Katalog

TOPLAM 4 MİLYAR TON BİRİKTİ İktisat kuramında yeni bir ürün : Atık Dünyanın her yerinde atıklar ya da çöpler giderek daha fazla birikiyor. İnsan ve çevre sağlığı için tehdit oluşturacak boyutlarda. Kapitalist toplumun aşırı üretim ve tüketimi doğrultusunda, özellikle kullanat politikalarıyla, sanayileşmiş ülkeler atıklarıyla dünyayı çöplüğe çevirmekte. Bugün dünyadaki atıkların toplamı 2, 5 milyar ile 4 milyar ton arasındadır! Bu atıklara inşaat atıkları (moloz), maden ve tarım atıkları dahil değil. 2020 yılına kadar da % 40 artması beklenmekte. Dr. İsmail Kılınç, İktisatçı tıklarınçöplerin gelişmiş ülkelerde, özellikle belediye sınırları içinde %7080’i denetim altına alınırken, gelişmekte olan ülkelerde bu sayı % 2030 dolayındadır ve bu gözümüzün önüne çöplükgecekondu ikilisinin resimlerini getiriyor. Atıkların artması, bunların saklanması, ortadan kaldırılması ya da geri kazanılması iktisat için yeni bir alan oluşturuyor: Atık Yönetimi ve İşletmesi. Geri kazanım, atıkları henüz tümüyle ortadan kaldıracak düzeyde değilse de çabalar, deneyimler, teknikler ve uygulamalar her ülkede devreye giriyor. Ayrıca atıkların bir kısmının da tehlikeli olması (nükleer, hastane, zehirli sanayi savaş atıkları) konunun daha dikkatli ele alınmasını gerektiriyor. Zengin ve kentleşmiş ülkeler daha fazla atığa sahipken (ABD kişi/yıl=700 kg, Avrupa =520 kg) gelişmekte olan ülkelerde 150200 kg arasında. Dünya sanayi her yıl 300500 milyon ton arasında ağır madenleri, zehirli madde ve çamurları, çözücüleri akarsulara bırakıyor. Burada bir başka sorun da gelişmiş ülkelerin bu zehirli/tehlikeli atıklarını gelişmekte olan ülkeleri çöplük olarak kullanıp bu ülkelere yollaması ya da bu ülkelerde geri kazanımının gerçekleştirilmesidir. (Cıvalı termometreler, elektronik eşyalar, radyoaktif atıklar, asbestli gemiler gibi.) Atığı az yaratan bir dünyaya doğru gitmek, üretimden tüketime kadar da alışkanlıklarımızı değiştirmek zorundayız. Doğanın uğradığı zararı gidermenin maliyeti üretilen ürünün maliyetinde dikkate alınmalı ki sürdürülebilir bir kalkınmanın ilk adımları atılabilsin. O halde atık ürün, “üretilmiş bir malın, nesnenin ya da taşınırın, dayanıklı ya da dayanıksız olsun (tüketim ya da sanayi amaçlı olsun) tüketilmesi, yıpranması, eskimesi (özellikle teknolojisinin), kullanımdan düşmesi sonucu değerini kaybetmiş, bilerek üretilmeyen ya da üretim amaçlı olmayan, insan ve çevre sağlığına zarar vermeden kimi diğer kullanımlar için hammadde/girdi (ikincil hammadde) oluşturmak amacıyla farklı ve yeniden değer kazanan ürün, nesne, madde ya da taşınır maldır.” Bu tanıma ek olarak şu bilgileri de vermek zorundayız: Atık hizmetler sektöründe oluşmaz. Önce çöp kutumuzAtık ürünün değeri ilk değerine da ortalama olarak eşit olamaz. Atık ürünün tehline tür atıkların bukeli olanlarının sadece ortadan kaldırma/saklama maliyeti varlunduğuna bir göz dır. (Radyoaktif maddelerin az atalım: kağıtkarton bir kısmı yeniden işlenip pluton%30, cam %12, plasyum ve uranyum elde edilse de.) tik maddeler %10, Atık kitle (ton) olarak ölçülür, hacim olarak değil. Çünkü, evsel metal %6, tekstil %2, atıkların ortalama yoğunluğu, diğer %15, mayalaçöp kutusu ve torbalarında 150nabilir maddeler 200 kg/m3 iken çöp arabalarında 3 sıkıştırıldığında 400600 kg/m ’e %25. ulaşır. A ATIK NEDİR? Atık insanın icadıdır. İnsan kararıyla bir şey atık olmaktadır. Sahibi olduğumuz bir nesnenin artık değeri yoktur ya da eksi değer kazanmıştır ve artık bu nesnenin iyeliğine son vermek istemekteyiz. Peki nedir atık? İktisat kuramında yeni olan bu ürünü nasıl tanımlamak gerekir? Genel anlamda çöp diyoruz. Hurda deyimini genelde madeni nesneler, arabalar için kullanıyoruz. Atığa, 20.yy’ın deyimi ile ‘çöp’ün yeni adı diyebiliriz. Bir tanıma göre atık “kullanım yaşamının sonuna gelmiş bir nesne ya da yararsız, tehlikeli ya da yer kapladığı için kurtulmak istediğimiz bir nesne, madde”. Bale Sözleşmesi’ne göre “ulusal hukuk hükümlerine göre elden çıkarılan ya da elden çıkarılması arzu edilen ya da elden çıkarılması zorunlu olan nesne ya da madde”. Avrupa Birliği’nin tanımı da buna yakın. (5 Nisan 2006 tarihli atıklara ilişkin talimat) Fransa çevre hukukuna göre ise “bir üretim, dönüşüm ya da kullanım sürecinin atığı ya da terk edilen ya da sahibinin vazgeçtiği madde, ürün ya da genel olarak taşınır mal”. (Çevre yasası, L5411, 3. maddeler.) İsviçre çevre koruma yasasına göre ‘sahibinin elinden çıkardığı ya da elden çıkarılması kamusal yararın lehine olan taşınır şeyler’ olarak tanımlanır. Her tanım atığın değişik yönlerini ele almıştır: Elden çıkarılması istenen ya da zorunlu, üretim, dönüşüm sürecinin sonucu, kamu yararı gibi. Üretim sürecinden, tüketim sürecinden söz edilmiyor. Ayrıca elden çıkarmak, nesneden kurtulmak, terk etmek gibi öznel birtakım ifadelerde yer alıyor. Tanım zorluğu ayrıca atığın göreceli bir kavram olmasından kaynaklanmaktadır. Atık: 1 Kişiye bağlıdır: Eski, delinmiş bir çorabı atarsan atık, onarırsan atık olmaz. 2 Tarihe bağlıdır: Eskiden şişeler daha çok camdan yapılıyordu ve atılmıyor, kullanılıyordu. Şimdi ise geri dönüşü yok ve atıyoruz. 3 Kültüre bağlıdır: Avrupa’ da bira kutusunu çöpe atıyoruz. Afrika’da ise bu kutular oyuncağa dönüşebiliyor. 4 Süreye bağlıdır: Kimi nesne hemen atık olurken (sebze atıkları), kimiler birkaç hafta, ay sonra, kimileri yüzlerce (plastik) ve hatta milyonlarca yıl (radyoaktif maddeler) atık olarak kalır ve çevre ve insan sağlığı için tehlike oluşturur. ATIK ÜRÜN ÇEŞİTLERİ Önce çöp kutumuzda ortalama olarak ne tür atıkların bulunduğuna bir göz atalım: kâğıtkarton %30, cam %12, plastik maddeler %10, metal %6, tekstil %2, diğer %15, mayalanabilir maddeler %25. Atık ürünleri değişik yönlerine göre sınıflandırabiliriz. Evsel/ sanayii atıkları (sebze atıkları ve tehlikeli ya da tehlikesiz sanayii hammaddelerinin atıkları) Tehlikeli/tehlikesiz atıklar (radyoaktif, hastane) Doğada çözülebilir/ çözülmeyen atıklar Hareketli/hareketsiz atıklar (hareketsiz atık genelde bozulmayan, çözülmeyen atıklar olup tehlikeli değildir ama manzarayı bozarlar: molozlar, hafriyat atıkları gibi) Geri kazanılan/geri kazanılmayan atıklar (kağıt, radyoaktif maddeler) Olağan/olağanüstü atıklar (evsel atıkradyoaktif atık) Özel işleme tabi atıklar/İşlem gerektirmeyen atıklar (mayın, patlamamış mermi gibi savaş atıkları, hastane ve veteriner atıkları) Katı/sıvı atıklar Organik/organik olmayan atıklar (tarım ve tarım sanayileri atıkları) Geri kazanılabilir atık/son atık. (Son atık bugünün teknik ve iktisadi koşullarında işlenemeyengeri kazanılamayan atık olup çöplüklerde yaşamını sürdürür.) KİMİ İÇİN ATIK KİMİ İÇİN DEĞİL İşte burada başka bir kavram ortaya çıkıyor: Geri kazanım ya da yeniden değerlendirme. Peki atık dar tanımıyla yararsız ve değersiz ise geri kazanıldığında yeniden hammadde, girdi ve bir değere sahip olursa atık niteliğini kaybeder mi yoksa bu atığın içerdiği zorunlu bir değer midir? Bir örnek verirsek, arabasının yağını değiştiren için yağ atık olmuştur ve sahibi için bir değeri yoktur. Ama milyonlarca atık yağı toplayıp yakıt amacıyla satan kişi için bir değer kazanmıştır. Ama bu da görecelidir. Çünkü tarihe ve topluma –kültüre bağlı olarak geri kazanım farklıdır. ATIK ÜRÜNLERİN KISA TARİHİ Kalkınmaya bağlı olarak atık miktarının arttığını, nitelik değiştirdiğini ve geri kazanım yolları içinde farklı yöntemler kullanıldığını biliyoruz. İlk zamanDEVAMI ARKA SAYFADA Napoli kentinde 1 yıldır kaldırılmayan çöpler CBT 1121 / 21 12 Eylül 2008