel dınamıklerı uzerlne çesıtlı acılımlar sergılenıvor Bu kıza yazı, Şerit Mardin'in düşünce ve analiz zenginliğini yansıtmaktan, bunu değerlendirmekten çok, okuyueunun ilgisini uyandırmayı amaçlıyoı. Sağda ve özellikle solda, "gelişmeleri Batılı likir kalıplarına göre değerlendirme "nin ve "tümcii toplumbilim" saplantısının kısırlaştırıcı etkisini aşmak, "ülkemizin öz toplumsal dinamiğinin anlaşılmasına" yönelmek isteyen herkcs için Makaleler ciddi bir olanak.D C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 6 0 S A YF A 11