Katalog

POLİTİK BİLİM Aykut Göker http:/www.ınovasyon.org;[email protected] Açık köşe Bilim, teknoloji ve inovasyonla ilgili strateji ve politikalar konusunda ülke olarak ne yaptığımızı okuyucularımız çok iyi biliyor. Onun için beş kıtadan 28 ülke örneği verirken amacım yalnızca bildiklerini güncellemek için hazır bir liste sunmaktı... Onlar Ne Yapıyor, Biz Ne Yapıyoruz (4) Son üç haftadır, dünyanın farklı coğrafyalarından, farklı gelişmişlik düzeylerindeki 28 ülkenin bilim, teknoloji ve inovasyonla ilgili strateji, politika ve plânprogram belgelerinden örnekler verdim. Bu belgelerin içerikleri incelendiğinde, ilk göze çarpan nokta, aralarındaki gelişmişlik farkı her ne olursa olsun, bütün ülkelerin, bilim, teknoloji ve inovasyon strateji ve politikalarını sistemik bir bütünlük içinde ele alıyor olmalarıdır. Bu belgelerin sadece başlıkları tarandığında bile bu bütünlüğü yakalamak mümkündür. 28 ülkeden 21’inde, başlığında ‘inovasyon’ sözcüğünün geçtiği en az bir strateji, politika ya da plânprogram belgesinin olduğu görülmektedir. Bu 21 ülkeden 13’ündeyse ‘bilim (ya da bilimsel araştırma)’, ‘teknoloji (ya da deneyimsel geliştirme)’ ve ‘inovasyon’ sözcükleri, başlıkta birlikte anılmaktadır. Kaldı ki, belgeler incelendiğinde, başlığında sâdece ‘bilim’ ya da ‘teknoloji plânı’ yazanlarda bile, bilimsel araştırma ve teknoloji geliştirmede yetkinleşilmesi öngörülürken, ana hedefin, son çözümlemede ülkenin, bilim ve teknolojiyi ekonomik ve toplumsal faydaya dönüştürme yeteneğini (kısacası, ‘inovasyon’ yeteneğini) de geliştirmek olduğu açıkça görülecektir. Alınması öngörülen önlemler hep bu ana hedef gözetilerek tasarlanmıştır. Herhangi bir tereddüde yer bırakmamak için, bilim, teknoloji, inovasyon strateji ve politikalarında izlenen bu bütünsel, sistemik yaklaşım konusunda, ülkeler arasında fark olmadığını, Brezilya, Çin, Hindistan, Kore (Güney), Güney Afrika, Meksika ve Yeni Zelanda gibi, sanayileşme sürecine sonradan katılan ülkeleri de örnek göstererek, tekrar belirteyim. Belgelerin ortak bir özelliği daha var; o da, istisnasız hepsinde ulusal motifin öne çıkarılmış olmasıdır. ‘Küreselleşme’nin verili bir koşul olarak altının önemle çizildiği strateji belgelerinde bile bu süreç, ülkenin çıkarlarıyla örtüştüğü için savunulmakta ve söz konusu stratejinin de zâten, bu süreçten sağlanan ekonomik faydayı büyütmek için yürürlüğe konduğu açık kâlplilikle ortaya konmaktadır. AB’ye üye ülkelerde görülen manzara da budur. Amaç o ülkeyi dünyanın ARGE ve inovasyon üssü; araştırmacılar, yeni fikirlere yatırım yapacak girişimciler için bir dünya cenneti haline getirmektir; bütün bir Avrupa Birliği’ni değil... Daha önce de yazmıştım; işte size birkaç örnek: “Bugün bilgiye dayalı ekonomideki başarısı ve uluslararasılaşmadan sağladığı yarar açısından İsveç kadar iyi durumda olan pek az ülke var... Ama şartlar değişmektedir. Onun için giderek gücümüzü belli noktalarda toplamamız ve İsveç’in gelecekte zayıf düşme ihtimalinin olduğu alanları desteklememiz gereklidir...” “Danimarka, 10 yıl sonra da 20 yıl sonra da, yaşamak ve çalışmak için dünyanın en cazip ülkelerinden biri olmalı...” “2020'ye gelindiğinde, Almanya'yı dünyanın araştırmaya en fazla dost olan ülkesi hâline dönüştürmeyi başarmış olacağız... Almanya için, başarıda bir sınırbir son olmayacaktır...” "Ülke için umut verici bir gelecek yaratabilmenin anahtarı Britanya'da inovasyondur...” "İrlanda, 2013'te uluslararası arenada araştırmasının mükemmelliğiyle anılan bir ülke olacak; inovasyondaki kültürüyle de, ekonomik ve toplumsal gelişme için yeni bilgi üretme ve kullanmada en önde koşacaktır..." Zaten, 28 ülkeden 14’ünde belge başlıklarında ya ‘ulusal’ nitelemesi vardır; ya da ülkenin adını öne çıkaran bir ifâde... Başlıkta geçmiyorsa, aradığınızı belgenin içinde bulursunuz. Gelelim sadede. Amacım, okuyucularıma, özellikle de, üniversitelerimizde, sayıları, sevindirici bir biçimde giderek artan, bilim, teknoloji ve inovasyon politikalarıyla ilgili yüksek lisans öğrencilerine, Türkiye’nin bu konulardaki politika meseleleri üzerine yazılanları değerlendirirken yararlanabilecekleri, başka uluslardan politika örneklerine ilişkin güncel bir liste sunabilmekti; hepsi bu... Günümüz teknolojisine Einstein damgası Bilimsel ve akademik çalışmalarla teknolojik gelişmeler birbirine dolanmış bir yumak gibidir, bilimsel çalışmanın nerede bittiği, teknolojinin nerede başladığını kestirmek zordur. Bunun yanında teknolojinin bilimsel çalışmalara katkısı da yadsınamaz: Bilgisayarlar olmasaydı birçok bilimsel çalışma hiç yapılamazdı. Bu yazıda son derece soyut gözüken bilimsel çalışmaların aklınıza gelmeyecek teknolojik harikalara dönüşebildiğini göstermeye çalışacağım. Bunun için de tabii ki soyut düşünce ve deha denince akla gelen ilk isim olan Einstein'ı örnek alacağım. Emrah Kalemci E CBT 1147/ 6 13 Mart 2009 karşılanıyor. Türkiye'nin de bu teknolojiye sainstein'ın özel görelilik kuramının bir hip olmak için "can attığını" biliyoruz. Aynı parçası olarak ortaya koyduğu E=mc2 teknoloji nükleer denizaltılarda ve nükleer en bilinen denklemidir. Madde ve uçak gemilerinde de kullanılıyor. enerjinin birbirine dönüştürülebileceğini gösterir. Ama Einstein'ın bilime katkıları bu GÖREL L K, GPS, SAAT nunla sınırlı değil. Einstein 1900'lu yılların Görelilik ile devam edelim. Einstein, başında, bilimde devrimsel olarak adlandırı Newton kuramının bazı durumlarda yeterlan az sayıda ama çok önemli makaleler yaz sizliğini kavramıştı. Işık hızının tüm referans dı. İlk önemli makalesi Brownian hareketi sistemlerinde aynı olduğunu ortaya koyarak ni açıklayan makalesidir. özel görelilik kuramının kuDaha sonra özel görelilik, rallarını belirledi. Kuramın fotoelektrik mekanizması, matematiğini birleşik uzayzagenel görelilik, Bose man üzerine kurdu. Fakat bu Einstein yoğunlaşması, kakuram sadece sabit hızlarda tıların ısı soğurma özellikgeçerliydi, ivmelenen cisimler leri üzerine yazılar yazdı. için eksik kalıyordu. Hayatının son dönemi Einstein daha sonra "eşitlik o günkü bilinen fiziksel ilkesi" adı verilen kuramıevren modellerini birnı ortaya attı. leştirmeye yönelik çaEşitlik ilkesini en kolay lışmalardır. Einstein'ın şöyle anlatabiliriz. amacı evreni bir bütün Penceresi olmayan bir olarak anlamaya çalışasansöre binelim. Asansörü Doç. Dr. Emrah Kalemci mak oldu. önce yerçekimi altında haTürkiye Bilimler Akademisi Üstün Başarılı Evreni anlamak reketsiz bırakalım. Sonra Genç Bilim İnsanı ödülü sahibi. için geliştirdiği denuzayda, yerçekiminden Karadelikler ve yüksek enerji gökbilimi alklemleri biz gökbilimuzak bir ortama götürüp gılayıcıları üzerine çalışıyor, Türk ciler bugün hâlâ kullaAstronomi Derneği Yönetim Kurulu üyeyerçekimi ivmesine eşit bir nıyoruz, sizler de çoğu si: 1996'da ODTÜ Fizik Bölümü mezunu; ivme ile çekelim. Einstein'a kullanıyorsunuz, ama 2002'de University of California, San göre asansörün içindeyken Diego'dan kara deliklerin zamansal özelbelki de farkında dehiçbir deney ile bu iki orlikleri üzerine fizik doktorası. Sabancı ğilsiniz! E=mc2 den tamın farkını gösteremez. Üniversitesi'nde öğretim üyesi başlayalım. Kütlenin Yani ivmelenmiş sistemenerjiye dönüşebilmesinin teknolojik olarak lerle yerçekimin etkisi benzerdir. kullanılabileceğini Einstein da biliyordu, Einstein gene dört boyutlu uzayzamanı çünkü Başkan Roosevelt'e bir mektup yaza kullanarak genel görelilik denklemlerini yazrak Amerika'nın atom bombası üretmesi ge dı, özel görelilikten farkı bu sefer dört boyutlu rektiğini telkin eden ta kendisiydi. Atom uzayın eğri olmasaydı. Kulağa çok soyut gebombasının çalışma prensibi radyoaktif bir liyor değil mi? Son yılların en önemli buluşelement olan Uranyum'un bölünmesi sonu larından biri olan GPS'in (global positioning cu artan kütlenin enerjiye dönüşmesidir. system) genel görelilik kuramının gerektirdiği Tabii aynı prensip nükleer elektrik santral düzeltmeler olmadan kullanılamayacağını lerinde daha insancıl amaçlar için kullanılı biliyor muydunuz? yor! Avrupa, Amerika, eski Sovyet GPS sistemi 20,000 km yükseklikte Cumhuriyetleri'nin bir kısmının enerji ihti Dünya'nın çevresinde dolanan yirmi dört uyyacının büyük bölümü nükleer santrallerle dunun yardımıyla çalışır. Uydulardan gelen