Katalog

kaduıldruı ıse yenıek pışıımede kul lanılan kap kacağı yaptıgını duşurıur Bu tuı varsdyırrüdi heı zaman gerçeğı yansıtmayabılır çunku bazı toplulukiaıda kadın ve eıkeğuı bc nımsedıgı roller beklentılerı karşılamdyabılu Evleıde suıduıukm faalı yeüer açısmdan bır an ıçın Çatalhoyuk te de kadın ve eıkeğm bubuın den kesın çızgılerle ayrılmış gorevlerı olduğunu vdisdyalım Heı konu tun bır ocağı veya şommesı vardı Ocağın çevresınde tahıllaıın ışlen mesınde kullanüan vo atpşı korukleyen aletler bulduk Bıuüaıdan şu so nucu çıkarttık Ocagın çevresı genellıkle yıyeceklerın hdzıılanmasın da kullanılan ve ozeüıkle kadırüdrın yogun olarak bulunduğu alaıüardı Ocagı koruklemekte kullaıulan aletleım Kapadokya dakı obsı dıyen ocaklarından getırüdıgını bu burada ışleneıek kuUdiııkiığuıı i>am yoıuz Bu şekılde taş tıcaretının ve ışlemecılıgının eıkekleım faalıyet dldiuııa gııdığını varsaysak ddlu bu alptlerın evleruı ıçınde yapümış ol ması kadın erkek arasmda çok onemlı bır gorev ayuınunın olmadı gırıı gosteı ıyor Yaşam kısa, sanat uzun Buıaya kddaı ortaya çıkdiı tablo kendı ıçınde oldukça tutarlı IıibdiJaıuı yunluk yaşamlarına bu goz attığımız zaınaıı neleı yedıkle n neleı yaptıkları, nasıl gomulduklerı kadın erkek arasmda çok bu yuk bır cınsıyet farkı gudıılmedıgını anlıyoruz Arkeologlar Çatalhoyuk 'te blr evl yenlden yarattılar. Evin Içlndekl ocağı yakarak hava sirkülatyonunu ve aydınlatmanın nasıl çözıim lendiğini araştırdılar lerın ayra şekılde gomuldukleıını mezarla ruı çevresınde olulcre aıt olduğu sanüan eşyalarda dıkkatı çekecek bır farklüığm bu lunmadıgıııı goıdu Bu bu açıdan hayal kırıklığı yaratırkerı beklentılen boşa çıkarttı ğı ıçın bır başka açıdan da hayranlık uyan dırarak kddaı mukemmel bır eşıtlığın gos teıgesıydı Oluleıın qomulmesı tam bır eşıtlık ıçınde gpıçekJeştırüırken ydşdrn suıebince evm ıçmdekı cdaıılaı nasıl kullanüıyoıdu'' Aıkeologlaı genellıkle batüı olmayan top lumldida eıkeklf ı uı taştan aletler yaptıgını Ancak sembolık sunurn ve sanat dunyasına baktığımız zarrıan durum ta mamen degışıyoı Bu dlandd kadın erkek etkısınm bırbırınden kesm çızgüeıle dyııl dığı goı uluyoı Sozgelımı duvar resımlenn de kadınlaıırı temsıl edılmedıguıı tam teısı butun fıgurleıın erkek olduğunu fark edıyo ruz Bu erkekler çogunlukla leopar gıysıle rı ıçmde dvldiıırken resmedılmış Ba7i panellerde bu tıgurlerın erkek oldugu kuşku gotuı rrıuyoı çunku çogu sakallı Gerçekten de Çatalhoyuk bdndtının çok eıkeksı oldugu konusunda herkes hemfıkıı Bunlaıda resmedılen vahşı hay vanlann da kesuılıkle erkek olduğunu goruyoı uz, çunku boğa ve erkek geyıkler erekt penıslenyle dıkkat çekıyor Sanatta erkeksılığe oddklanma Anadolu nun en eskı gelenegı Guneydoğu Anadolu'dakı Gobeklı arkeolojık alanında bulunan vahşı hayvan ügurlen de erekt perusleı ıyle lesnıedümış Yalnızca avlanmayla ılgüı resırn leıde bu cınsıyet farkı goze çarpıyor Leoparh koltukta oturdn guçlu kadın heykelı bu bağlamda neyı temsü edı yor? Kesın olan şu kı bu çok guçlu bu kddın Ddhası Çatalhoyuk'te gun ısıgına çıkaıtılan yenı buluntular da bu goıuşu desteklıyor Bu sayfada resmı gorulen ıla kadın heykelcığı arkalanndd taşıdık laıı yabam tohumla tarımı ve kadının gucunu temsü edıyor Ancak bunlann dışında sanat ve sembolızm genel olarak tarımdan çok vahşı hayvanların gucune odaklanmış gıhı bır goruntu veııyor Bu durumda hdiıatsal açıdan kadın erkek arasında 9 aylık blr çocuk hkeleti. ölıiler genelllk kesın Joır çızgı bulundugunu soyleyebı le blr sepetln veya kamiftan yapılmif lırız Bu yanda avlanma ve vahşı hayhasırların Içlne sarılıp, evlerin zeminin vanlarla ıfade edılen erkeklerın dunya altına gömülürdü. Zemlnln klreçle kapsı dıger yanda tarım ve tohurn ekımı ıle lanmif olmau ve ocaktan yayılan duman yansıtılan kadmların guçlu dunyası çüriiyen vucuttan yayılan kötü kokuları Doğal olarak Çatalhoyuk te du maskellyordu. rum yukanda beürüldıgı kadar basıt de degü Bu bağlamda toplumların evrımıtıyoruz Tarırnsdl uretırrıde ve pışırme yon nı de goz orıunde bulundurniak zorunda tenımde uzmanlaşmanın başlamasıyla kayız Leoparlı koltuktaka kadm ıle sırtmda todının sosyal yaşamda ddlıa orıenılı bu ko hum taşıyan kadın fıgurlerı Çatalhoyuk tekı numd sahıp olması da kaçınümaz bır hale ust katmanlarda ele geçtı yanı toplam 18 gelıyor katmanın en usttekı uçuncu veya dorduncu Sonuç olarak Çatalhoyuk tekı kddın kdtnidrıında bulundu Tarım yuzyıllardır su ve erkeklerın rolunun duşunulduğuııden regelen bır ugraş olmasına karşın uzun su daha kaımaşık olduğunu soyleyebüırız te sosyal yaşam temel olarak vahşı hayvanAtaerkıl veya aıideıkıl bır toplunı goruntusu lar uzerıne odaklanmıstı Ancak ust katman vermcyen Çatalhoyuk sakmlerı dahaüguıç lara geündıgmde tarımsal unınlerm gunluk ba goruntu sergılıyor Bu toplumda kadın yaşamda gıderek daha onemlı bır yer tuttuveya eıkek olarak doğmak nasıl bu yaşam gunu goıuyoıuz sıu"eregıni7i belırleyen bu etmen olmaktan Üst tabakalardaki yaşam Çatalhoyuktekı kdttnanlar sosyal ya şdmın evı ımıne ılıskın çok onemlı bulgular ıçerıyor Ust tabakalarda tdrımın gıderek on plana çıktıgını anlıyoruz Sozgelımı evlerın dışında genış ocakldrın kuruldugunu, boy lece yıyecek konusunda uzmanlaşmanın başladıgını anlıyoruz Buna baglı olarak taş dlet ve kap kacak uretımının de gıderek daha usta ellerde şekıllerıdıQı sonucunu çıkaı uzak Eıkek avlanma snasında elde ettıgı ustunlugu yaşamın dığer alanlaı ına taşımadığı gıbı kadın da taıımsal uretımde kazandığı becenyı gunluk yaşamda erkeklen kontıol altında tutmakta kullanmıyor Ancak ust kdtmanlaıa üışkm gelocek 5 yüda daha fazla bügı sahıbı oldukça guçlu kadırı goruntusunun quıüük yd^ama nasıl yansığm anlayabüeceğız Çeviri Reyhan Oksa) Scıentıfıc Anıeııcan Ocak ^00 örtköşe MAGNESIA 19 yuzyılınbuılngüız dığerı İskoç kokenlı çok onemlı ıkı geıçpk bılgını vardır Hem kımyarı hem de fızıkçı elektro kımyanm kuıucu&u Mıchael Faraday (17911867) ıle elektro magneti7imanın denklemleıını yazıp kuramlaştıran James CleıkMaxwell(1831 1879) Bu ıkı buyuk bılgını bırbırıne sonsuza dek bağlayan olgu mıknatıstır Faraday m fızıksel duşuncelen ve deneylen Max well m kurduğu muthış matematıksel yapıdd kuıamsallaşır Faraday mıknatıslarm elektrık akımı yarattığınm fdrkına vaıınra 18?,2 yüında defterıne şu notu duşmuştu "Magnetız mayı elektnğe donuştuı1' Faıaday bu duşuncesını 1831de magnetık endukiiyonddn elektı ık ureterek başarır Taa M O 1100 yıllarında Çınhler mıknatısı tanıyor mctal parçacıkları mıkrıaüslamayı bılıyorlardı Arıstoteles m yazüı belgelermde M O 625 545 yıllaımda yaşamış olan lyonyalı fılozof Tales'ın elektrık ve magnetızma ıle ılgüı gozleııüen ol duğunu bılıyoıuz Yunanca kokenlı "magnetes"den magnezyum manga 879/10 ııez ııidgnetık (veya manyetık) manyeto manye7it ve mıkıidtıs tuıemıştır Elektrık ıse "kehrıbar" anlamına gelen yme Yunanca "elektron" sozcugudur Aslında mıknatıs "Magnesıa taşı" demektu Magnesıa ıse bugunku Manısanın eskı ddıdır Yanı taşı topragı mıknatıs olan Manısa Tdles uı de yo lu Manısa'dan geçmıştır elbet Manısa Dagı'run mıtolojıdekı adı Sıpylos tur Kral Tantalos ıle kızı Nıobe Sıpylos ta yaşaı Nıobe run altısı kız dığerlerı erkek bu duzıne çocuğu olur Taıuı Apollon çok ofkelenır buna Ogullarını gumuş okuyla olduııır bzlanru da Artemıs yok eder Nıobe kahrolur çok ağlar çok goz yaşı doker o kadar ağlar kı sonunda taş kesılır Manısa'da hakketen kadın yuzune benzer meşhur bır kaya qorursunuz llgmçtır bu kayanm oyukldiınddiı suıeklı su sızar Yorede her bahar Mesır bayramı 9 kutlandıcjmı diurnbatmaına gcıck var mı Bereketı sımgeleyen Piref. H, kutsal macunların kısırlıCrı oıüedığıne ve doguıgan lığı kamçüadıgınd ınanılır Ve halen Marusdlı çocuklaı ne zaman bır uçak gorseler bu uçagın Manısa üagı na çekılıp çaküa cagını varsayarak gozlermı gokyuzunden ayırmazlar Gunumuz Manısa suım koftesmın de pek meş hur olduğunu ekleyeyım Yolu Manısa'ya duşenlerm kaşarlı kofteleıe adetd bıı mıknatı<; gıbı çekıldıklerını bızzat benderaz guzlemlemış bulunuyorum Bu az büınen gerçegı büım camıasına ve Dortkoşe eşlafırıa ıfşa etmeyı almış olduğum ılmı terbıye gereğı zorunlulukadlederım Bu yazıda daldan dala dağdan mıknatısa mıknatıstan mesır macununa rnacundan kofteye at ladık Yazıyı yazarken karnımın ıyıre arıktığını ıtıraf edeyım Açlık ınsana neler yaptumaz kı1 Kaynaklar 1 Osmdn Bahadır 2 Sevan Niijıny<ın "îA/tıFılııt Hnktıujm K i f a i k ı h ı TMMOB EMO 2001 ho<ieıuı Soyagacı AdamYayınlan 2002 R e m a Kıtapevı 11H4 Mıtuloıı So^luflU