Katalog

Eleştirmen Fethi Naci'den 'Gücünü Yitiren Edebiyat' Bir Yannis Ritsos seçkisi: Alıskanltklar da Değifir Rftsos'a saygı* Uışkanlıklar da Değişir / Yannis Ritsos / Çeviren: Cevat an / Adam Yayınlan, lst. Şubat 1991 /96s. / 12.000 TL. / CKK Kod No: 002. 434 1 Mayit 1984 büyük Vunan şairi Yannis Ritsos'un yctmış bcşınci doğum yıldönümüydü. Bu kitapta bir araya gelirilen (,evirileri bu yıldünümtinö kutlanıayı amaçlıyor. 1970'lerin başından l>eri yayımlanan (.evirileıiyle Tiirkiye'ıle de yaygın bir ilgi gören Kitsos, siiıleriyle olduğu kadar, Ozdenıir ince'nin kcndisiyle yaptığı konuşmalar ve Varlık dergisi aracıhğıyla okurlarına ilcttiği "dostluk nıcsajı "yla <Ja bu ilgiyi karşıhksız bırakmamış, bunu bir dostluk ilişkisi olarak pekiştirmiştir. Bu kitapta bir araya getirilen şiirlerin ilk bölümü Ritsos'un Altflıımalar (19501960) ilc Aynadaki üuvar (1974) adlı kitaplarındaki kısa ^iirleıinden oluşuyor. Bu kısa ve yalın şiirlcrde Kitsos, gündelik lıayatın sıradan ayrıııt ılarını, bu ayrıntıların çağrıştırdtg'ı yaşanıı zcnginliğiyle, insanla ncsne arasındaki can alıcı ilişkilerin altını ustaca çizerek yakın geçmişıeki acı ve yoksunluk dolu deneyimlerini dılc getiriyor. Kitsos, şürlerinde kullandığı nesneleri bir sahne tasarımcısının ya da bir görüntü yönctmcninin titizlijiiyle seçip düzenlcrken okura yurumlama olaııagı kazandıran kesin bir bakıs açısı da sajjlaınii oluyor. Dizelerinin kuruluşundaki nuktalama ozelliğiyle eiımle yapısının ritmiııi de buna eklcrsek bu siirlerin ancak belli bir ses uuıuyla ukunahileceğini daha iyi anlarız. Denebüir ki bu şiirler lıalkıyla yazgı birliği ctmi; bir şairin yaşadığı korkunç baskl döncminin nesnel bir dökümüclür. Ama bu ncsnel döküm aynı zamanda oldukça belirgin kiş,isel bir anlatımla dile getirilmiştir. İlk bölümdcki kısa jiirlerden sonra Ritsos'un dramatik monolog türünde yazdığı iki uzun jiirini bulacaksınız. Bu şiirlere dramatik monolog demelde bunlarm sahne için ya/ılmış metinler olduğu düjünülmenıelidir. Gerçi lıer iki şiirin de bazı liyalro yonetmenlerince sahııelenmeye uygun parçalar olarak değerlendirilmeleri, böyle bir yaklaşımın o kadar da yersız olmadı^ını kanıthyor. Ancak Ritsos'un da .bclırttıği gibi bu şiirler tiyatronun değil şitrin mantıgına göre yazılmıştır. Bu sürlcrdeki dramatik nitelik Yeats'in, Eliot'ın, Laforgue'un bir \cjiı ınaske kullanmaları, ^iırlerinde bir ba^ka kisinin ağzından konusnıaları gibi bir yönıemden kaynaklanmaktadır. Orneğin, cski söylencelerp dayaıımayan, daha çok ı^ağdaj bir yajantıdan esinlenilen Pencere'de, iki oyun kişisiyle karsılasırtz. Ancak bunlardan yalnız biri konuşmaktadır. Duvarla pencere arasma sıkışmış yaşadığı yalnızlığın tıusagı ülmu; bir oyun kişisidir konujan. !>ıire dramatik nitcliğini kazandıran yanı isc anılarımn zindanında kapalı kalan bu oyun kişisinin pcncercnin dışında gördüğü gündelik hayata karı^ma isteği, gc^mı^le jımdiki zaman arasında yaşadığı gerilimdır. hmt'ur'de de yalnızlığa yargılı bir oyun kahramanıyla kaışılaşırız. Ostelik bu kahranıan Sophokles'in Antigone tragedyasından lanıdıgınıız biridir. Eski bir Yunan söylenccsinden yola çıkan Ritsos, burada eski söylencenin olaylarıyla Yunan halkının i; savas, ve onu izleyen yıllarda yuşadığı olaylar arasında ilginç bağlar kurar. tsmene'nin yalnız başma yaşadığı büyük evin tcrk edilmişliği, anılarla zengin, aynı zamanda da boğucu havası, geçmiş öJenıi, ıstcdiğı gibi yaşayamamıs olmasımn kırgınlığını, okura bir Çehov oyununun havası içinde duyurur. Şiirin asıl ilginç yanı ise Antigone'nin başka bir açıdan, daha gündelik, daha sıradan olaylarla ilgili bir açıdaıı ele ahnmasıdır. Ritsos, Sophokles'in tragedyasını bize bir de tsmene'nin açısından sergileyerek olayın sahne arkasını göstermek isteıniştir. Böylece, eski söylence yeni bir boyut kazanmış, çagdaş bir yorunıla yeniden canlandırılmıştır. Zaman etkeninin dramatik bir öğc olarak bu denli ustaca kullanılması, Ritsos'un şiirine daha çok romanlarda rastlanan bir çözümleme zcnginliği kazandırmtştır. Edebiyat nereye gidiyor 60LTEKİNEMRE Fethi Naci, "Acıyı yaşadım bcn ve yalnızlığı ve sevgisizliği. Bir, ölüm kuldı, o da umurumda değil: ölüm yaşanmıyor ki." diye bitiriyor Gücünü Yitiren Edebiyat'ta topladığı eleştiri giinlüğü kitabını. Yazarın günlüklerinden oluşan ilk kitabı 19801986 yilları arasını kapsıyordu. Ikinci kitabıysa 19861990 yülamiştir beni. Yaşa bc Onat!" diye yazıyorsa, o, Onat Kutlar'ın o güzelim kitabt Bahar Isyancıdır'ı çok sevdiğindendir. Bir başka örnek, Svevo'nun Senilita romanını okurlarına şöyle önerir; "Senilita'yı okuyun, derim. Romanı bitiince, biliyorum, bir hüzün dalgası saracak sizi, ama biliyorsunuz, biz, "Melâli anlamayan nesle âşina değiliz.' " Fethi Naci, Ataç'ın bıraktığı yerden mi sürdürüyor 1 eleştiriyi? Araiarında yazına bakı^ta farklılık vur mır Sanki, üslup larklılığı var gibi. Aslında Ataç da Fethi Naci de ilk bakışta, sen gibi hırçın gibi gözükiirler. Belki biraz fazla gerçekçidirler olsa olsa. Okumaya doyamayan bir yazardır Fethi Naci. Okurken, yaşadığı günleri sorgular. Ayla Kutlu'nun romanı Hoşça Kal Umut'u genişçe ele alır; Mehmet Eroğlu'nun Adını Unutan Adam'ı da. Gözünden bir şey kaçmayan bir eleştirmendir o. 1989'da yazdığı "Münewer"den "Entel" başlıklı yazı, bence, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemindeki aydının konumunu irdeleyen çok önemli bir deneme. Yazısının sonunu şöyle bağlıyor Fethi Naci: "Evet, Türkiye'de aydınlar da var, "entel'ler de. 'Aydın'ı oldukça ayrıntüı anlatmaya çalıştım; 'entel" için fazla konuşmaya değmez: 'Entel', günümüz gereği 'tedbili kıyafet' gczen eski 'kapıkulu'dur!" Beğeni düzeyi çok yüksek bir eleştirmendir Fethi Naci. Kitabı okura sevdiren bir yazardır o. Kitapseverlerin günlüklerine bayıldığını biliyorum. Kimi zaman da acaba Fethi Naci falan hakkında ne yazdı, diye okunur günlükleri. Olsun. Bu da bir ilgidir! Fethi Naci, Gücünü Yitiren Edebiyat'ta topladığı günlükleriyle yazınımızın geçirmekte olduğu sarsıntıya (böyle denebilir mi ), değersizleşmeye dikkatleri çekmeye çalışıyor. Karamsarlığını kanıtlamaya çalışıyor gibi. Toplumumuzun geçirmekte yazınımızın geçirmekte oldu£u sarsıntıya olduğu ekononıik, siyasal ve kültürel bunalımın edebiyata yansımasının bir panaromasını çizmeye çalışıyor kitaplar üstünden. Fethi Naci, okuduğu kitaplarda yaşıyor acıyı vc sevinci ve de yalnızlığı. D Gücünü Yitiren Edebiyat/ Fethi Naci/ GerçekYayınevi/263s./14.000TL. CKKKodNo:011.151 YAltUlS RİTSOS rını kapsıyor. "Giizel kitaplar okumak hcp sevindirmiştir" Fothi Naci'yi. Kimi sevindirmez ki güzel kitap okumak1 Ama Fethi Naci, güzel kitap ukudugunda iki kat sevinir. Çünkü o, eğer bir romanı beğenmişse, kitabı bir kez daha okur ve öyle yazar okuduklarına ilişkin. Kılı kırk yaran bir eleştirmen olarak tanınması da kendisinden korkulması, ç,ekinilmesi de buyüzdendir. Düşüncelcrini dobra dobra yazmaktan çekinmez. Beğendiği ürünleri yerdiği kadar, eleştirdiği kadar, gerekiyoı'sa, över de. Takım tutar gibi insan tutmaz, yok yok Fethi Naci de insan rutar, çok beğendiği yazarları dilinden de, kaleminden de düjürmez; örnek mi istiyorsunuz, Sait Faik ve Yas,ar Kemal onun en beğendiği iki yazardır. Eleştiri Günlüğü'nün ikinci kitabıyla birlikte yayımlar Bir Hikâyeci: Sait Faik / Bir Romancı: Yaşar Kemal kitabını analım hemen. Eleştiri Günlügu nde yerlı ve ya F g t h | N a c | C ü c ü n u Y l rıren Edebfvafta bancı pek çok yaza dlkkat cekmeve calısıyor rın öykü ve romanlarına (daha çok romanlara) değiniyor Fethi Naci. Okuduğu 'utap sararsa, etkilerse Fethi Naci'yi söyle yazmaktan kendini alamaz: "Güzel kitaplar okumak hep sevindir Ctvatçama *"Ali}kanlıklar da Dcğişir"i dilimizc çeviren Ceva' Çapan'ın kitahının girifinc yazdıgı meıin CUMHURİYET KİTAP SAYI56 S A Y F A 17