Katalog

OOOF OFF LINE Tanol Türkoğlu (tanolturkoglu@gmail.com) Havagözleyen Antal Réthly Tarihçi Melek Çolak’ın Aksakallı Havabakan Antal Bey –Türk Meteorolojisinin Kuruluşu adlı eseri, ülkemizin meteoroloji tarihine büyük bir katkıdır. Osman Bahadır bahadirosman@hotmail.com Telgraf, kendi devrinin interneti iken o sistemi kullanmak daha mı özgürceydi? O devrin imkânları çerçevesinde gücü elinde tutan devrin imparatorlukları, ulus devletleri ya da şirketleri iletişimin en gelişmiş hali olan telgrafı “belli etmeden” kontrol altında tutmuyor muydu? Assange Karamsarlığı Bir süredir sığındığı Ekvador’un İngiltere’deki büyükelçiliğinde akıbetinin ne olacağını bekleyen Wikileaks sızıntısının mimari Julian Assange’ın yeni bir kitabı yayımlandı. Cypherpunks isimli kitabın altbaşlığı Özgürlük ve Internetin Geleceği! Bu vesile ile kendisi ile yapılan röportajda karamsar bir tablo çizen Assange internetin aslında ne şekilde kontrol altında tutulduğunu gözler önüne seriyor. Basitçe belirtmek gerekirse köprünün başını tutanlar aslında geri planda interneti de kontrol altında tutuyorlar. Yine de bu teorik çıkarımı pratikte ispat etmek kolay değil. Internet örneğinde köprünün başı öncelikle iletişimi taşıyan fiziksel altyapılarla verilerin saklı olduğu sunucu bilgisayarlar. Bu hizmetleri verenler de doğal olarak parmaklarını yalama (ya da başkalarına yalatma) potansiyeline sahip. Ancak sosyal medya çılgınlığı ile birlikte bu “gözetle(n)me” süreci bireyler tarafından da kerhen teyid edilmiş oluyor. Çünkü Facebook gibi herhangi bir sosyal medya sitesinde bireyler hiç kimsenin zorlaması olmadan kendileri hakkındaki bilgileri gönüllü olarak paylaşıyorlar. Tabii bireylerin doğru olmayan bilgileri paylaşma (ve böylece “gizlice” kontrol eden sistemleri terse yatırma) imkânları da var. Assange’in karamsarlığını realiteden ziyade içinde bulunduğu şartların nahoşluğu körüklüyor olacak. Çünkü internet vesilesiyle dijital dünyada işlerliğinden bahsedilen güvenlik sistemlerinin muadilleri insanlık tarihinin farklı devirlerinde farklı şekillerde de olsa mevcuttu. Tıpkı dünkü meydan savaşlarında oklara ve kılıçlara karşı kalkan ile yapılan savunmanın bugün füze saldırı sistemlerine karşı elektronik kalkan sistemleriyle yapılması gibi. Telgraf, kendi devrinin interneti iken o sistemi kullanmak daha mı özgürceydi? O devrin imkânları çerçevesinde gücü elinde tutan devrin imparatorlukları, ulus devletleri ya da şirketleri iletişimin en gelişmiş hali olan telgrafı “belli etmeden” kontrol altında tutmuyor muydu? (Bu sorunun cevabını bilmiyorum ama “hayır” diyene kim inanır?) Her yeni gelişen ileri teknoloji etkisini her alanda hissettirmektedir. Sosyal, ekonomik, politik, güvenlik vb. Ancak insanlık tarihinin dip toplamda sürekli bir ilerleme içinde olduğunu da kabul etmek gerek. Bu ilerleme bireyin hayatını, tüm o negatif gelişmeleri de gözardı etmeden, olumlu olarak etkilemektedir. Bugün çocuğu olan hangi ebeveyn onunla dilediği anda konuşma imkânı olmayan bir dünyada yaşayabilirdi? Oysa bugünün büyükanne ya da büyükbabaları o dünyadan geliyor. Her ne kadar cep telefonundan mesaj göndermeyi beceremiyorlarsa da onlar sabahtan akşama dek çocuklarının akıbetini bilmeden yaşamayı becerebildiler. Bellidir ki kırk sene öncesinin dünyasının bugünkünden çok daha güvenli olduğu söylenecektir. Olabilir. Peki bireyin gündelik yaşamdaki özgürlüğü kırk sene önce de bugünkü seviyede miydi? Bireyin fiziksel, sosyal, ekonomik erişebilirliği bugünkü ile aynı düzeyde miydi? Hayır! Her devir kendi çözümlerini de beraberinde getiriyor. Önemli olan şey bireylerin özgürlüğünü talep etme becerilerinin ne kadar geliştiği ile ilgilidir. Sistemin adı telgraf, krallık ya da internet olsun fark etmez. Birey ne kadar güçlü talep ederse sistem de o denli değişmek zorunda kalır. C umhuriyetin bilimsel esaslara dayanarak kendini inşa etme çabaları, toplumsal yaşamın tüm alanlarını kapsıyordu. Yeni Cumhuriyet hükümetleri bu kuruluş aşamasında yabancı uzmanlardan da yararlandılar. 1920’li yıllardaki büyük sağlık mücadelesinde, demiryollarının yapımında, nehirlerin ve ziraatın ıslahında, sanayinin temellerinin atılmasında, eğitim ve üniversite reformlarında, müzikte vb. alanlarında dünyanın önde gelen uzmanları Türk devrimlerine ve modernleşmesine katkılarda bulundular. Bir tarım ülkesi olan Türkiye’de hava koşullarının önemini düşünen Cumhuriyet hükümeti, bir meteoroloji enstitüsü ve örgütlenmesini de gerçekleştirmek üzere harekete geçti. Bu girişime öncülük etmesi için de, Macaristan’dan seçkin bilim insanı meteorolog Antal Réthly (18791975) davet edildi. Fakat gerek Antal Réthly’nin o dönemde yokluklar ve salgın hastalıklar ülkesi Türkiye’ye gelmesinde, gerekse onun gibi Cumhuriyet’in ilk yıllarında ve 1933 üniversite reformu sırasında gelen başka birçok yabancı bilim insanının ülkemize gelişinde, pek dile getirilmeyen başka bir gerçeği de görüyoruz: Bu yabancı bilim insanları, sadece mesleklerini CBT 1342/ 12 7 Aralık 2012 Türkiye’de Ekim1925 ile Ekim 1927 tarihleri arasında iki yıl çalışan Antal Réthly, bu süre içerisinde Ankara’da bir meteoroloji enstitüsü ve Antal Rethly, eşi ve kızı Hajnal ile birlikte. gözlemevi kurdu ve ülkenin hemen hemen bütün bölgelerini dolaşarak çeşitli vilayetlerde hava ölçme istasyonlarının kuparasıyla icra edecekleri veya tehlikelerden kaçarak rulmasını sağladı. İki yılda 17.000 km. yolculuk sığınacakları bir ülke buldukları için ülkemize gelyaptı, 4 adet birinci, 13 adet ikinci, 18 adet üçüncü miş değillerdir. Onlar aynı zamanda genç Türkisınıf klima istasyonu kurdu ve ayrıca 100 adet yağış ye’nin bir bilim ülkesi olma hedefine katkıda buölçeri yerleştirdi. Çeşitli istasyonlardaki ölçüm solunma heyecanını duyarak da ve ülkemizi insanlığa nuçlarının düzenli olarak merkezde birleştirilmesiyüksek hizmet alanı olarak gördükleri için de gelni ve sonuçlarının yayınlanmasını sağladı. mişlerdir. Melek Çolak’ın değerli eseri, genç cumKurulan istasyonlar sayesinde gerekli meteorohuriyetin ve ona hizmet eden yabancı bilim insanlojik veriler düzenli bir şekilde elde edilmeye başlarının bu büyük tutku ve heyecanını da yansıtmalandı. Ayrıca bu veriler uluslararası ölçüm merkezyı başarmaktadır. lerine de iletilerek uluslararası meteorolojik bilgiBelki bu eserdeki tek eksiklik olarak, 1953 yılenmeye de katkıda bulunuldu. Réthly ayrıca Anlında İTÜ Elektrik Fakültesi bünyesinde Prof. Dr. kara’nın şehirleşme planı için gerekli olan iklim ra Münir Ülgür tarafından kurulmuş olan ülkemizdeki porunu hazırlamış ve hükümete sunmuştur. ilk meteoroloji mühendisliği bölümünden söz edilAksakallı Havabakan Antal Bey’in yazarı tarih memiş olmasını belirtebiliriz. Gerçi Melek Çolak çi Melek Çolak, bu eseriyle çok az bilgi bulunan bir kitabında Antal Réthly’nin çalışmalarını ve katkıkonuda, Türkiye’nin meteoroloji tarihinde, çok ay larını esas almaktadır. Fakat kitabının başlığında dınlık bir sayfa açmıştır. Eserinin hazırlanmasında Türk Meteorolojisinin Kuruluşu başlığının bulunTürkiye ve özellikle de Macaristan arşiv bilgilerine ması bize bunu düşündürttü. Çünkü İTÜ Elektrik ve Antal Réthly’nin ailesinin verdiği bilgilere daFakültesi Meteoroloji Mühendisliği Bölümü’nün yanarak birçok gerçeğin ilk kez gün ışığına çıkması varlığı, meteoroloji tarihimizin son 60 yılının en nı sağlamıştır. önemli ve etkili gelişmelerinden biri olmuştur. KiMeteorolog Antal Rethly’nin iki yıl boyunca tabın giriş veya sonuç bölümünde kısaca bu konuya Türkiye’de gerek bir bilim dalı olarak meteoroloji değinilebilirdi. araştırmalarını geliştirmesi, gerekse bilimsel sonuçMelek Çolak’ın Aksakallı Havabakan Antal lara ulaşabilmek için gerekli olan teknolojik temel Bey Türk Meteorolojisinin Kuruluşu adlı kitabı, leri atması, genç Cumhuriyetin kuruluş aşamasının erken cumhuriyet bilim tarihimize ve meteoroloji önemli bir bölümünü oluşturmuştur. Çolak’ın kita tarihimize çok değerli bir katkıdır. bı boyunca, Cumhuriyet hükümetlerinin ülkenin Melek Çolak: Aksakallı Havabakan Antal Bey – Türk Megeleceğinin bilimle belirlenmesine ne kadar önem teorolojisinin Kuruluşu, Yapı Kredi Yayınları, Ekim 2012, İstanverdiklerini çok açık örneklerle görüyoruz. bul, 147 sayfa. ANKARA’DA GÖZLEMEVİ