Katalog

• KÜLTÜR • DOĞAN KUBAN Osmanlı Mirası Karışık, yüzeysel ve politize olmuş bir kültür ortamında, şaşılacak kadar kısa bir sürede, zaten okumayan bu toplum, Osmanlı öncesi, Osmanlı ve çağdaş Türk tarihi konusunda zaten doğru bilmediğini büsbütün unuttu. Şimdi televizyonlu tarih derslerinde Hazarlarla Kanuni dönemini üst üste getirecek kadar şaşırmış görünüyor. Bu ortamda tarihin anlaşılması için sürekliliğinden ödün verilmemesi gerektiğini bir kez daha anladık. D CBT 1344/ 5 21 Aralık 2012 Kıbrıs’ı İngilizlere teslim eden Osmanlı İmparatorluğu’dur. İstanbul, İzmir, Antalya, Adana gibi büyük kıyı kentlerini Avrupalılara teslim eden de Osmanlı devletidir. Kanuni’den sonra Osmanlı tarihi bu coğrafi sınırlar içinde yaşanmıştır. Bu aşama, Türklerin göçer ve fatih işlevinin sona erdiği sınırdır. Bu jeopolitik durumun, 16. yüzyıldan sonra zorladığı kurgular Osmanlı dış ilişkilerinin ve toplumsal değişmelerin ana temasıdır. 18. yüzyıldan sonra, ve ağırlıklı olarak 19. yüzyılda, Osmanlı devletinin sorunu, Avrupa karşısında Balkan egemenliğinin yok olmasına engel olacak bir toplumsal kurumlaşmadır. Ordudan başlayan, eğitim, azınlık ve insan haklarından yerel idarelere verilecek haklara uzanan ve otokrasinin ve dinin saptadığı geleneksel sınırları zorlayan yeni düzenlemeler bu dönemde yapılmıştır: Yeniçerilerin ortadan kaldırılması, Tanzimat, eğitimde rüştiye ve idadiler, tıp ve mülkiye ve harp okullarının açılması, üniversite kurma çaOsmanlı devleti; Türkiye’ye, tarih haritalarında görülen hiçbaları, ve Meşrutiyet denilen kaypak demokratik değişme ve Düyun Umumibir Türkiye dışı toprak parçasını miras bırakmamıştır. İstanye’nin karanlığı döneminde imparatorbul, İzmir bile kalmamıştır.. Olmayan miraslar içine sanayi, luk erimeye devam etmiş, Kuzey Afrika, öğretim sistemi, üniversite olamamış bir üniversite, okuma Mısır, Kıbrıs ve Girit terk edilmiş, imparatorluk Balkanlar’da tükenmiştir. yazması olmayan bir toplum, gelişmemiş bir kent yapısını Bunlar imparatorluğun önüne geçikatın. Bu, orası burası ithal mallarla süslü, bir ortaçağ miralemeyen çöküş yüzyılının simgesel olaysıdır. Cahil ve fakir bir toplum Türkiye’ye miras kaldı. larıdır. Osmanlı sınırlarının giderek bugünkü Türkiye’den de küçük Sevres Antlaşması’ndaki Orta Anadolu’ya indirgenmesi, Osmanlı sismanlı İmparatorluğu’nun yaşamını içerir. Bu tarihin kapsamı teminin Avrupa karşısında kesin iflasını kanıtlar. içinde bugün Türkiye’de bugünkü tarih söylemi içeriksiz bir politik dedikodudur. KURTULUŞ SAVAŞI SADECE TÜRK Birinci Dünya Savaşı bitiminde Osmanlı İmparatorluğu sona ermiş ve Anadolu Türkleri Türkiye Cumhuriyeti adı al DİRENİŞİDİR Kurtuluş Savaşı, yurtlarının işgal edilmesine karşı ayaklanan tında yeniden örgütlenerek bugün dünyadaki en büyük TürkTürklerin romantik fakat kararlı direnişidir. Bu direnişe Osçe konuşan ulusal devleti kurmuşlardır. manlı devletini yıkmak isteyen ne Rum ve Ermenilerin ne de Yavuz Selim’den sonra Osmanlıların doğuya ve güneye geKürt ve Arapların, Osmanlı olarak katkıları olmamıştır. Kurnişleme isteği ortadan kalkmış, Osmanlının Doğu politikası sat u l u ş S a v a ş ı b i r O s m anlı direnişi değil sadece dece Safevi İranı ile yapılan sınır savaşlarına indirgenmiştir. b i r T ü r k d i r e n i ş i d i r . Osmanlı devletinin Kuzey Afrika’daki egemenliği nominal bir Tayfun Akgül Osmanlı rüyası görenlerin, rüyada bu kâegemenliktir. Osmanlılar Viyana’yı ele geçirmeye çalışmış, fabusların hangisini gördüklerini bilmiyoruz. kat İsfahan’a kadar gitmeyi aklına bile getirmemiştir. Belki de Balkanlar’ı, Irak, Suriye, Filistin, Arabistan ve Mısır’ı yeniden fethetmeyi düşünüGÖÇERLİK VE FETİHÇİLİĞİN SONU yorlardır. Bu aç tavuğun arpa ambarı rüyası çaOsmanlı pek çok tarihçinin gözlediği gibi bir Balkan ve ğımızda rüya olarak bile ciddi bir insana yaKaradeniz devletidir. kışmayacak kadar ilkeldir. Sınırlarında Rusya ve Avusturya vardır. 1819. yüzyıllarOsmanlı sisteminin bu sona ulaşması, da Kırım ve Kafkasya Rusya’nın eline geçmiş, Napoleon KaAvrupa ile 15.inci yüzyılda belirginleşen kökhire’yi ele geçirmiştir. Osmanlı İmparatorluğu Kuzey Afrika’da tenci farklılaşmalarla başlar. 19. yüzyılda yok olmuştur. Moldavya, Kırım ve Kafkasya BüUygarlık genel geçer tanımı ile bir bilgi biyük Katerina döneminden başlayarak Rusya tarafından işgal rikimi, doğayı ve evreni anlama ve insanları edilmiş, Balkan egemenliği de Avusturya ve Rusya ile savaşhayvansal içgüdülerinden koparmayı amaçlalar sonrasında, Balkan devletlerinin kurulmasıyla sonuçlanyan bir entelektüel gelişme ise, Avrupa bütün mıştır. bu alanlarda İslamın en yakın ve önemli tem187879 OsmanlıRus Savaşı’nda İstanbul’a kadar gelen silcisi olan Osmanlı toplumunu geçmiş, soRusların Yeşilköy’e diktikleri zafer anıtını sineye çeken, 1917 nunda da imparatorluk yok olmuştur. Rus Devrimi’ne kadar, doğu illerini Rus ordularına, Mısır ve ünya tarihinde, Çin’den Orta Avrupa’ya kadar uzanan topraklarda, varlıkları ve kimlikleri, ilişkiye girdikleri ya da fethettikleri bütün toplumlarca bilinen Türklerin serüveninin başka eşi yoktur. Bu bir politik süreklilik değildir. Göçer ya da yerleşik farklı politik kurgular içinde, Türk dilinin tanımladığı bir sürekliliktir. Türkler eski dünya tarihinin en önemli kurucu ve yok edici aktörleri olmuşlardır. Uzun ve farklı yapısal evrimler içinde biçim ve nitelik değiştiren Türk egemen ve Türkçe dilli devletlerin bir bölümünde, politik serüvenleri bittiği zaman, Çin’de, Hint’te, Arap ülkelerinde ve Avrupa’da olduğu gibi, Türk dilli kesimler yerli halk içinde erimişlerdir. Fakat ağırlıklı olarak Anadolu’da ve Asya bozkırlarında devlet yapıları içinde yaşamaya devam ediyorlar. Bu uzun sürenin 600 yılı, Anadolu’da temellenmiş olan Os Osmanlı devletinin Lale Devri’nden başlayan Avrupa’yı bilinçli öykünme çabası bu aralığı kapamaya yetmemiştir. Bu kültürel açık, bilimsel ve teknolojik gelişme ve toplumsal örgütlenme yetersizliğini içerir. Osmanlı’nın toplumsal kurumlaşması, Avrupa’dan ithal edilen çağdaş kurumların bütün yaşam alanlarını kapsayan tutarlı örgütlenmesi olgusudur. Fakat kurumların tabela olarak varlığı ile toplumca benimsenip, topKurtuluş Savaşı, yurtlumun var olabilen entelektüel larının işgal edilmesisöyleminde bir yer kazanması aynı şeyler olmadığı için, ne Osmanlı döne karşı ayaklanan neminde ne de Cumhuriyet döneTürklerin romantik faminde ortaya çıkan kurumların kat kararlı direnişidir. kurumlaşması gerçekleşmemiştir. B u direnişe Osmanlı Avrupa’da kurumlar toplumsal bir gereksinmeye yanıt vermek için devletini yıkmak isteortaya çıkmıştır. Toplumsal hareyen ne Rum ve Ermeketlerde ve felsefi düşüncelerde tenilerin ne de Kürt ve mellenirler. Bizde bu gereksinmeArapların, Osmanlı ler var olmadan ithal kurumlar geolarak katkıları olmalişememişlerdir. Osmanlı üniversitesi bunun karakteristik bir örnemıştır. Kurtuluş Savağidir. Cumhuriyet döneminde deşı bir Osmanlı direnişi mokrasi de, bu içeriksiz tabela kud eğil, sadece bir Türk rumlaşmasının utanç veren bir ördirenişidir. neğidir. Böyle olduğu zaman kurumların varlığı bir uygarlık gösterisi değil, bir uygar olamama gösterisi olmaktadır. Osmanlı devleti, Türkiye’ye tarih haritalarında görülen hiçbir Türkiye dışı toprak parçasını miras bırakmamıştır. Osmanlı döneminden Türkiye’ye, başkent İstanbul, İzmir bile kalmamıştır, bu coğrafi miras. Olmayan miraslar içine sanayi, öğretim sistemi, üniversite olamamış bir üniversite, okuma yazması olmayan bir toplum, gelişmemiş bir kent yapısını da katmanız gerekir. Bu orası burası ithal mallarla süslü, bir ortaçağ mirasıdır. Cahil ve fakir bir toplum Türkiye’ye miras kaldı. Bugünün Türkiyelisi de bu tarihin cahili olmakta devam ediyor. Viyana kapılarındaki Osmanlı’yı düşlüyor. Bildiği tarih bundan ibaret. Fakat Aya Stefanos’taki Rus zafer abidesini bilmiyor. Bugün gazeteleri ve televizyonları işgal eden sözlü ve resimli gösteriler, bizim bugün de uygar olmakta zorlandığımızı kanıtlıyor, ama direnen bir ulus ve onları yönlendirecek liderler vardı. Bu bir Osmanlı mirası mıdır, yoksa daha eski kökenli bir Türk mirası mıdır? KÜLTÜREL VE KURUMSALLAŞMA AÇIĞI