Katalog

Sovyetler Birliği’nin İlk Yıllarında Bilim Sovyet Devrimi’nin dünyayı sarsan ilk yıllarında ülke bilimde gerilemişti. Fakat 1922’den itibaren bilimsel faaliyetler tekrar yükselmeye başladı. Osman Bahadır [email protected] OOOF OFF LINE Tanol Türkoğlu ([email protected]) Google arama eğilimlerinin gösterdiği üzere Türkiye’de internet eğlence amaçlı kullanılmakta, URL satırına web site adresi yazmak yerine, bu iş için Google “taciz edilmekte”. 1 9181919 yıllarında Rusya’da bilim hayatı adeta felce uğramış gibiydi. Bilimsel kurumların birçoğu kapanmış ve hatta bazıları tahrip edilmişti. İç savaş sırasında merkezi bölgelerdeki üniversiteler, laboratuvarlar, hastaneler vb. aylarca kapalı kalmış, bazıları tahrip ve yağma edilmiş, bilim insanlarının, öğretmenlerin birçoğu başka ülkelere veya Rusya’nın uzak yörelerine kaçmıştı. Ayrıca bilim ve eğitim kurumlarının binalarının siyasi örgütlere tahsis edilmesi, bilimsel kitap, malzeme vb.’nin sağlanmasında karşılaşılan büyük güçlükler ve Avrupa ile her türlü ilişkinin kesilmiş olması, sistematik bilimsel faaliyeti yok olma noktasına getirmişti. Bu yıllarda çok miktarda bilim ve eğitim materyali de kaybolmuştu. Kırım’da buSovyetler lunan, Rusya’nın en Birliği’nin ilk yılmükemmel hayvanat ve botanik bahlarında en çok çelerinin tamamen gelişen bilim tahrip olması, bidalı iktisadi limdeki düşüşün temellerini açıklayıcı coğrafya oldu. olması bakımından önemli bir örnektir. Bilimdeki gerilemenin bir başka nedeni de, Sovyet yönetiminin sorumluları ile yeni yönetimi benimsemeyen bilim insanları arasındaki ilişki konusudur. Gerçekte bilim, yeni ülke için hayati önemdeydi ve Sovyet yöneticileri de bu gerçeğin bilincindeydi. Fakat bazı ideolojik ve dogmatik yaklaşımlar, bilim insanlarının büyük bir bölümüyle yönetimin ilişkilerini zora sokmuştu. Fen bilimleriyle ilgili kurumlar nispeten daha iyi durumda olmakla birlikte, tarih, ekonomi gibi sosyal bilimler fakültelerinin çoğunun durumu, hem politik hem de bilimsel liyakat sahibi öğretim üyesi arandığı ve yeterli sayıda bulunamadığı için kötüleşmişti. Hukuk fakülteleri, burjuva hukukunu esas aldıkları gerekçesiyle tamamen kapatılmışlardı. İLK BEŞ YILDA DURUM Devrimi izleyen ilk beş yıldaki durum için şu saptamayı yapabiliriz: Bilimlerde uzmanlaşma düzeylerinin geliştirilmesi çalışmaları son derece kötüleşmiş, fakat bilimsel bilginin toplumsallaştırılması faaliyetlerinde önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Özellikle işçi üniversiteleri fakir çocukların ve halkın eğitilmesinde yararlı olmuş ama bilimde kısa sürede yeni uzman kadroları yetiştirme politikasını gerçekleştirme açısından doğal olarak yetersiz kalmıştı. 19211922’de ülkenin durumu biraz rahatladığında, yönetim de bazı hatalı davranışlarını terk etmiş, bilimsel liyakat ilkesini politik liyakat ilkesine tercih etmeye başlamış, Moskova’da ve Leningrad’da bilim insanları için yurtlar açarak durumlarını iyileştirici önlemler almış, tüm ülkedeki bilimsel yaşamı yükseltmek için çeşitli teşvik edici önlemlere yönelmiştir. Örneğin ünlü fizyolojist Pavlov’un çalışmalarını kolaylaştırıcı imkânlar yaratılmıştı. 1921 yılında Lenin’in çıkardığı özel bir kararname ile Pavlov için Koltuşi Biyoloji İstasyonu kuruldu. Özellikle mekanik, uygulamalı fizik ve uçak teknolojisi alanlarında araştırma yapan kurumlara büyük miktarlara varan devlet destekleri sağlandı. 1925 yılına doğru Sovyetler Birliği’nde bilim ve eğitim hayatı nispeten doğal mecrasına girmiş ve Bilimler Akademisi de çalışmalarına başlamış durumdaydı. Bu arada birçok bilimsel kurum yeniden kurulmuş veya yükseltilmişti. Bununla birlikte, daha sonraki yıllarda ve uzun süre devam edecek bir “proleter bilimi” yaratma çabalarının ülke gündemini etkilediğini belirtmeliyiz. Sovyetler Birliği’nin ilk yıllarında fizyoloji, kimya, doğa tarihi, iktisadi coğrafya ve psikoloji alanlarına daha fazla bilimsel ilgi görülüyordu. Bu yıllardaki en büyük bilimsel gelişme, büyük yeniden iktisadi inşa çalışmalarının itici ve besleyici gücünden destek alan iktisadi coğrafya araştırmaları alanında olmuştur. 20012006 yılları arasında Trinity College, Cambridge de araştırmacı olarak çalıştı ve Ocak 2005 de Bristol Üniversitesi’nde Prof. oldu, Eylül 2006 yılında Cambridge Üniversitesine “The First Herchel Smith Professor of Pure Mathematics” unvanıyla profesör olarak atandı. Çalışma alanı Kombinatoriks ve Sayılar Teorisi’dir. GreenTao Theoremi olarak anılan ve ispatlandığı 2004 yılında “aritmetic progression” konusunda çığır açan çalışması Prof. Green’e 2004 yılında CLAY RESEARCH AWARD’ını kazandırırken 2005 yılında da Kombinatorik Sayılar Teorisine yaptığı katkılar nedeniyle de SALEM PRIZE ödülüne layık görüldü. 2007 yılında SASTRA R AMANUJAN Prof. Dr. Ben PRIZE ve 2008 yılında da Avrupa Joseph Green Birliği tarafından Avrupa’da çalışan 10 bilim adamına verilen EMS ödüllerini kazandı. Bu seneki Arf Konferası ODTÜ, Matematik Vakfı ve TÜBİTAK tarafından desteklenmektedir. Google’a Göre Eğlence Düşkünü ve Tembeliz Ağustos ayı içinde Google’ın arama eğilimleri ile ilgili hizmetini Google Arama Trendleri adıyla Türkçe olarak da hizmet vermeye başlaması bazı medya kuruluşlarında haber oldu. Haber bu hizmeti doğrudan tanıtmak yerine, son dönemde Türkiye’den yapılan aramalarda ekonomik krizin de bir göstergesi olarak iş aramaya yönelik anahtar kelimelerin daha sık kullanıldığının tespitiyle ilgiliydi. Keşke öyle olsa. Birkaç yıl önce (Kasım 2006) Google’da yapılan aramalar yine yalan yanlış haberlerin kaynağı olmuştu. Konu İzmirlilerin pornografik konularda aramalar yaptığı ile ilgiliydi. O zaman da bu köşede belirtildiği üzere (Bkz 11 Kasım 2006 – İzmirliler Google’da Ne Arıyor?) Google Arama Trendleri hizmeti, hacimsel değil orantısal bilgiler vermektedir. Biraz da bundan olacak, bu hizmetin adı “Google Arama İstatistikleri” değil, “Google Arama Trendleri”dir. Eğilim analizi yapıldığı için de, toplam arama adetleri yerine normalleştirilmiş oransal bilgiler sunulmaktadır. Örneğin bir ülkeden belli bir dönemde en çok aranan kelime 500 bin kere aranmış olsun. Bu kelime eğilim grafiklerinde 100 birim ile gösterilir. Bir başka kelime elli bin kere aranmışsa o kelime de grafikte 10 birim ile yerini alır. Öte yandan eğilim grafikleri tüm kelimeler baz alınarak yapılabileceği gibi, belli bir tarih aralığı baz alınarak da sorgulanabilir. Keza sadece belli bir kelime grubu baz alınarak da arama yapılabilir. Örneğin Türkiye’de eğilim bilgilerinin toplanmaya başladığı 2004 yılından beri yapılan google aramalarında en popüler kelime FACEBOOK’tur. Şehirlere göre kırılımına bakıldığında bu kelimenin en çok Edirne (100), Zonguldak (96), Muğla (85), İzmir (83), Karaman (82) şehirlerinden arandığı görülür. Parantez içindeki sayılar da birbirine göre orantılıdır. Yani Edirne’den yapılan her 100 “facebook” aramasına karşın Karaman’dan 82 arama yapılmıştır. Tüm zamanların eğilimleri incelenirse facebook kelimesini sırasıyla oyun (70), mynet (65), youtube (50), oyunlar (45), indir (40), msn (35), milliyet (30), haber (30), hürriyet (25) kelimelerinin izlediği görülür. 20042009 dönemi arasında herhangi bir dönem analizi yapılabilir. Örneğin son bir yılın eğilimlerine bakıldığında yukarıdaki listenin kısmen değiştiği görülür (facebookmynetoyunizleoyunlarvideomilliyetindirhürriyethaber). Görüldüğü üzere ekonomik kriz Türk halkının şu iki eğilimini değiştirmeye yetmemiştir: Birincisi interneti eğlenmek, vakit öldürmek için kullanmak. İkincisi de adını bildiği bir web sitesine gitmek için URL satırına sitenin adını yazmak yerine onu google’ın arama kutusunun içine yazıp, oradan gelen ilk linke tıklayarak siteye ulaşmak (facebook kelimesini imla hatası olmadan düzgün yazabilen bir kişi www.facebook.com yazmak yerine google üzerinden facebook’a erişiyorsa bu tembelliğin başka bir izahı olabilir mi?) Öte yandan medyadaki haberlere konu olan durumu da irdelemekte fayda var. Doğal olarak “evde iş” gibi, “bayilik” gibi ifadeler de google’da aranmış. Ancak bu ifadeler, yapılan tüm aramalar dikkate alındığında ilk ona girecek miktarda değil. Ne 2004’ten beri ne de son bir hafta ya da bir ay içinde. Ancak bu ifadeleri bünyesinde barındıran aramaların eğilimlerine bakıldığında ortaya çıkan grafikler, Google Arama Trendleri isimli hizmetin nasıl çalıştığını anlamayanları yanlış yönlendirmekte ve görünen o ki hatalı manşetlerin atılmasına neden olmakta. Son olarak, 2006 yılında pornografik içerikli aramalarda Türkiye’nin şehir bazındaki istatistiğine bakıldığında Doğu’daki kimi şehirlerimizin eline ne İzmir’in ne İstanbul’un su dökemediğini görüyoruz. İster Türkçe ister İngilizce kelimelerle olsun. Not: Google’un ilgili hizmeti şu sitededir: http://www.google.com/insights/search/# Arf Konferansı 2009 Her yıl ODTÜ Matematik Bölümü’nde düzenlenen Arf Konferansı’nın 2009 yılı konuşmacısı Cambridge Üniversitesinden Prof. Dr. Ben Joseph Green’dir. Bu çerçevede Profesör Green, 1115 Ekim tarihleri arasında ODTÜ ve Boğaziçi Üniversitesi’ni ziyaret edecek. Profesör Green’in “Patterns of Primes“ başlıklı Arf Konferansı 12 Ekim 2009, Saat: 15:40, ODTÜ Matematik Bölümü, Cahit Arf Amfisi’nde ayrıntıları ve konferansla ilgili bilgiler HTTP://MATEMATIKVAKFI .ORG.TR/ adresinde. Prof. Dr. Ben Joseph Green 2003 yılında Cambridge Üniversitesi’nden “ Topics in Arithmetic Combinatorics” isimli tez çalışmasıyla doktorasını aldı, CBT 1177/ 10 9 Ekim 2009