Katalog

Italo Calvino'dan art arda üç çeviri yapıt yayımlandı Okurunu yücel 1923 yılında doğan Italo Calvino, 1950'de ünlü Einaudi Yayınevi'nin danışmanı oldu. Sovyet tanklarının Budapeşte'ye girişiyle Marksizme olan sempatisini yitirdi. Paris'te on beş yıl yaşadı. Sonra Roma'ya yerleşti. Muhalif aydın kimliğiyle Calvino, yapısalcılık ve göstergebilimle yakın ilişki kurdu. Barthes, Queneau ve Borges gibi yazarlarla olan tanışıklığını geliştirdi. 19 Eylül 1985'te beyin kanamasından öldü. V V Z BAYDAR STOCKHOLM AU talo Calvino, üzerinde sözcüklerin uçan halısıyla, uçsuz bucaksız bir hayalgücü ile gezindiği edebiyat dünyasından varoluş onun için yazma eylemiydibir beyin kanaması sonucu 19 Eylül 1985'in gündoğumunda ayrıldı. Engin düşlemini başka ne durdurabilirdi? Dış dünya ile arasında neredeyse sadece mctinlerdcn oluşan bir köprü kuran bu yüce yazar, ardında, edebiyatı Pctrarca, Arıosto, Galileo, Voltaıre, Leopardi, Sterne, Poe, Baudelaire, Roussell ve Queneau'yu katederek kuşatan 20 kadar kurgu yapıt, türünün en önemli başvuru kaynağı sayılan yetkin bir İtalyan masalları seçkisı, sayısız deneme ve eleştiri yazısı bıraktı. Calvino'nun küllıyatı, hiç kuşkusuz, yazma sanatının değışim serüveninin en önemli ve kaçınılmaz göstc.çe kümelerinden birini oluşturuyor. İlk kez Aydın Emeç'in cabalarıyla ("Sandık Müşahidi", "Ağaca Tüneyen Baron") 1960'ların sonunda Türkçeye ka/andırılan yazarın üç kitabı bırden geçen ay içinde yayımlandı: "Kozmokomik Öyküler", "Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu" ve "Görünmez Kentler"... Eğer çeI virileri de iyi ıse 1990, çok önemli bir edebiyat olayı ile kapanmı$ oluyor Türkıye açısından. Bir bakıma "fazla geç" gerçekleşen bir olay olsa da. Yazarın en önemli ikı yapıtının; 1970'lere aydınlıklar saçan "Görünmez Kentler" ile 1980'leri sarsan ve John Updike'ın Calvino'yu "postmodernizmin tartışmasız I Italo Calvino. Okura engin bir özgürlük alanı bırakan, zihni her yöne açan yetkin bir yazar. (Fotoğraf: Lutfi uzkök) ustası" nitelemesine neden olan "Bir Kış Gecesi Eğer Bir YolcıT'nun dilimize bu kadar gecikmeli olarak ağırlığı gelıp geçıcı, sığlığı sonradan anlaşılan bazı "türev" yapıtların çeviride öncelik taşıması bunun nedenleri arasında dilimize aktarılması, gerek okur, gerekse yerel ve sığ tartışmalara kolayca kayabilen edebiyat kuramı ve eleştirisi açısından giderılmesi zaman alacak bir kayıp. Bu kitapları okuma onuruna eren kişi gücünü keyiften alan bir onurdur bu; çünkü Calvino her zaman okuruna engin bir özgürlük alanı bırakmamn savunucusu olmuştur zihni her yöne açan âdeta yürek yaralayıcı güzellikteki o mükemmel "Görünmez Kentler"de; kendisini betimleyen bir yazma eyleminin coşku içinde evrensel bir doruk noktasına ulaştığı "Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu"da, sözcükleri, doğurgan düşsel imgeleri, düşünceyi, yazma biçimlerini sürekli olarak genişlettiği bir coğrafyaya yayan şakacı, ciddi, özenli ve özgürlükçü bir yazarla karşı karşıya gelecektir. Zaman ve mekânı temel izlek edinen yazma eyjemi boyunca gerçekle masal arasında gidip gelen, politikaya ve edebiyata egemen olmuş ideolojilere başkaldıran, tarihi "içinden kendimizi canlı olarak kurtarmaya çalıştığımız sonsuz bir felaketler zinciri" olarak tanımlayan, kuşkucu ve kötümser bir yazarla. Calvino edebiyat dünyasına yenigerçekçi izleklerle örülü bir romanla, II Sentiero dei Nidi di Ragno (Örümcek Yuvasına Giden Yol) ile girdi. Derin düşkırıklıklarını da içeren 38 yıllık dolu bir yaratı dönemi sonunda ölümünden hemen önce bu ılk yapıtının karşı uçnoktasında, soyuta dayalı anlatının doruğunda kişiyi tarihe tutsak kılan beş duyuyu ele aldığı Sotto il Solo Giaguario (Jaguar Güneşi Altında) ile uğraşıyordu. Bu yapıtı tamamlayamadı. (Sotto.. yarım kalmış haliyle daha sonra yayımlandı.) Calvino, ikinci kitabı Ultimo Viene il Corvo'nun yayımlanmasından kısa bir süre sonra, 1950'de Kuzey Italya'nın verimli edebiyat geleneğının en gözde formalarından birini, Einaudi Yayınevi'nde danışmanlık görevini yakın dostu Cesare Pavese'den devralarak giydi. Olivetti, Levi, Segre ve Ginzburg gıbı Musevı aydınlarla Pavese gibi bağımsız bir Marksistin çevrelediği Einaudi, taşizm döneminde bağımsızlığını koruyabilmişti. Bu grup 1947'deki katolikkomünıst çatışması sırasında yine bağımsız bir çizgi tutturdu. Savaşa inançlı bir komünist oiarak Garibaldi partızan tugayında katılan PCI üyesi Calvino, Togliatti ile takışarak partiyi terk eden Elio Vittorini ile saygın II Menabö dergisini çıkardı. 1956 Macaristan ayaklanması ve Sovyet tanklarının Budapeşte'ye girişiyle Marksizme sempatisini yitırdi; PCI'den ayrıldı. I Nostri Antenati (Atalarımız) üçlemesinin II Barone Rampante (Ağaca Tüneyen Baron) bölümünde bu kesin hesaplaşmanın ızlerı görülür: Romanın kahramanı Cosimo di Rondoso bir gün salyangoz yemeyi reddederek bir ağaca tırmanır ve bir daha da aşağı inmez. Aynı izler yazarın üçüncü başyapıtı olan, Aydın Emeç'in nefis bir Türkçeyle çevirdiği La Giornata di uno Scrutatore (Sandık Müşahidi) içinde de vardır: PCI üyesi sandık müşahidi Amerigo Ormea seçim giinü çıktığı Torino'nun Cottolengo semtinde tümüyle yabancılaştığı, karmaşık/bulanık bir dünya ile yüz yüze gelir. Buradan, kimliğin parçalanmasının araştırmasına geçerCalvina 1965'te, sürekli kabuk değiştirmesinde en önemli rolü oynayacak bir başka büyük kent, onu kendisine çeker: Paris. Burada 15 yıl geçirdikten sonra, son CUMHURİYET KİTAP SAYI 44 S A Y F A