Katalog

Takiyüddin minyatürü 430 yıl sonra çini panoda Sunay Akın bir söyleşisinde, sanat ve bilimin ülkelerin yükselmesinde birlikte çok önemli etken olduğunu; bu durumu, bir kuşun iki kanadı örneği ile daha iyi görebileceğimizi, kanatlardan birinin yokluğunda kuşun uçamayacağını anlatır. Devamla, birinin eksikliğinde ise, ancak, yumurtalarına el konan bir tavuk olunabileceğini ekler (1). Latife Aktan (Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniv., Geleneksel Türk Sanatları Böl., ZeytinburnuIstanbul) M.E.Özel (Çağ Üniv. Uzay Gözlem ve Arşt. Merk., Tarsusİstanbul) BİLİM VE SANAT TEKRAR BULUŞTU: u sıralar, Takiyüddin adını daha da bir sık duymaya başladık. Takiyüddin ve arkadaşlarını çalışma ortamlarında gösteren minyatürü bir filmde sahne (“Saatler İstanbul’u Gösterirken”, 2011), ulusal ve uluslararası kitaplarda kapak (2,3,4) ve ‘İstanbul Rasathanesinde Çalışan Türk Astronomlar’ (5) açıklaması ile ders kitabı resmi (Şekil 1), dergilerde gösteri vesilesi fotoğrafların konusu (6) … ve şimdi de bir üniversitemizde bir çini pano. UNESCO koordinasyonunda tüm dünyada kutlanan 2009 Dünya Astronomi Yılı etkinlikleri sırasında, Türk astronomlarınca oldukça iyi bilinen (6) bu minyatürün, Çanakkale Onsekiz Mart Üniv. Ulupınar Gözlemevine yeni kurulan 122 cm’lik yeni teleskopu T122’nin binasına bir çini süsleme panosu olarak yapılması gündeme geldi. Çini panosunun yapımı, tamamlanması ve geçici asılması 2011 yılını buldu. Böylece ÇOMÜ de Takiyüddin kervanında yerini almış ). old (Şekil 2,3) Söz konusu Takiyüddin minyatürü, Osmanlı’nın yükselme döneminde, sanata ve zaman zaŞekil 2: Taküyiddin ve rasathane man da bilime (sasinde çalışanları gösteren Şehin natla birlikte) verşahname minyatürü (1575). diği değerin kanıtı olarak da alınabilir. Minyatürün ve rasathane hakkında diğer bazı bilgilerin de kaynağı “Şehinşahname”dir. Kitabı süsleyen minyatürlerden biri olan bu resim kanımızca Osmanlı biliminin en önemli tanıklarından biridir. Minyatürde Takiyüddin bin Maruf el Rasıd ve 15 ilim (bilim) adamı, Tophane Bayırı mevkiinde kurulan Galata Rasathanesi’nde başlayan ve süren çalışmalarını (Şekil 1, 2) belgelenmektedir. Rasathane’nin kuruluş tarihi 1575’dir. Şehinşahname, minyatür ve tezhipli yazım sanatçıları Seyyit Lokman ile Nakkaş Osman’ın birlikteliğinde 1581’de hazırlanıp Sultan III. Murat’a sunulmuştur (7). “Şehinşahname” Farsça kaleme alınmıştır. İlgili bölümde rasathanenin kuruluşu nazım olarak, şöyle anlatılır (8): Ş Ve Frenk Galata Sarayı semtinde Firuze renkli bir sahayı seçtiler. Masraf için 1 kese altın verildi Ve verilen paralar bir deftere kaydolundu. Frenk florini sağlam binanın ana kısmını yapmak için Kum ve topraklar gibi harcandı. Bu muhteşem ve geometrik yapıya Pirinç ve bakırla renk ve parlaklık kattılar. En başta Zatülhalak’ı dökünce, Çemberini Ay feleği çarkından sarkıttılar Bir yandan da büyük binanın yanında, Muhtasar bir rasathane inşa edildi. Burada 15 seçkin ilim adamı Takiyüddin’in emrinde çalışmaya başladı. Eserde, daha sonra, o günlerde (1577) görünen kuyruklu yıldızı incelemek için günlerce aç ve susuz çalışıldığı, Güneş’in eğim açısının hesap edildiği, yıldızlar arasındaki açıların ölçüldüğü, Merkür ve Venüs gezegenlerinin hareketlerinin izlendiği anlatılmaktadır. Daha sonra rasathanenin (1580’de) Kılıç Ali Paşa tarafından nasıl yıkıldığı da şöyle anlatılıyor: Rasathane bir anda alaşağı edildi. Ve rasat işlerine böylece son verildi. Zatülhalak’ı kökünden kazıdılar. Aletleri kırdılar, çivileri söktüler. Rasathanenin adından ve sanından gayrı bir şey kalmadı. Nitekim dünyamızın akıbeti de böyle olacak. Şekil 1: Taküyiddin minyatürü bir ders kitabında (2011). gezegen araştırmaları… sayılabilir. Diğer taraftan, İstanbul Üniversitesi Astronomi Bölümü de yeni aldıkları 100 cm’lik teleskopuna ev sahipliği yapacak yer olarak, ÇOMÜ Ulupınar Gözlemevi içinde bir alanı seçmiştir. Böylece ÇOMÜ Gözlemevi, ülkemiz gökbilimcilerinin ve uluslararası astronomi topluluğunun da önemli uğrak yerlerinden biri olma yolundadır. Böyle bir mekânın, Takiyüddin minyatürü güzelliğinde bir eserle de süslenerek hizmet kalitesini yükseltme ve Türk sanatına yer ve kapı açma çabaları Türk sanat dünyasınca da takdirle karşılandı. Mekânın bu minyatürle desteklenmesi düşüncesine dönemin ÇOMÜ Güzel Sanatlar Fak., Fen Edebiyat Fak. ve dönemin Üniversite Rektörlüğü özel bir ilgi gösterdi ve projelendirilmesine destek ve onay verdi. Eser başlangıçta 6 aylık bir proje olarak düşünülmüş, ancak bu sürenin çok kısa olduğu anlaşıldı. Kendi alanında bir ilk oluş (bir kitap sayfası ebatlarındaki bir minyatürün büyütülerek özgün renklerinde 20x20 cm’lik çini karelerden oluşan bir pano haline dönüştürülmesi), bunun başlıca nedenidir. Pano 80x140 cm boyutlarındadır ve sıraltı tekniği ile yapılmış 28 adet kare şekilli karolardan oluş. maktadır (Şekil 2). Projede yönetici ve koordinatör olarak Yrd. Doç. Dr. Latife Aktan, proje danışmanları olarak Prof Dr. Mehmet CBT 1293/14 30 Aralık 2011 Tarihimizin bu görkemli ve trajik olayını yansıtan Takiyüddin rasathanesindeki çalışmalar minyatürü ve Şehinşahname, Osmanlıdaki bilimin en önemli görsel belgeleri arasındadır. 2009 Dünya Astronomi Yılı etkinlikleri sırasında gündeme gelen Takiyüddin minyatürünün bir çini pano olarak gerçekleştirilmesi düşüncesi, üniversitenin Fen Edebiyat Fak. Dekanlığınca bu çerçevede projelendirildi. Türkiye’nin TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi’nden sonraki en önemli gökbilimsel çalışma merkezi olan Çanakkale Ulupınar Gözlemevi (ÇUG), ÇOMÜ Astrofizik Araştırma Merkezi’nde görevli 20 civarında astronom ve fizikçiye gözlem ve çalışma ortamı oluşturmaktadır. Yapılan çalışmalar arasında, yeni yıldız ve çift yıldız keşifleri, Türkiye’de ilklerden bir süpernova gözlenmesi, yere çarpma olasılığı olan asteroidlerin ve göktaşlarının yörüngelerinin belirlenmesi ve takibi, Türkiye meteorlarının ve meteor kraterlerinin incelenmesi ve envanterini çıkarılması, yeryüzünde yaşamın kökeni ve yerötesi Şekil 3: Çanakkale 18 Mart Üniv.’de Taküyiddin panosunun açılış kokteyli