Katalog

TARTIŞMAEDİTÖRE MEKTUP 10’uncu Kalkınma Planı (20142018) Bayram Ali Eşiyok [email protected] Düşler ve gerçekler da belirtilen her bir konuya ilişkin “durum analizi”, “amaçlar ve hedefler” ve “politikalar” yer alıyor. Plan’ın üçüncü ve son TBMM’de kabul edilen Onuncu Kalkınma Planı’nın çö bölümünde ise “öncelikli dönüşüm programları” yer alıyor. Plan’a ilişkin seçilmiş parametreler için gerçekleşmeleri ve zümlenmesine geçmeden önce, Türkiye’nin planlama deneöngörüleri gösteren Tablo incelendiğinde, Plan’ın 20142018 yiminde meydana gelen değişime kısaca değinmek istiyoruz. dönemi için büyüme öngörüsünü yıllık ortalama %5.5 oranında Türkiye’nin 1930’lu yıllarda beş yıllık sanayi planlarına dayalı belirlediği görülmektedir. Türkiye’nin tarihsel yıllık ortalama planlama deneyimi, 19631979 döneminde yeni bir aşamaya büyüme başarımının (19242012) %4.8 olarak gerçekleştiği ulaşmış, bu dönemde modern anlamda planlama tekniklerigöz önüne alınırsa, Plan’da öngörülen büyük dönüşümlerin ne dayalı bütüncül planlar hazırlanıp uygulanmıştır. Ancak yıllık ortalama %5.5 büyüme oranı ile (Türkiye’nin tarihsel bu dönemin sonunda hazırlanan ve sanayileşmede derinleşbüyüme başarımından sadece 0.7 puan bir büyüme fazlası meyi hedefleyen Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı tasfiile) gerçekleştirmesinin hedeflendiği anlaşılmakta. Plan’da ye edilerek uygulanmamıştır. 1980’li ve izleyen yıllarda gündeme gelen kalkınma plan öngörülen yıllık ortalama %5.5 büyüme oranı ile çok iddialı ları 1960’lı ve 70’li yıllardaki planlama anlayışından radikal hedefleri gerçekleştirmek bir yana, küresel sistemde meydana bir kopuşu ifade eder: “Bütüncül” planlamanın yerini strate gelen dalgalanmalar ve Plan’da öngörülen sabit yatırım ve jik planlama almaya başlar, planlamanın niteliği de ulusal tasarruf oranları göz önüne alındığında, %5.5 oranındaki dan, ulusaltı ölçeğe dönüşür. Bütüncül planlama, siyasal ola büyüme oranını gerçekleştirmek önünde dahi önemli güçlükler bulunmaktadır. Tablo: Onuncu Plan’da Seçilmiş Göstergeler: Gerçekleşmeler ve Hedefler Plan’da Türkiye’nin sanayileşmeden uzaklaştığı zımnen kabul edilmekte, güçlü bir imalat sanayinin 2006 2012 2013 2018 20142018 gerekliliği vurgulanmakta: “...sanayinin GSYH içeriBüyüme (%) 6.9 2.2 4.0 5.9 5.5 sindeki payının azalma eğiliminin tersine çevrilmeSanayi /GSYH (%) 20.1 19.3 19.2 20.4 19.9 si, istikrarlı ve yüksek büyüme açısından bir gereklilik oluşturmaktadır. 2023 ihracat hedeflerinin gerçekleşS.Sermaye Yat./ tirilmesi açısından da güçlü bir imalat sanayiine ihtiGSYH (%) 22.6 20.6 20.9 24.1 yaç duyulacaktır. Plan döneminde sanayinin geliştirilT.Yurt İçi Tasarruflar/ mesine ve rekabet gücünün artırılmasına yönelik atıGSYH(%) 16.6 14.8 14.4 19.0 lacak adımlarla sanayi sektörünün yüzde 6,4 oranında büyümesi ve GSYH içerisindeki payının bir miktar artCari İşlemler Dengesi / GSYH (%) 6.0 6.0 6.5 5.2 5.8 ması öngörülmektedir “(s.6970). Bu öngörünün gerçekleşmesi halinde, sanayinin İhracat (fob) 85,5 152,5 157,8 277,2 GSYH içerisindeki payı 20142018 döneminde 2006 İthalat (cif) 139,6 236,5 252,3 404,3 yılına göre 0.2 puan azalırken, 2012 yılına göre ise 0.6 puan artış göstermiş olacak. Sanayinin ulusal katma Dış Ticaret Dengesi değer payına ilişkin bu öngörü ile ekonomide ihracat (Milyar Dolar) 54,1 84,0 94,5 127,1 hedeflerinin gerçekleştirilmesi kuşkuludur. Kaldı ki İmalat Sanayi / sanayinin en temel bileşenini oluşturan imalat sanaGSYH (%) 17.2 15.6 15.5 16.5 yinin katma değer payı 2018 yılı için %16.5 oranınKaynak: Onuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2012018). da öngörülmekte. Bu oran ile bırakınız Plan’da öngörülen “ Türkiye’nin rak önceden belirlenen sosyal ve iktisadi hedeflere ulaşmak uluslararası rekabet gücünü ve dünya ihracatından aldığı paiçin mevcut kaynakları rasyonel bir biçimde yönetmeyi esas yı artırmak için imalat sanayiinde dönüşümü gerçekleştirealan ve teknik tutarlılık hesapları da bu çerçevede yapılarak rek yüksek katma değerli yapıya geçmek ve yüksek teknoloji hazırlanan planlardır. Stratejik planlama ise geleceğin belirsektörlerinin payını artırmak” (s.100) hedefini gerçekleştirsizliğine karşı planın geleceğe göre biçimlenişini anlatan bir meyi, Türkiye gibi yarısanayileşmiş bir ekonomide mevcut durumdur. Yani, bütüncül planlama devlet müdahaleleri yoimalat sanayinin yapısını korumak dahi güçtür. lu ile geleceğe yön vermek isterken, 1980’li yılların stratejik Plan’da belirtilen hedeflere ulaşmada aşağıda kısaca özetleplanlama anlayışı, geleceğin alacağa forma göre şekillenerek nen ana ögelerin önemli kısıtlar oluşturacağı düşünülmektedir: “müdahaleci” bir anlayışı değil, “edilgen” bir durumu ifade Sermaye hareketlerini denetlemeden ve 1980’li yıllardan eder. Bütüncül planlamanın ana aktörleri özel kesim yanında itibaren sistemli olarak yaratılan“ tüketim toplumu”na özgü devlettir, stratejik planlamanın ana aktörü “özel kesim”dir. koşulları değiştirmeden, tasarruf oranları nasıl yükseltilecek? Stratejik planlamada devlet “düzenleyici”dir. Bu bağlamda Kamunun imalat gibi üretken sektörlerdeki işlevini tasfiye Onuncu Plan, 1980’li yılların neoliberal küreselleşme dönüeden neoliberal politikalarla yüzleşmeden, salt teşviklere ve şümünün tüm ana ögelerini içerecek şekilde hazırlanmıştır. kamu alt yapı yatırımlarına dayalı araçlarla bölgesel eşitsizlikler sorunu nasıl çözülecek? Başka bir ifadeyle, Türkiye’nin son ONUNCU PLAN Kanımızca Onuncu Kalkınma Planı’nı, Onuncu Kalkın 2030 yıllık tarihsel deneyimi apaçık ortada iken, teşviklere ve ma Raporu olarak tanımlanmak daha anlamlı olur.. Onun kamu altyapı yatırımlarına dayalı bir bölgesel kalkınma pocu Plan üç ana bölümden oluşuyor. Birinci bölümü 119 mad litikalarından başarılı olmasını beklemek ne kadar gerçekçi? Esas olarak bölgesel rekabet temelinde kurgulanan ve dedren oluşuyor; giriş ile birlikte “küresel gelişmeler ve eğikalkınmanın ölçeğini ulusaldan yerele indirgeyen yeni böllimler”, “dünya ekonomisinde makroekonomik gelişmeler gecilik yaklaşımının Türkiye gibi bölgesel eşitsizliklerinin deve beklentiler” ve “plan öncesi dönemde Türkiye’de ekonorin yaşandığı koşullarda başarı şansı var mı? Yani, yeni bölmik ve sosyal göstergeler” alt bölümlerinden meydana geligecilik yaklaşımının en temel araçlarını oluşturan kalkınma yor. Onuncu Plan’ın esas omurgasını “planın temel amaçlaajanslarına dayalı bir anlayış ile Türkiye’nin bölgesel eşitsizrı ve ilkeleri” ile “planın hedefleri ve politikaları” alt bölümlikleri çözmesi ve kalkınmada önemli dönüşümler sağlamalerinden oluşan ikinci bölüm oluşturuyor. Bu bölümde planCBT 1375 18 / 26 Temmuz 2013 sı mümkün mü? Kamuözel karşıtlığına dayalı bir sabit yatırım politikası anlayışından uzaklaşmadan, yatırım oranları nasıl yükseltilecek? Hem de kamu sektörü ile özel sektörün birbirini dışlamadığı, aksine tamamladığı gerçeği (crowdingin) hem kuramsal hem de ülke deneyimleri ile ortada iken. Sanayi katma değerinin ulusal katma değer (GSYH) içerisinde aşınan payı, mali birikime dayalı politikalarla yüzleşmeden nasıl önlenecek? Ya da özel kesimin konut, AVM gibi üretken olmayan sektörlere yöneldiği koşullarda imalat gibi üretken sektörlere özel kesim nasıl kanalize edilecek? Sektörel göreli fiyatların imalat sanayinin lehine dönüştürülmesine yönelik hangi politikalar uygulanacak? 2000’li yıllarda giderek yapısal bir nitelik kazanmış bulunan cari açığın esas olarak sanayinin ithalata bağımlılığından meydana gelen gelişmelerden kaynaklandığı gerçeğini kabul etmeden ve buna uygun politikalar geliştirmeden cari açık nasıl azaltılacaktır? Başka bir ifadeyle, 1996 yılında yürürlüğe giren Gümrük Birliği Anlaşması sonucunda ithalatta yaşanan Asyalaşma olgusu ile birlikte, 2000 yıllarda sermaye hareketlerinin neden olduğu aşırı ulusal para ve dahilde işleme rejiminin üretim üzerinde yarattığı olumsuzlukları çözmeden sanayinin ithalata bağımlılığı ve cari açık sorunu nasıl aşılacaktır? Cari açığı önlemede , “ihracata dayalı” ve “ithal ikamesi” modellerinin birbirinin karşıtı olarak değil, senkronize biçimde hareket ettiği bir model öngörülemez mi? Hem de sanayileşmede önemli mesafeler kat etmiş onca yeni sanayileşen ülke deneyimi ortada iken. Plan’da öngörülen % 19.3 özel kesim sabit yatırım oranı ile “Türkiye’nin uluslararası işbölümü ve değer zinciri hiyerarşisinde ki konumunu yükseltmek”(s. 1) nasıl mümkün olacak? Bitirirken, 20. Yüzyılda kalkınma sürecinde başarılı olmuş birçok ülke deneyimi açıkça göstermektedir ki, dünya ekonomisinin çevresinde yer alan, kısa zamanda az gelişmişlik sorununu aşmak isteyen bir ülkenin, salt piyasa sinyallerine dayalı kaynak tahsis süreci ve özel sermaye birikimi ile bu hedefi gerçekleştirmesi önünde önemli güçlükler bulunmaktadır. Özel kesim esas olarak kısa erimli ve yüksek kar getiren sektörler yönünde (son yıllarda konut sektörü ve AVM gibi üretken olmayan sektörler lehine) tercihlerini ortaya koyduğu ölçüde, sanayileşmede başarısız kalır. Bu çerçevede sanayileşeme toplumsal bir hedef olarak ortaya konduğunda, piyasa ile birlikte planlamanın kullanılması bu hedefe ulaşmanın en temel yollarından biridir. Farklı bir ifadeyle, 20. Yüzyılda sanayileşme ve yapısal değişmede önemli gelişmeler sağlamış ülkelerin planlama ve devletin etkin rolü sayesinde bunu gerçekleştirmiş olmaları bir rastlantı değildir. Türkiye’nin son 30 yıllık deneyim açıkça göstermektedir ki, kalkınma sürecini salt piyasa güçlerine ve uluslararası finans sermayesine tabi kılmak, ülkenin sanayileşmeden uzaklaşmasına ve kaynakların giderek üretken olmayan sektörlerde yoğunlaşmasına neden olmakta ve ülke hızla orta gelir tuzağına düşmektedir. 10’uncu Kalkınma Planı (20142018) Dr.Halit Suiçmez (iktisatçı) [email protected] 10.ncu Beş Yıllık Kalkınma Planı Temmuz başında TBMM’de kabul edildi. Türkiye’nin yakın ve orta dönem geleceğini belirlemesi beklenen bu plan üzerine bu yazıdan başlayarak birçok değerlendirmeler ve temel noktalarda eleştirel gözlemler yapmak düşüncesindeyim. Çünkü küresel planda ekonomipolitik çalkantıların