Katalog

nsan müdahalesi evrimin Evrimin aşama aşama, yavaş ilerleyen bir siireç olduğu yöniindeki yaygın görüş artık geçerliliğini yitirdi. Insan faaliyetlerinin etkisiyle hızını artıran evrim, birkaç on yıl içinde belirgin değişikliklere yol açıyor. Sözgelimi denizlerde balık türlerinin yok olmasının, bazı kara hayvanlarının hızla şekil değiştirmesinin nedeni evrimin ivmesinin artması matör balıkçılar oltalarına takılan küçük balıkları genellikle suya geri bırakırlar. Benzer şekilde ticari balık avcılan da büyük delikli ağlar kullanarak küçük balıkların ağlarına takılmasını engellerler. Burada amaç, balık popülasyonunun azalmasını önlemek ve sağlıklı bir şekilde gelişmelerini sağlamaktır. Ancak bunu yaparken çok büyük bir hataya da yol açıyor olabilirler. Artık kesin olarak biliniyor ki bütün bu iyi niyetli stratejiler, istenilenin tam tersi sonuç verebiliyor, çünkü geriye bırakılan küçük balıklar asla yakalanan büyük balıkların boyutuna erişemiyor ve nüfusun devamını sağlayacak miktarda yumurta bırakamıyor. Balıkçıların ve pek çoğumuzun burada bilmediği bir şey var. 0 da evrimin işleyiş şekli. Ancak burada söz konusu olan evrim, ders kitaplarımızda tanımlanan milyonlarca yıl süren, aşama aşama ilerleme kaydeden bir süreç değil. Bu, birkaç on yıl içinde meydana gelen değişikliklerdir. Balıkçılar küçük balıkları suya geri atarak balık türlerini yeniden şekillendiriyor olabilir. Biyologlar "çağdaş evrim" adını verdikleri bu olayın dört bir yanımızda kesintiye uğramadan devam etmekte olduğunu düşünüyor. Balıkçıların iyi niyetli girişimlerinin sonucunda ortaya çıkan hızlı evrim, soyu tükenmekte olan türleri kurtarmaya çalışan biyologların işini zorlaştırıyor. Dahası, yakın gelecekte insan faaliyetleri Dünya'yı değiştirirken, evrimin adımları A giderek daha da hızlanabilir. Bu süreçte hangi güçlerin etkili olduğunu anlamak, türlerin hayatta kalma mücadelesinde giderek önem kazanıyor. Eğer neler olup bittiğini anlarsak, evrimi kontrol altında tutmanın yollarını da bulabiliriz; hatta çıkarlanmıza hizmet edecek şekilde şekillendirebiliriz. Evrim biyologları uzun zamandır evrimin hızını artırdığının farkında. Hatta Darvvin'in kendisi bile, köpek yetiştiricilerinin ürettiği köpeklerdeki gözlenebilir değişikliklere dikkat çekiyordu. Bir yüzyıl sonra biyologlar İngiltere'nin sanayi merkezlerindeki güvelerin, is ile kararmış ağaçlarda kendilerini daha iyi kamufle edebilmek için renklerini koyulaştırdığını keşfetti. Ve 2O.Yüzyıl'ın sonlarında herkes bakteri, böcek ve otların birkaç yıl içinde antibiyotiklere ve böcek öldürücü ilaçlara direnç kazandığını öğrenmişti. Ancak sayıları az da olsa bazı bilim adamı bunun istisnai bir durum olduğunu düşünüyordu. EVRİM İLE İLGİLİ YAYGIN GÖRÜŞ Galapagos Adaları koşullara uyum sağlamak adına dönemsel olarak büyüyor veya küçüliiyor. "197O'li yıllarda ben üniversitede öğrenciyken, yaygın olan kanı evrimin aşama aşama ve yavaş olmasıydı" diye konuşan Riverside'daki Kaliforniya Üniversitesi'nden David Reznick, "Hepimiz gözle görünen değişikliklerin meydana geldiğini biliyorduk ama bunların özel durumlar olduğunu, genelleme yapılamayacağını düşünüyorduk" diyor. Uzmanların, evrimin hızlı bir şekilde oluştuğu yönündeki iddialara kuşku ile yaklaşmaları sağlam nedenlere dayanıyordu. Her şeyden önce evrimi, organizmanın gereksinimleri ve bu gereksinimleri tatmin etme becerileri arasındaki uyumsuzluk tetikler. Yaygın görüşe göre halihazırdaki organizmaların çoğu çevrelerine gayet iyi uyum sağlamışlardı. Herhangi bir tür popülasyonu içinde bireysel farklılıklar olndaki ünlü ispinozların gagaları doğal makla birlikte, belirli bir gen kombinasyonun diğerinden daha iyi uyum sağlamış olduğunu söylemek söz konusu değildi. Dolayısıyla doğal seçilimin bazı bireyleri kayırması için ortada itici bir güç olduğunu söylemek zordu. Başka bir deyişle seçilim düşük, evrim yavaş adımlarla ilerliyordu. kabadayılık yapan turunculann ar; sice karışır ve bunların çiftleşme gi ni baltalar. Ne var ki sarı boyunlu mavi boyunlu erkekleri kandırama: kü mavi boyunlular dişileri ellerind mamak için pür dikkat kesilmişle nun sonucunda bu üç her strateji nin 45 yılda bir baskın hale geldiğ EVRİM MODELÎNDE KÖKLÜ DEĞİŞİKLİKLER Fakat 1980'li yıllarda biyologlar uyumun düşündüklerinden daha dinamik bir süreç olduğunu fark etmeye başladılar. Sözgelimi Galapagos Adalan'ndan birinde araştırmalar yapan Princeton Üniversitesi'nden Peter ve Rosemary Grant, bir ispinoz türünde kısa sürelerde küçük değişikliklerin ortaya çıktığını fark ettiler. Küçük tohumlu bitki türlerinin daha iyi geliştiği yağışlı yıllarda, küçük gagalı kuşlar daha başanlı bir üreme performansı sergilerken, daha büyük tohumlu bitkilerin yaygınlaştığı kurak yıllarda, daha büyük gagalı kuşlar adada üstünlük sağlıyordu. Sonuç olarak gaga boyu tahterevalli gibi hızlı bir şekilde büyüyüp küçülüyordu. Son yıllarda Santa Cruz'daki Kaliforniya Üniversitesi'nden Barry Sinervo, güneybatı Amerika'da yaşayan lekeli kertenkele türünde benzer bir değişimi ortaya çıkarttı. Erkek kertenkeleler her biri boyun rengiyle belirlenen üç çeşit çiftleşme stratejisinden birini benimser. Turuncu boyunlu erkekler iri ve saldırgandır ve daha çekingen bir tür olan mavi boyunlu erkeklerin eşlerini çalmak için zorbalığa başvurur. Sarı boyunlu erkekler ise dişi taklidi yaparak, ÇAĞDAŞ EVRİM MODELİ Kimse bu tür çağdaş evrimi dar yaygın olduğunu bilmiyor, çün doğal yaşamda izlemek son derece ğişiklik o kadar hızlı bir şekilde ı geliyor ki, biyologların çok ayrıntıl yıt tutmadıkları sürece bu deği: gözden kaçırmaları işten bile değilı Kaldı ki hızlı evrim, aynı ı farklı versiyonlarının dönüşümlü ol taya çıkmasıyla sınırlı değildir. Bazt tek bir yöne doğru kararlı bir şel< alır. Bu, özellikle istilacı türlerin b ni anlama yolunda çok önemli bir . ABD'de zebra midyesi veya hardal türlerin zararlı istilacılar oldukları f meden çok önce, bu zararlı istilacı] ni evlerine gizlice sızmış olabilecekl min ediliyor. Bunun bir açıklaması, lann çevrelerine tam uyum sağlamı taya çıkmayı geciktirmiş olmalarıdıı kez de ortaya çıktıkları zaman, sor matik olabiliyor. "Bu istilalardan ba tila eden popülasyonda genetik bir liği yansıtıyor olabilir" diye konuş, consinMadison Üniversitesi'nden Waller, "Pek çok organizma çok kü değişiklikle çok farklı bir yapıya bt. 958/1230 Temmuz 2005