Katalog

Astronomi Şubat ayında gökyüzünde neler var ? 5 Şubatta Ay–Mars buluşması 11’inde Ay–Satürn yakınlaşması 13–14’ünde dolunay yere en yakın ve en büyük görünümde 14’ünde Merkür Uranüs’ü örtecek 18’inde Ay Spicayı örtecek 20’sinde Ay–Jüpiter yakınlaşması Merkür en iyi görünümde Hasan H. Esenoğlu(*) üneş, gökyüzünde günlük yaklaşık 1 derecelik bilinen hareketiyle ilerleyerek 20 Ocak–15 Şubat 2006 tarihleri arasında 27 gün boyunca Oğlak (Capricornus) takım yıldızında ve 16 Şubat–12 Mart 2006 tarihleri arasında 26 gün boyunca da Kova (Aquarius) takım yıldızında kalıyor. Ocaktan itibaren aralık ayına kadar yıl boyunca sıralı takım yıldızlar şöyle: 1–Yay (Sagittarius), 2– Oğlak, 3– Kova, 4– Balıklar (Pisces), 5– Koç (Aries), 6– Boğa (Taurus), 7– İkizler (Gemini), 8– Yengeç (Cancer), 9– Aslan (Leo), 10– Başak (Virgo), 11– Terazi (Libra), 12– Akrep (Scorpius) ve 13– Yılancı (Ophiuchus). Ayın ortasında 15 Şubat’ta Güneş’in yükselerek en tepeye çıktığı öğlen saat 12.18 olup bulunduğu burç Oğlak takım yıldızıdır. Ancak gün aydınlığında yıldızlar ve dolayısıyla Oğlak burcu görülemez. Güneş batımından hemen sonra takip eden akşam saatlerinde doğuda yükselerek ilk gözlenen burç Yengeç olup ancak bu şekilde öğle saatinde Güneş’in hangi burçta olduğunu sayarak anlayabiliyoruz… Yer’in dönmesinden dolayı ilerleyerek gece yarısında saat 24’te Güneş’in gün ortasında yer aldığı Oğlak takım yıldızındaki yerinde (meridyenimizde) bu sefer artık Aslan burcunu görürüz. Geçmişte kalması gerekirken yaşantımızda nedense çok kullanıldığı halde asıl zamanları olan gündüzleri asla göremediğimiz burçların parlak yıldızlarını belki tam Güneş tutulmalarında görmek yine de olası. Ayrıca, bir öneri üzerine belki okuyucular, içinde bulunduğumuz kış şartlarından da yararlanarak uzun baca dumanı altında gün ışığında yıldızları görmeyi deneyebilirler de... Sanal ortamdaki gök atlaslarında ise bu iş çok kolay olmakta… Şubat ayında Güneş’in bulunacağı Oğlak ve Kova burçlarının yer değişimleri ne kadar sürer? Sırasıyla yaklaşık 2050 ve 1650 yılı bulmakta. İnsan ömrü ile karşılaştırıldığında burçların bu yer değişimleri oldukça uzun süreler görünümünde, öyleki birkaç on kuşak geçmesi gerekiyor… buradan, güncel burç tarihlerini kullanarak doğulan tarihteki burcun bir ömür değişmediğini söyleyebiliriz... Cüce ve evrende en çok bulunan türden ve üstelik değişen bir yıldız olarak Güneş’teki, bazılarının büyüklüğü dünyamızın belki 5–10 veya daha da büyük katına ulaşabilen leke gruplarını, leke sayılarını, 29 Mart’ta gerçekleşecek olan tam Güneş tutulmasını ve ayrıca Güneş’ten yıldız maddesi atımı, parlama türü olaylar, manyetik fırtınalar, kutup ışıması (aurora) gibi Yer’i doğrudan etkileyebilecek diğer Güneş olaylarına ilişkin resimliayrıntılı süreli ve güncel bilgilere www.koeri.boun.edu.tr/astronomy/solaractivity.html, www.sunspotcycle.com ve http://science.msfc.nasa.gov/ssl/pad/solar/default.htm adreslerinden ulaşılabilir. Günün astronomi resminin yer aldığı "http://antwrp.gsfc.nasa.gov/apod/astropix.html" site ziyareti ile meraklı okuyucular güne başlangıç yapabilir. GÖKATLAS Şubat ayının gök atlasını içeren ve 15 Şubat akşamı saat 21.00 itibarıyla görülebilecek gezegenler (resimde sürekli yarım daire çizgi ile gösterilmiş olan Güneş hattının üzerine veya yakınına bakınız) ve takım yıldızlar şekilde verildi. Bu gök atlası yardımıyla gökyüzü seyredilirken atlas gökyüzüne bakar şekilde doğru yönlerde yukarıya kaldırılarak bakıldığında gece gökyüzündeki görünüm ile tamamen örtüşür. Fark sadece gözlemlenebilen yıldız sayılarında ortaya çıkar: büyük kentlerde olduğu gibi gökyüzü’nün parlak olan yerleşimlerde daha az yıldız gözlemlenirken, ışık kirliliğinden uzaklaştıkça yıldızların görünümü de artar öyleki çok yıldızlı gökyüzünde bilinen takım yıldızları bulmak bile güçleşir. Gök atlasında yer alan, doğup–batmayan özelliğinden olsa gerek yaygın olarak tanınan Büyükayı takım yıldızının (Ursa Majör) uzun süreyle izlenmesi, dünyanın dönmesi gereği dairesel nasıl yer değiştirdiği kolaylıkla fark edilecek. Gök atlası ayrıca, bir ufuktan bir ufka uzanan Samanyolu’muz kolları altında geçirilecek bol yıldızlı ve içinde bulunduğumuz mevsimin bol takım yıldızlı uzun kış gecelerinde gökcisimlerini tanımada ve kolay bulmada yardımcı olacaktır. Kış mevsiminin (aralık–ocak–şubat) bu son ayında gökyüzünde görülebilecek takım yıldızlar da şöyle: Avcı (Orion), Köpekler (Canis Major ve Canis Minor), Hyades, Ülker (Pleiades), İkizler, Yengeç, Arabacı (Auriga) ve Zürafa (Camelopardalis). Kış takım yıldızlarından kalın ile belirtilen İkizler ve Yengeç özel isimleri ile burç olup, burçların isimlendirilmeleri 4 bin yıl öncesine kadar eskiye dayanır. G Ay Şubat ayı boyunca Ay’ın evreleri resimde gösterildi. 2006 yılının ikinci ayına ait takvim gibi de kullanılabilecek olan bu gökyüzü takvimine göre Ay, İlk dördün evresine 8’inde sabah saat 08.29’da ulaşır ve bu evre yaklaşık saat 18–01 arasında görülür. Tam dolunay evresine 13’ünde sabah saat 06:44’de girer, dolunay Güneş’in batımına yakın akşam 16.48’de doğup yine Güneş’in doğumuna yakın sabah 07.23’de batacağından tüm gece görülür. Son dördün evresine de 21’inde sabah saat 9.17’de ulaşır ve gece yarısından sonra başlamak olmak üzere sabah Güneş doğuncaya kadar görülür. Yeniay evresine ise 28’inda saat 02:31’de girer. Yeniay dolunayın tersine Güneş’le birlikte sabah saat 07.02’de doğup akşam saat 18.34’te batacağından artık gece görülmez. Son dördün ve ilk dördün evrelerinin daha iyi tanınması için resimde doğu (D) ve batı (B) yönleri de belirtildi. Ay’ın yeniay ve dolunay evrelerine tam ulaşma saatleri ile Yer’e en yakın ve en uzak konumda bulunduğu tarihlerdeki mesafeleri de resimde belirtildi. Yaklaşık 50 bin kilometrelik bu değişim dolunay görünümünü 4 yay saniyesi kadar değiştirmek YILDIZLAR YER DEĞİŞTİRİR? Yer dönerken aynı zamanda yılda yaklaşık 50 yay saniyesi kadar bir salınım da yapar. Yer’in bu salınımı bizden çok uzaklardaki nokta kaynak görünümlü olan yıldızların da uzayda yer değiştirmesine sebep olur... Burçlar da yıldız olduklarına göre onlarında yer değiştirmesi gerekir... Buyüzden alışık olunan Oğlak burcunun 23 Aralık–20 Ocak tarihleri yerine güncel tarihleri olan 20 Ocak–15 Şubat 2006 ve Kova burcunun 21 Ocak–19 Şubat tarihleri yerine de güncel tarihleri olan 16 Şubat–12 Mart 2006 yazıldı. te... 1314 Şubat’ta Ay Yer’e en yakın konumda dolunay evrede bulunacak ve dolunaylar içerisinde en büyüğü görünümünde olacak. tıpkı Mars’ın Yer’e en çok yakınlaştığında görünümündeki artış gibi.. Ay’ın bu durumu da ölçekli olarak resimde verildi. Ayrıca, 11–15 Şubat tarihleri arası 5 gün süreyle mehtaplı geceler olup Ay’ın dolunay ve dolunaya yakın evrelerde kaldığı söylenebilir; dolunay bu tarihlerde yaklaşık –12.7 kadir parlaklığı ile tüm gece boyunca herzamankinden daha fazlası Ay ışığı ile Yer’i aydınlatmakta. Takipli teleskop veya dürbünü olan okuyucuların en yakın gökcismi konumundaki Ay’ı gözü kamaştırmadan rahat gözlemleyebileceği tarih aralıkları ise 1–4 ve 22–24 Şubat arası. Bu tarihlerde Ay’ın en az yaklaşık bir saat ve yukarısı olan gözlem zamanları da saat görüntüsü ile resimde belirtildi. GEZEGENLERIN GÖRÜNÜMLERI Ay–Mars yakınlaşması: 5 Şubat gece yarısı saat 24’te +1.2 kadir parlaklığındaki Mars, ilkdördün evredeki Ay’ın 2 derece güneyinde yer alacak. Mars–Ay ikilisini birleştiren doğrultu tam kutup yıldızını gösterir. Ayrıca, gökyüzünde Mars–Ay arasında ki açıklığın 2 derece olduğu kestirilebilir. Her iki cisim bu yakınlaşmada batı tarafta ufuktan yaklaşık 19 derece yüksekte Koç takım yıldızında görülecek. İki gök cismin bu birlikteliği akşam saat 18.00 gibi erken saatlerden itibaren gece yarısı sonrası saat 01.00’e kadar yaklaşık yedi saat gibi uzun süreliğine izlenebilir. Ay–Satürn buluşması: 1112 Şubat akşamı Güneş battıktan hemen sonra yaklaşık saat 18.00’den itibaren gece ve sonrası saat 03.00’e kadar –0.2 kadir parlaklığındaki Satürn, dolunaya yakın evredeki Ay’ın 4 derece güneyinde yer alacak. Her iki cisim bu yakınlaşma sırasında doğu tarafta ufuktan 22 derece yüksekte Yengeç takım yıldızında dokuz saat süreliğine izlenebilecek. Uranüs, Merkür tarafından örtülecek: 14 Şubat tarihinde akşam saat 17.45 civarında –1.3 kadir parlaklığındaki Merkür, +5.9 kadir parlaklığındaki Uranüs’ü örtecek. 13–15 Şubat tarihleri arasında sürecek bu yakınlaşmada ikili güneybatı tarafta ufuktan en fazla 11 derece yüksekte Kova takım yıldızında ve kısa süreliğine görülecek. İki gök cisminin bu yakınlaşması ve birinin diğerini örtmesi olayı, teleskop 985/164 Şubat 2006