Katalog

Mart uzaya baktırır Hasan H. Esenoğlu, İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri, esenoglu@istanbul.edu.tr GÜNEŞ Uzaydan SOHO (http://sohowww.nascom.nasa.gov) ve Dünya’dan teleskoplarla (http://www.istanbul.edu.tr/fen/astronomy/gunesgozlemaylik.php) Güneş 7/24 gözlem altında… patlama olayları doğrudan izlenebilir. Ekinoks Gün tün eşitliği teknik olarak ‘Güneş ışınlarının ekvatora dik vurması sonucunda aydınlanma çemberinin kutuplardan geçtiği an’ ve söylemsel olarak da ‘gündüz ile gecenin eşit olması durumudur’. Yılda iki kez tekrarlanır: kuzey yarıkürede 2011 yılı için 21 Mart gece yarısında saat 01:21’de lkbahar Ekinoksu ve 23 Eylül öğlen saat 12:05’de Sonbahar Ekinoksu gerçekleşecek. Yaz Saati Uygulaması (YSU) Sabahları daha az, akşamları daha çok gün ışığından yararlanmak üzere geniş çapta saatin değiştirilmesi uygulamasıdır. Genel olarak bu uygulama kapsamında saatler bahar başlangıcında bir saat ileri, sonbaharda ise bir saat geri alınır (resim bu sayfada verildi). Çağdaş yas saati uygulaması ilk defa 1895 yılında Yeni Zelandalı bir böcekbilimci olan (vardiyalı bir işte çalışırken, böcek toplamak için yeterli zaman bulma amacıyla özellikle gün batımı öncesi son saatlerin önemini fark eden) George Vernon Hudson tarafından önerildi (yaz günlerinin ilk saatlerinde sabahları uyuyor olunması ve akşam karanlığının çabucak çökmesinin golf oynanmasına engel olmasını da sayabiliriz). O günden sonra birçok ülke bu uygulamayı benimseyerek kullanmaya başladı. Almanya, kömür kullanımından tasarruf etmek amacıyla 30 Nisan 1916 tarihinden itibaren Avrupa’da bu uygulamayı kullanan ilk devlet oldu. YSU ülkemizde ilk ne zaman/amaçla uygulandığını da merak ediyoruz… Bununla beraber, YSU’da ayrıntılar zamanla çeşitlilik ve farklılık gösterebilmektedir ve uygulama tartışmalıdır. Gün ışığının akşam saatlerine eklenmesi satış, spor gibi iş saatlerine bağlı etkinliklere olumlu yönde etkilerken; tarım, gece eğlenceleri gibi güneş ışığıyla beraber başlayıp biten etkinliklere olumsuz yönde etkilemektedir. Öte yandan akşamları bir saat gün ışığı ile aydınlatmak, trafik kazalarından kaynaklanan ölüm oranlarını da azaltmaktadır. Ancak uygulamanın sağlık ve suç oranları üzerindeki etkisi daha az belirgindir. Her ne kadar uygulamanın ilk hedeflerinden biri, akşam saatlerindeki aydınlatma enerjisini kısmak olsa da, günümüzdeki çağdaş ısıtıcı ve serinletici cihazların kullanılmasıyla beraber bu amacından sapmaya başladı. 20. yüzyıl başlarında elektrik temel olarak aydınlatmada kullanılıyordu. Ancak teknolojik gelişmeler yeni elektrik kullanım alanları yaratınca buradan edilen tasarruf miktarı azaldı. Bu bakımdan bu uygulamanın kullanılması çelişkili ve tutarsız bir hâl almaya başladı. YSU’nın yılda iki defaki değişimleri başka zorlukları da beraberinde getirir. Bundan dolayı zaman kaydetmede ve görüşmelerle yolculukların ayarlanmasında, faturalandırma, arşivcilik, YSU tarihine rast gelen organizasyonlar gibi işlerde, tıbbi cihazların GÜNEŞ MEZKEZL OLAYLAR Gezegen Güneşe en yakın Kavuşuma çıkış Kavuşumdan iniş En büyük enlemde (kuzey) Mars 9 Mart Merkür 16 mart 11 Mart 26 Mart Venüs 15 Mart Jüpiter 17 Mart ve iş makinelerinin kullanımı ile uyku düzeninde sorunlar meydana gelir. Yazılımlar genellikle bilgisayarların saatlerini otomatik olarak ayarlar. Ancak bunun sınırları vardır ve özellikle YSU kuralları değiştiğinde hata olasılığı artar (alıntı: http://tr.wikipedia.org/wiki/Yazsaatiuygulamas%C4%B1). Her ne kadar dünyadaki çoğu ülkede kullanılmasa da, YSU yüksek enlemlerde sık rastlanan bir uygulamadır. YSU’nı halen kullanan, kullanmaktan vaz geçen ve hiç kullanmayan ülkelerin dünya haritasındaki dağılımlarına yukarıdaki adresten bakılabilir. Arka planımızdaki “YSU kalksın mı yoksa devam etsin mi?” sorusuna yanıt şöyle olabilir (duran saat bile ‘günde iki kez’ doğruyu gösterir te AY EVRELERİ Yeni Ay Gün Saat 4 22:46 İlk Dördün Gün Saat 13 01:45 Dolunay Gün Saat 19 20:10 Son Dördün Gün Saat 26 14:07 GÖK ATLASI 15 Mart 2011 akşam saat 22:00 için verildi. +1.5 kadire kadar parlak yıldızı olan ve gezegenlerin yakınında bulunduğu takım yıldızlar özetlenerek belirtildi. Gözlemlerde kullanılan bazı parlak yıldızlar da verildi. Gök atlasına gökyüzüne bakar şekilde doğru yönlerde yukarıya kaldırarak eşleştirmek yeterli. Ay boyunca takımyıldızlar–burçlar buradan izlenebilir… GEZEGENLER NEREDE? Mart ayı boyunca gezegenlerin ne zaman görülebileceği mini çizelgede özetlendi (sınırlı günler parantez içinde belirtildi). Görsel Ay haritası için adres: http://www.lunarrepublic.com/atlas/index.shtm l Ay’ın görünen yüzü (^) Ay’ın arka yüzü (v) AY OLAYLARI Ay–Yer Uzaklığı Ay Yer’e En Uzak Gün Saat Uzaklık (km) 6 10 406585 Ay Yer’e En Yakın Gün Saat Uzaklık (km) 19 21 356575 Akşam Gece Satürn Satürn Merkür (12–31) Jüpiter (1–22) Uranüs (1–5) Sabah Satürn Venüs MART’TA GÖK OLAYLARI GÜNLÜĞÜ gün saat 1 06 4 23 6 10 7 07 12 12 13 02 16 19 19 20 19 21 21 01 21 02 21 14 23 03 rece) 26 14 27 03 27 03 28 10 örtülmede 30 20 31 05 31 16 Venüs Ay’ın 1.6 derece güneyinde (resim) YEN AY Ay Yer’e en uzak Jüpiter Ay’ın 7 derece güneyinde Juno–Yer–Güneş dizilişi ile karşı konumda LK DÖRDÜN Merkür Jüpiter’in 2 derece kuzeyinde DOLUNAY Ay Yer’e en yakın lkbahar ekinoksu Satürn Ay’ın 8 derece kuzeyinde (resim) Yer–Uranüs–Güneş dizilişi Merkür–Güneş açıklığı en büyük (doğu, 19 deSON DÖRDÜN Venüs Neptün’ün 0.2 derece güneyinde Yaz saati uygulaması başladı Vesta Ay’ın 1.2 derece güneyinde ve Merkür U dönüşünde Neptün Ay’ın 5 derece güneyinde (resim) Venüs Ay’ın 6 derece güneyinde Yazının devamı 15. sayfada kerlemesini anımsatır gibi ‘yılda iki kez’ olan YSU acaba artık doğruyu göstermiyor mu?): “Ülkemiz de dâhil devletlerin yönetimleri ülke kazanımları doğrultusunda karar verebilirler. Devletimizin ilgili kurumları geçmiş yıllarda bu konuda üniversitelerden görüşlerimize müracaat etmişlerdi… Her alandan bilgilerin toplamı ‘yaz saati uygulamasına tamam mı/devam mı’ya maddesel cevap verebilecektir.” YER MEZKEZL OLAYLAR Yer’den Bakıldığında Gezegenler Özellik Yer–Uranüs–Güneş Güneş dizilişi (Uranüs’ün parlaklığı 5.9 kadir) Merkür–Güneş açıklığı en büyük (doğu, 19 derece) Merkür U dönüşünde Gün 21 23 30 Saat 14 03 19 KÜÇÜK GEZEGENLER 12 Mart’ta Juno–Yer–Güneş Dizilişi ile Karşı konumda. 30 Mart’ta Küçük Gezegenlerin Parlaklıkları (Kadir) Ce r e s Pallas Juno Ve s t a 9.3 10.5 9.4 7.6 Kaynakça: “The Astronomical Almanac 2011” Gök Cisimlerin Doğuş–Yükseliş–Batış Saatleri (saat:dakika) İsim Ay Merkür Venüs Güneş Mars Jüpiter Satürn Uranüs Neptün CBT 1250/8 4 Mart 2011 2011’İN OLAYLARI Parlak Gezegenlerin Güneş’ten Açısal Uzaklıkları ve Parlaklıkları (gece saat 02 için) (D: doğu, B: batı; Uzaklık: yay derecesi biriminde, Par.: kadir) Tarih (Mart) Merkür Venüs Mars Jüpiter Satürn Uzaklık Par. Uzaklık Par. Uzaklık Par. Uzaklık Par. Uzaklık Par. 10 D 11 –1.3 B 40 –4.1 B 7 +1.1 D 21 –2.1 B 153 +0.5 20 D 18 –0.7 B 38 –4.0 B 9 +1.2 D 13 –2.1 B 164 +0.4 30 D 16 +1.4 B 36 –4.0 B 11 +1.2 D 6 –2.1 B 174 +0.4 1 Mart Doğuş En yüksekte 04:38 09:41 06:56 12:32 04:41 09:33 06:39 12:17 06:33 11:58 07:50 13:59 20:46 02:34 07:28 13:27 06:15 11:33 15 Mart Batış Doğuş En yüksekte Batış 14:50 13:11 20:36 03:51 18:10 06:50 13:10 19:31 14:25 04:42 09:46 14:52 17:54 06:17 12:13 18:10 17:23 06:04 11:44 17:24 20:09 07:02 13:16 19:30 08:22 19:46 01:36 07:26 19:26 06:35 12:35 18:35 16:52 05:21 10:40 15:59 (yaz saati uygulandı) 31 Mart Doğuş En yüksekte Batış 05:04 10:50 16:44 07:09 13:55 20:42 05:33 10:59 16:25 06:50 13:08 19:27 06:29 12:27 18:25 07:08 13:27 19:46 19:37 01:29 07:20 06:34 12:36 18:37 05:20 10:39 15:59