Katalog

Bir varmış, bir yokmuş. Billur Köşk Masalları / Tahir Alangu / Afa Yayınları / 286 s. / 15.000 TL. / CKK Kod No: 011.124 M.SABRİ KOZ ürkiye'de halk kültürü ve özellikle masal araştırmalarının tarihinde ilginç görüşleri, olumlu yönlendirmeleri ve gönüİlü araştırmacılara, öğrenci gençliğe halk kültürünün dinamizmini öğrctme gayretleri ile Tahir Alangu'nun (19151973) önemli bir yeri vardır. Özellikle 1964'te kurulan ve bugün Folklor K u r u m u (Istanbul)jıdıyla etkinliklerini sürdüren kuruluş ve Boğaziçi Üniversitesi Folklor Kulübü'nün üniversite gençliğinden oluşan kadroları üzerinde "dinamik folklor" görüşü açısından olumlu etkileri olmuştur. Tahir Alangu'nun Türk halk kültürü ile ilgili olarak Masal Araştırmaları Sahasına Toplu Bir Bakış ve Türk Masallarının tç Yapısı ile Kahramanları Üzerinde Bir Deneme adıyla İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nü bitirirken (19241943) hazırlağı yayımlanmamış "lisans tezi"nden sonra Çalgılı Kahvelerdeki Külhanbey Edebiyatı ve Numurieleri (1943), Billur Köşk Masalları (1961), Keloglan Masalları (1967) ve Türkiye Folkloru Elkitabı (1983) adlı çalışmaları yayımlanmıştır. Ata Yayınları'nın yazarm artık tükenmiş olan ve genç kuşaklarca yalnız sahaflarda ya da kitaphklarda bulunabılecek Keloğlan Masalları ve Billur Kösk Masalları adlı kitaplarının bu yılın haziran ayında yeniden yayımlaması çok yerinde bir yayıncılık örneğidir. Bu kitaplardan "Billur Köşk"ü yıllar sonra yeniden okurken DU ilk Türk masalları derlemesi ve Alangu'nun emeği ile ilgili olarak düşündüklerimi yazmak istedim. Billur Kösk Masalları'nın ilk baskıları 19. yüzyılın Billur Köşk Masalları yıllar sonra yeniden yayımlandı T B İ L L U R K Ö S K M A S A . L L A R I Eskl HflrnOfM 1 Billur Köşk Hikâyesi, (İstanbul), tarihsiz, 191 s. 2 Billur Köşk Hikâyesi, (İstanbul), tarihsiz, 191 s. (farkı baskı) 3 Billur Kösk ile Elmas Şefine, (İstanbul), tarihsiz, 202 s. 4Billur Kösk Hikâyesi, İstanbul, 1325(1909), 191 s. 5 M.S., Helvacı Güzeli, İstanbul, 1332 (1912), 24 s. (Tek masal). 6 Server Bcdi (Peyami Safa), Resim li Billur Kösk Hikâyesi, İstanbul, 1341(1928), 148 s. V M I Hsrflsffo 7 Server Bedı (Peyami Safa), Billur Kösk Hikâyesi, istanbul, 1930, 180 s. (Bukitabın 1933,1936,1956 ve 1959 yıllarında yayımlanmış değisik baskıları da var). 8 Selâmi Münir Yurdatap, Resimli Billur Kösk Hikâyesi, İstanbul, 1937, 191 s. (Bu kıtabın da 1951, 1958,1959 yıllarında yayımlanmış değişık baskıları var). 9Billur Kösk Masalı, İstanbul, 1941,48 s. (Yavrutürk dergisinin özel J'kı)10 Tahir Alangu, Billur Kösk Masalları, İstanbul, 1961,227 s. (Yeni basımı 1990). llN.B.,ResimliTam Billur Kösk Hikâyesi, İstanbul, 1981,112 s. YabancıMlde 12 Theodor Menzel, Tiirkische Marchen1, Billur Kös'h (Der KristallKiosk), Hannover, 1923, XII + 198 s. 13 Otto Spies, Tiirkische Mîrehen, KölnDiederichs, 1986,331+2 s. (Bu çevipye İstanbul'da 1341 (1928) basılan nüshadan 4 masal alınmış.) cahillik edüb de onu sokağa çtkarma, Erzâkınızı müezzin alstn, ufak tefek işlerinizi müezzin görsün, ben kendisine tenbih ederim! Alangu'nun yeniden yazdığı Billur Köşk Masalları'nBaba oğul, helâllasdıktan sonra, evden aynldılar, da eski baskılarda yer alan Kahveci Güzeli adlı masal Hac yolunu tutdular." (Server Bedı, (1341 [1928], s. 17). yok. Yazar bu masalı "...yapısına sımsıkı yapışmış 'müs111. "Bir varmış, bir yokmus. Tanrtnın kulu çokmus. tehcen', kaba özelliklerinden dolayı yeni baskının dıÇok demesi, yok demesi günabmıs. Bir adamtn diinşında..." bıraktığını ve bunun yeriı e kendi derlemele ya yüzünde bir oğlu ile bir de ktzı varmış. Ktzının gürinden Mercan Kız masalını aldığını belirtivor. Kahzellikte benzeri yokmuş. El gün şöyle dursun, kul kızı veci Güzeli, aslında çok ilginç bir masal. Billur Köşk kendi gözünden sakıny, sokaklara çıkarmaz, kalabaMasallan'nın Alangu'dan önceki yeni harfli baskılarınlık eğlentilere, gezinti yerlerine, düğün derneğe gönda da ufak tefek değişikliklerle yer alıyor. Alangu da dermezmiş. Evişi düzeni, babçenin çalısı, çiçeği ile oyamasallara yeri geldikçe müdahale ettiğine göre bunu da lanır dururmuş. bir biçimde kitabına alabilirdi. Kitabının çocuklar ve İki bayram arast, günlerden bir gün, bu kızın bagençlerce de okunabileceğini düşünmüş ve sakıncalı görbası yetişkin oğlu ile Hicaz'a gitmeye niyet eder. Kıztmüş olmalı... Bu masalı eski baskıların birinden alıp çenı karşıstna altr, eski düzen içinde yaşamastm, kim viri ağırlıklı bir dergide olduğu gibi yayımlamak ve okugelirse gelsin kapılan açmamastm, dışart işleri için de, ma olanağı bulamayanların ilgisine sunmak istiyorum. komşulardan mahalle camisinin müezzinini ısmarlaAlangu, Billur Köşk Masallan'nı yeniden yazarken dığını bir bir anlatır. Baba, oğul, birkaç ay yetecek az çok Osmanlı yazı dilinin etkisinde kalan ilk derleerzağı çarşıdan alıp eve taşırlar, kızcağızla vedalaşıp yicinın anlatımını büyük ölçüde değiştirmış ve masalyola çtkarlar." (Alangu, 1990, s. 26) ları halkın, gençliğin ve çocukların severek okuyabileBillur Köşk Masalları'nda yer alan masallar aslında ceği biçime sokmuş. Alangu'nun emeğini ve masallahalk arasında derlenip 19. yüzyılın yazı diliyle fakat marın eski ve yeni biçimlerini göstermek üzere Helvacı sal dilinin kimi öğelerini de koruyarak yazıya geçirilGüzeli'nin giriş bölümünü tarihsiz bir eski baskıdan, miş. Bu masallann birçoğu, araştırmacılarm ortak göServer Bedi'nin (Peyami Safa) hazırladığı kitaptan ve rüşüne göre yaygın olarak okunan baskıları aracılığı ile Alangu'dan alarak okuyucuların bilgisine sunuyorum: yeniden kitaptan halk dilıne geçmiş. Türk masal gelel "Raviyânı ahbâr ve nâkilân'ı âsâr şöyle rivâyet neğinde yeri olmayan açık saçık yerler değiştirılmi^tir. ederler ki zamânı evâilde bir hâtunun dârı dütıyâUlkemizde yayımlanan pek çok halk kültürü dergisinda kıymetlü oğlu ile bir kerimesi var idi. Bunlart biç de, yöresel derlemelerden oluşan kimi kitaplarda, ünizokaklara çıkarmaz idi. Birgün kocası ile oğlu Hicaz'a versite öğrencilerinin tezlerinde ve araştırmacıların bclgitmeğe niyet edüb 'Ya bu, ktzım ile seni müezzine gcliklerinde Billur Köşk Masalları'nda yeı alan Helemanet eyledim. Bir şey iktizâ olur ise miiezzin vacı Güzeli, Ağlayan Nar ile Gülen Ayva, Ali Ccnalıversün' dedi. Oradan helâlle}üb baba oğul çıkub giz Oyunu gibi masallara sıkça rastlanmaktadır. Konur Hicaz'a gitdiler." (Bıllur Köjk Hıkâyen, tarihsiz, s. 18). Ertop'un, Tahir Alangu'nun Keloğlan Masalları'nın ve11. "Eski zamanda, gayet namuslu bir kart kocantn ni basımı dolayısıyla yazdığı bir yazıda da belirttıgı gibir oğluyla bir de kızı vardı. Bu ana baba, evlâdlarıbi (Cumhuriyet Kitap, S. 22, s. 5) Türk masallarının m hiç mi biç sokağa çtkarmazlardı. toplu yayına hazırlandığı zaman Billur Köşk MasallaBirgün babast oilunu yanına alarak Hacc'agitmek rı içinde yer alan 14 masalın Türkçenin konujulduğu istedi, zevcesine dedi ki: genış alanda ve komşu ulusların dilinde ne olçüde yay Hanım, bu kızı sana emanet ediyorum. Sakın bir gınlık kazanmış olduğu da ortaya çıkacaktır. S A Y F A 17 son çeyreğinde yayımlanmıştır. Hikâyei Billur Köşk ile Elmas Sefine, Hikâyei Helvacı Güzeli, Hikâyei Kahveci Güzeli, Hikâyei Ağlayan Nar ile Gülen Ayva, Hikâyei Muradına Nail Olan Dilber, Hikâyei Muradına Nail Olmayan Dilber, Hikâyei Tasa Kuşu, Hikâvei Zümrüdi Anka Kuşu, Hikâyei Iğci Baba, Hikayei Hırsız ile Yankesici, Hikâyei Cefa ile Safa, Hikâyei Ali Cengiz, Hikâyei Saka Güzeli, Hikâyei Kara Yılan başlıklı 14 masal içeren eski basmalann pek çoğu tarihsizdir. Alangu, "Bu Kitap İçin" başlıklı incelemesinde Billur Köşk Masallan'nın ilk baskılarının "...harfleri, kâğıtları, baskı bıçımlerinden en eskilerinin ancak 1290 (1876) tarihlerine kadar çıkabileceklerini..." belirtmekte, kesin tarih vermekten kaçınmaktadır. Türk masalları konusunda tüm dünyanın tanıdığı bir uzman olan Pertev Naili Boratav ise Billur Köşk Masalları'nı "Masal türünde en eski kitap, on dört halk masalını bir araya toplayan Billur Köşk'tür; bunların hepsinin sözlü gelenekten alınmış olduğunda şüphe yoktur. (...) Taşbasması ve tipografya baskısı olarak pek çok yayınları yapılmıştır" diyor (Az Gittik Uz Gittik, Ankara, 1969, s. 424). Hocamızın birinci görüşüne katılmakla birlikte bu kitabın eski ve yeni harflerle yayımlanmış baskılannm hemen hemen hepsini görmüş biri olarak taşbasması cjrncklerınin bulunduğu görüşüne katılamıyorum. Alangu'nun da haklı olarak belirttığı gibı bu kıtabın yazma ve taşbasması örneklerine bugüne kadar rastlanılmamıştır. Server Bedi'nin (Peyami Safa) ' Resıınlı Bıllur Koşk Hikâyesi" (13411928) adlı kitabının kapağı C U M H U R İ Y E T K İ T A P : SAYI 27