Katalog

Bilim ve Düşünce Tarihi CBT 1498/ 4 Aralık 2015 14 OOOF OFF LİNE Tanol Türkoğlu [email protected] Şakir Zümre Cumhuriyetin ilk ve en büyük özel sektör fabrikasının kurucusu Şakir Zümre, uzun yıllar boyunca ordunun ihtiyacı olan silah ve cephanelerin üretimini yapmıştı. Holistik Bakış O Osman Bahadır [email protected] Eskiden müzelerin deposunda değerli sanat eserleri saklanırdı (ve yıpranır, kaybedilir, yok olurdu) bugün de kamu kurumlarının dijital ortamlarında işlendiğinde işe yarayacak değerli veri. Holistik bakış önce veriye değer vermekle başlar. Tarihe 68 Olayları olarak geçen ve ABD Kaliforniya ile Fransa’daki üniversitelerde başlayan öğrenci gösterileri döneminde öne çıkan başucu kitaplarından birisi de Herbert Marcuse’un “Tek Boyutlu İnsan”ı idi. Adının da çağrıştıracağı gibi kişinin çok boyutlu bir eleştirel düşünce zihnine, bakış açısına sahip olmasının öneminin altı çiziliyordu. Yaklaşık elli yıl sonra bugün olaylara ve olgulara “çok boyutlu” ya da daha janjanlı bir ifade ile “holistik” bakmanın önemi yeniden vurgulanıyor. Bankacılıkta müşteriye verilen hizmetin “holistik” olması, müşterinin banka ile etkileşim kurduğu her kanal ya da mecranın diğerlerindeki etkileşimden de haberdar olması demektir (örn. dün çağrı merkezini arayıp bir kredi başvurusu yaparken işiniz yarım kaldıysa bugün şubeye gidip işi kaldığınız yerden devam ettirebilirsiniz; şube personeli sizin yarım kalan sürecinizden bihaber çıkmaz). Holistik yaklaşım modelini yeniden ve olası pek çok alanda uygulanabilir hale getiren şey ise aslında teknolojinin giderek daha çok veriyi yakalayabiliyor olması. Yeri gelmişken “büyük veri” ifadesindeki semantik hatanın da altını çizmek gerek. Büyük veri ile uğraşan teknoloji firmaları, kavram dejenere olmasın diye bunu her dile getirişlerinde memnuniyetsizliklerini de ifade eder, ancak bu ne yazık ki timsah gözyaşları; samimi değil. Çünkü “büyük veri” ifadesindeki temel hata ifade edilen şeyin “veri” değil “enformasyon” olmasıdır. Veri, herhangi bir mecra olmadan kendi kendine var olabilen bilgi kırıntılarıdır. Bu bilgi kırıntıları herhangi bir ortamda kayıt edilmeye başlandığında (kâğıt, disk ya da insan beyni) onun adı artık enformasyon olur. Bu kayıt altına alma sürecinde veride herhangi bir değişiklik olmasa bile. Örneğin her insanın bir yaşı vardır; ama Türkiye’deki vatandaşların yaş bilgilerinin saklı olduğu nüfus idaresi sistemindeki kayıtlar artık veri değil enformasyondur; çünkü kayıt altına alınmıştır; gerçeğin (veri) göstergebilimsel izdüşümü (enformasyon). O halde büyük veri değil, büyük enformasyon demek daha doğrudur. Bu hatalı “büyük veri” ifadesinin işaret ettiği, kayıt altına alınmış verinin hacmi arttıkça, bunları belli bir mantığa göre işleyip sonuçlar üretme imkânları da artmaktadır. Bu da ilgili olay ya da olguya çok daha geniş bir açıdan bakma imkânlarını da beraberinde getirir. İşte holistik bakış! Holistik bakış ilk etapta birbiri ile ilgili olmayan gündelik olaylarla ilgili yapılacak değerlendirmelerde işe yarayabileceği gibi çok daha büyük toplumsal, sosyokültürel ya da sosyoekonomik alanlarda tatbik edilebilir. Burada kritik olan şey bu veriyi işleyecek ve işe yarar sonuçlar üretecek modeller üretebilmektir. Veri modellemesi son yıllarda işte bu nedenle giderek artan bir oranda aranan teknolojik beceri kümesi olarak öne çıkmaktadır. Veri orada bir şekilde depolanmakta, ancak bunun nasıl işleneceği konusunda kimsenin bir bilgisi yok. Peki buna mukabil ne tür çözümler üretiliyor? Klasik “tecrübe” yöntemiyle üretilen. Bu budur, bu da şudur denerek baz alınan çözümler! Eskiden müzelerin deposunda değerli sanat eserleri saklanırdı (ve yıpranır, kaybedilir, yok olurdu) bugün de kamu kurumlarının dijital ortamlarında işlendiğinde işe yarayacak değerli veri. Holistik bakış önce veriye değer vermekle başlar. smanlılardan Cumhuriyete sadece birkaç meleri, elektrik kofralarıve soba üretmeye başladı. büyük fabrika ulaşabilmişti. Bunlardan Ülkemizde çok tanınmış ve yaygınca kullanılmış en uzun ömürlü olanlardan biri de Kara olan ünlü Şakir Zümre sobaları da bu fabrikanın mürsel Mensucat Fabrikası idi. Fakat o da 2002 eseridir. Uzun yıllar içinde bu sobaların Zongulyılında sanayi hayatına veda etti. Cumhuriyetin ilk dak, Zümre, Ağaçlı, Çiftlik ve Köylü adlı klasik ve en büyük özel sektör fabrikası ise 1925 yılında modelleri üretilmişti. İstanbul Haliç’te temelleri atılan Zümrezade Şakir 1 Ocak 1934’te ülkemizde büyük ölçü devriBey’in Madeni Eşya Fabrikası idi. mi ilan edilmişti. Bu devrimin bir parçası olarak Şakir Zümre’nin kurduğu bu fabrika tamamen ağırlık ölçme birimleri de değişti ve okka ve diryerli sermaye ile kurulmuştu ve savunma sanayisi hem yerine kilogram ve gram birimleri getirildi. alanında üretim yapıyordu. Ölçü devrimini izleyen günlerde Zümrezade Şakir Bulgaristan Türklerinden olan Şakir Zümre Bey’in Madeni Eşya Fabrikası, bronzdan binlerce 1908 yılında Cenevre’de Hukuk Fakültesi’nden standart yeni tartı aletleri üretmişti. İş Bankası kummezun olmuştu. Anadolu’daki ba 1930’lu yıllarda Şakir ğımsızlık savaşı sırasında milli kuv Zümre Fabrikası’nda vetlere yurtdışından silah ve cephane çalışan işçiler gönderdi. Savaş araçları ve silahları konusunda uzman olan usta ve teknisyenlerin Anadolu’ya gelmesini sağladı. Bu hizmetlerinin karşılığında da daha sonra TBMM tarafından İstiklal Madalyası ile ödüllendirildi. Cumhuriyetin kuruluşundan sonra ailesiyle birlikte Türkiye’ye gelen Şakir Zümre, Atatürk’ün de uygun görmesiyle ülkemizde savunma sanayisi alanındaki ilk özel sektör fabrikasını kurdu. Türk Hava Kuvvetleri’nin cephane ihtiyaçlarının büyük bir bölümü Şakir Zümre Bey’in fabrikası tarafından üretildi. İlk bombardıman uçaklarında kullanılan bombaların büyük kısmı bu fabrikada yapılmıştı. 100, 300, 500 ve 1000 kg.lık tayyare bombaları ve çeşitli yangın bombaları bu fabrikada seri olarak üretildi. Türk Deniz Kuvvetleri’nin Şakir Zümre’de imal edilen ihtiyacı olan çeşitli boyutlardaki su bombaları da soba ve İş Bankası için üreburada üretilmişti. Türk Kara Kuvvetleri için gerekli tilen kumbaralar olan silahlar, el bombaları, işaret ve aydınlatma fişekleri ve bu fişekleri ateşlemeye yarayan aygıtlar, baraları da, Şakir Zümre’nin uzun yıllar boyunca top kamaları ve kara mayınları da Türk teknisyen ürettiği meşhur ürünlerden biridir. ve ustalar tarafından bu fabrikada yapıldı. Şakir Zümre 16 Haziran 1966’da vefat etti. Şakir Zümre Fabrikası 1930’lu yılların ikinci Fabrikası ise 1970’li yıllarda kapandı. yarısında ürünlerini yurtdışına da ihraç etmeye Zümrezade Şakir Bey’in Madeni Eşya Fabrikabaşladı. Polonya’ya satılan tayyare bombaları, sı, gerek ekonomi, gerekse sanayi tarihimizin çok Polonya ordusu tarafından II. Dünya Savaşı’nda önemli ve özel bölümlerinden birini oluşturmakNazi ordularına karşı kullanıldı. II. Dünya Sava tadır. Bu fabrikanın doğuş ve yaşam öyküsünün şı sırasında fabrikada çalışan işçi sayısı 2000’e incelenmesi, genel üretim tarihimize ışık tutacak ulaşmıştı. Savaştan sonra ABD’nin Marshal Yardı niteliktedir. mı çerçevesinde Türkiye’ye silah yardımı yapmaAraştırmacı Atilla Oral, arşiv kaynaklarına ya başlaması üzerine Şakir Zümre Fabrikası silah ve aile bilgilerine dayanarak bu fabrikanın yave cephane üretimine son verdi. şam öyküsünü yıllarca titiz bir biçimde araştırdı Şakir Zümre Fabrikası bu tarihten sonra tarım ve hazırladığı kitabı Şakir Zümre (Türk Savunma aletleri üretimine yöneldi. Fakat yine Marshal Yar Sanayii’nde öncü, ilk Türk girişimcisi, ilk silah dımı nedeniyle Türkiye’ye bol miktarda ABD malı fabrikatörü) başlığıyla 2012 yılında yayımladı. tarım makineleri ithal edilmeye başlayınca, üre Demkar Yayınları tarafından yayımlanan ve çok tilen tarım aletleri satılamadan fabrikanın elinde zengin bir görsel malzeme içeren 272 sayfalık bu eser, hem Zümrezade Şakir Bey’in Madeni Eşya kaldı. Zorluklar karşısında teslim olmayan Şakir Züm Fabrikası serüvenine hem de ülkemiz sanayi tarihire Fabrikası bu defa her türden sıhhi tesisat malze ne güçlü bir ışık tutmaktadır.