Katalog

• KÜLTÜR • DOĞAN KUBAN Osmanlı’nın Nesini Biliyorsunuz? 1300 ile Fatih Devri arasındaki genişlemesini ve Hıristiyanlığa kafa tutan dinamizmini göz önüne alıp, egemen olduğu toprakların büyüklüğü ve egemenlik süresi gibi parametrelere bakınca, Osmanlı İmparatorluğu’nun olağanüstü bir tarihi fenomen olduğu kabul edilir. Jeopolitik konumu ve Birinci Dünya Savaşı’na uzanan yaşamı ile Avrupa’nın yakın tarihinde eşsiz bir konumu vardır. F akat bu büyük tarihi yapının hangi nitelikleriyle insanlık idealine katkıda bulunduğu sorulursa, zaman ve mekân yeterli ölçütler değildir. Kırım ve Macaristan’dan Cezayir’e kadar dilleri, dinleri farklı toplumları birlikte yaşatan bir politik irade olarak şaşırtıcı bir örgütlenme olan bu imparatorluğun, o uzun yüzyıllardan bugünün dünyasına ulaşan hangi insani değerler olduğunu araştırırsanız eliniz boş dönersiniz. Bilim, sanat, edebiyat, tıp, fiziksel bilgiler, teknoloji, zenginlik olarak hepsi kendi çağlarında hapis kalmışlardır. Vaktiyle İngiltere’de yaşayan Iraklı mimar dostum vardı. İslam uygarlığına olumlu bakan dürüst bir Bağdatlı idi. Osmanlı İmparatorluğu yaşasaydı, iyi olurdu derdi. Şimdi Türkiye’de kimileri Osmanlılık taslıyorlar ama ne Osmanlı tarihini biliyorlar ne de dünyanın bugünkü halinden haberleri var. Irak, Suriye, Mısır, Hicaz, Yemen bundan iki yüz yıl önce Osmanlı toprağı değil miydi? Sonra AngloSakson dünyasının olmadı mı? Neden koruyamadık? Hiç düşündünüz mü? 15951603 arasındaki tarih arakesitini uykuda olanları biraz uyandırmak için yazdım. Bu döneme özel ilgim, Macaristan’da kalan Osmanlı yapılarını bu arada Egri (Eger, Erlau) camisinden kalan tek minareyi görmem. Ve Osmanlı minyatürünün en güzel örneklerinden birinin III. Mehmed’in Egri seferine ilişkin olduğunu bilmem. Bu basit nedenlerle Yeni Cami’yi başlatan anası Safiye Sultan’ın yaşamını nedense gül pembe görmüşüm. Son günlerde bu dönemin tarihini daha yakından okudum. Osmanlı İmparatorluğu denen gayya kuyusundaki cahilliğimden de utandım. Fakat nizamı âlem adına olduğu için ertesi gün on dokuz şehzade ciddi bir törenle Ayasofya bahçesinde büyükbabaları III. Murad’ın mezarı yanına gömülmüşlerdir. Devlet büyüklerinin katıldıkları bir merasimle sultan olan ağabeylerinin öldürttüğü bu küçük şehzadelerin devlet töreni ile gömülmesi de bizim bugün anlamamıza olanak olmayan bir garip davranıştır: önce cinayet sonra tören. Peçevi, Naima, Selaniki bu 19 şehzadenin cenaze törenlerini yazar ama birlikte nasıl öldürüldüklerini yazacak kadar gerçekçi olamazlar. Onlar resmi tarihçilerdir. Bu cinayetlerin çevresinde başkaları da vardı. III. Murat’ın hareminden kalan 200 haseki ve cariyenin içinde hamile olanlar da Marmara’ya atılarak öldürülmüştür. (Sakaoğlu, Bu Mülkün Sultanları, s. 200219) Kanımca bu Osmanlı sülalesinin en büyük aile cinayetidir. Bu yasal kardeş cellatlığı Selçuklularda, Cengiz sülalesinde, Timurlularda, Abbasilerde, Safevilerde, Habsburglarda, Romanoflarda yoktur. Osmanlı Sultanının egemenlik gösterisi olan özel cellatla öldürtme, boğdurma, kelle uçurma sadrazamlara kadar uzanır. Sekiz yıllık saltanatında Diyarıbekir Beylerbeyi İbrahim Paşa, Sadrazam Ferhat Paşa, Sadrazam Hadım Hasan Paşalar da sultan tarafından öldürtülmüştür. Bu yumuşak, sakin bir adam olduğu söylenen ve kırk yaşına gelmeden ölen sultanhalife, kendi büyük oğlu Şehzade Mustafa’yı da 16 yaşında boğdurtmuştur. Bir Venedik dönmesi güzel kadının valide sultan olarak egemen olduğu bir hükümet düzeninde, ekonomik sıkıntılar, sürekli iç isyanlar (Celali isyanları ve diğerleri) saymakla bitmez. Ne Anadolu’yu, ne Arap ülkelerini, ne Balkan Voyvodalarını, ne de Kafkasya’ya sızmaya çalışan Rusya’yı kontrol edemeyen Devleti Osmaniye’nin kırılganlığı, iç yapısını oluşturan karmaşık öğelerin değişik kültür yapılarından ve coğrafi konumlarından kaynaklanır. Balkanlarda birkaç yıl içinde, Egri’den daha önemli kentler el değiştirmiştir. İmparatorluktaki huzursuzluk ve korkular başkente de yansıyordu. Yeniçeri ve sipahiler sürekli baş kaldırıyor, devlet bunları birbirine kırdırıyordu. Aslında her dönemde Osmanlı tarihi çoğunluğu devşirme ve değişik kökenli sadrazamların, beylerbeylerin, serdarların köşe kapmaca oyunu gibi yer değiştirdikleri bir tiyatro sahnesine benzer. Ülkenin diğer işleri de buna paraleldir. Para değerleri 8 yılda üç kez değişiyor. İstanbul yangınlarında üç büyük semt yanıyor. Halk Anadolu kargaşası nedeniyle aç. Padişah anasıyla birlikte Topkapı, Eski Saray, Davut Paşa Köşkü arasında mekân değiştiriyor. İdarecilerin aldıkları rüşvetler arttıkça ülkenin ekonomik durumu kötüleşiyor. Birçok seferde serdarlık yapmış olan Sinan Paşa iki kez III. Murat çağında üç kez III. Mehmet döneminde sadrazam olmuştur. Birçok düşmanı olmasına karşın kellesi uçmadan ölen Paşanın, Hammer’e göre, bıraktığı hazinede şunlar çıkmıştı: 20 sandıkçe (küçük sandık) zeberced, 15 inci tesbîh, 30 elmas, 20 miskal alîm tozu, 20 ibrik, bir satranç takımı, elmasla müzeyyen meşinden yedi sofra örtüsü, 16 siper, 16 eyer, 34 üzengi, güzel taşlarla süslenmiş 32 kalkan, 140 miğfer, 120 kemer, yine kıymetli taşlarla süslü 16 bilezik, sahanlar, 600 samur kürk, 600 vaşak kürk, 30 siyah tilki kürkü, 900 diğer kürk, sırmalı ve ipekli 1075 parça kumaş, 61 ölçek inci, iki elmas gerdânlık, süslü iki at örtüsü, inciyle işlenmiş 30 eyer, 600.000 duka altını, 2 milyon 900 bin akçe. (Hammer, Osmanlı Devleti Tarihi, cilt 7, s. 2191, 1985). Hammer ‘Bu sadrazamlar, vezirler, beylerbeyler, valide sultanlar, hasekiler niçin bu kadar çok rüşvet alıp zenginlik peşinde koşuyorlardı?’ diye sorar. Halk açlık çekerken saray ve çevresinin para düşkünlüğü olasılıkla, rüşvet vererek kafalarını kurtarma nedenine bağlanabilir. Fakat rüşvetin en büyük mekanizması sarayda kurulmuştu. Ve başında Valide Safiye Sultan vardı. Bu dönemin, büyüklük itibarıyla olmasa bile, en önemli rüşvet olgusu Venedikli Valide Sultan, haremin kilercisi Yahudi Kira kadın ve haremin baş kalfası Canfeda Kadının idare ettikleri bu rüşvet mekanizması idi. Hammer, sipahilerin, isyan sırasında, haremin orduya üstün kılındığını söylediklerini ve Kira kadının başını istediklerini yazar. Kira, sadrazamın sarayında çocuklarıyla yakalanmış, vücudu parçalanarak büyük memurların kapılarına taze et olarak asılmıştı. Bu bir devlet düzeni midir? Yeni Osmanlılar buna bir devlet sürecinin neresine katılmayı düşünürler acaba? Ya da biz ne demek istiyoruz mu derler? RÜŞVET HAZİNESİNE BAKIN TİYATRO SAHNESİ GİBİ III. Mehmet 29 yaşında Saruhan Sancak Beyliği’nden gelip tahta çıkmış, 1603’de 38 yaşında ölmüştür. Saraya geldiği ilk günün gecesinde en büyüğü 13 yaşında olan 19 erkek kardeşini Nizamı Âlem ve Kanunname’yi Âli Osman adına boğdurtmuştur. Aslında III. Murad’ın bu sevgili oğlu çok iyi yetiştirilmiş ve tahta valilikten gelen son şehzadedir. 19 BOĞDURMA: ÖNCE CİNAYET SONRA TÖREN TEMA Vakfı dünyada bir ilki başardı TEMA Vakfı, Birleşmiş Milletler Çölleşmeyle Mücadele Sekretaryası’nın dünyada ilk kez verdiği “Land for Life Yaşam İçin Toprak Ödülü”ne layık bulundu. TEMA Vakfı, 20. yaşını bu ödül ile kutluyor. Birleşmiş Milletler Çölleşmeyle Mücadele Sekretaryası (UNCCD), 17 Haziran Dünya Çölleşmeyle Mücadele Günü’nde, Rio’da, TEMA Vakfı’nın dünyada ilk kez verilen Land for Life Yaşam İçin Toprak Ödülü’ne layık bulunduğunu açıkladı. TEMA Vakfı Land for Life Ödülü’ne, 20 yılda toprakları koruyan Mera ve Toprak Yasaları’nın hazırlanmasında ve yasalaşmasında üstlendiği aktif rol, savunuculuk çalışmaları kapsamında öncelikli olarak tarım ve orman alanlarının korunması adına açtığı ve müdahil olduğu 152 davanın 79’unu kazanması, sonuçlanan davalarında %75 oranında başarı elde etmesi, uyguladığı örnek nitelikteki kırsal kalkınma projeleri, 10 milyonu aşkın fidan dikilmesini ve 690 milyon meşe tohumu ekilmesini sağlaması ile ülke genelinde 450.000’i aşkın gönüllüye ulaşması sonucunda layık bulundu. Land for Life Ödülü, günümüz ve gelecek kuşakların esenliği için toprağın sağlığı ve verimliliğini güvence altına alan, sürdürülebilir arazi yönetimi ya da dikkate değer politik liderlik, politika, iş, savunuculuk kampanyaları ya da bilimsel araştırma yoluyla ara Tayfun Akgül zi bozunumu ile mücadele eden ilham verici insiyatiflerin ödüllendirilmesi amacıyla verilmeye başlandı. CBT 1319/ 5 29 Haziran 2012