Katalog

Cönülden Bilime Ahmet Inam Hüseyin Cöntürk Cöntürk, beni en fazla etkilemiş hocamdı. Ona hocam olduğunu sağlığında söyleyemedim. Soylesem, duymazdan gelir belki de "hoca"nın anlamını sorardı bana. Hocalığı da seveceğini, benimseyeceğini hiç sanmıyorum. Öyle "oturaklı", "havalı", "değerini kendinden menkul" insanları, kendini yenileyemeyen, içi boş, kasıntılı akademisyenleri sevmezdi. 1918 doğumluydu. Istanbul Teknik Üniversitesi'nden Inşaat Yüksek Mühendisi olarak mezun olmuştu. Yerinde duramaz, "cevval" yaşamıyla yeni olanın yorulmaz kâşifi idi. Hidroloji alanında, hidrocoğrafyada dikkat çekici yayınlan olduğunu duyardım. Uzun yıllar devletin bir mühendisi olarak çalışmıştı. Cöntürk'ü sanırım, 1968'de, Kuçukesat Yaprak Sokak'taki evinde tanımıştım. Edebiyat eleştirisine yeni başladığım yıllardı. (llk yazım 1967'de, Soyut dergisinde çıkmıştı.) Yordam dergisi çevreslnde yetenekli genç arkadaşlarla birlikte yaşıyordu. Dergi onun yönetiminde çıkıyordu, o dönemde. Yordam dergisi, edebiyat eleştirisi tarihimizde önemli bir yer tutar. Cöntürk, o sıralarda ellili yaşlarında biri olarak, bizden biriydi. Yeni yetenekleh izler, onlann heyecanıyla yaşardı. Böyle bir yetenekle karşılaştığında, önce ona meydan okurdu. Bilgisini, deneyimini, sezgi gücünü yoklardı bu edebıyMpeyeslisinin. Kimi ZQmoi\, eleştiri okiarıru dayantlmaz ölçüde sivtm.it otdukça can yakardı. Sözlüğü hazırlamıştı, bir iki sözcükle şairleri değerlendiriverirdi: 18 şiiri var. Ikisi dikkat çekiyor. Kendir\i tektar ediyor. Aklı ve bilgisişairliğini engelliyor" gibi. Oldukça tepki'foplamıştı, bu değertehdirmeleri. Oysa, kültür dünyamızda eksik olan eleştiri ve değerlendirme çalışmaları, yaratıa ürünlerin ortaya çıkmasında çok gerekliydi. Değerlendirme cesareti, sanatta büyük devinimlerin oluşmasını sağlayabilirdi. Cön^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ türk, kendi kendini yetiştirmişti, çalışkandı. (0 yıllarda hergün "8 mm" okuduğunu söylerdi, gülerek: Okuduğu dergi ve kitaplann sayfa kayfa kalınlıklarını ölçerdi!) Amerikan ve Ingiliz edebiyatını, eleştiri tarihini, felsefe tarihini, modern mantığı bilirdi. (Rahmetli Arkadaş Z. Özger'e sembolik mantık çalışmasını önermiştil) Bir ara müziğe ilgi duymuş, besteler yapmıştı. (0, bestelerin kayıtları ne oldu, bilmiyorum.) Yoz, basmakalıp ilişkilerden, rengi olmayan insanlardan kaçardı. Koltuğuna sıkıştırdığı, ona heyecan veren bir kitabı, kıyıda köşede kalmış, sessiz bir kahvede okumayı severdi. Yalnızdı. Yalnız yaşadı. Cinsel yasamı hakkmda söylentiler ulaşırdı kulağıma. Kendisine hayran 19 yaşında bir kız öğrencimle yaşı seksene yaklaşan bir delikanlı olarak dolaşmıştı Ankara sokaklarında. Bir ara şöyle demişti kıza: "Cel, bizim sokaktaki büfeden birlikte gazete alalım da, büfedekiler bana hayran kalsınlar, senin gibi güzel bir kızla geziyorum diye." Cöntürk'ten eleştiri öğrendim. Edebiyatın sesini dinlemeyi. Bilim, düşünce, sanat arasındaki bağlar üstüne düşünmeyi. Bunlan herhangi birinden de öğrenebilirdim. Cöntürk'le bağımsız, cesur bir insan olmanın anlamını anladım. Neden "yeni" olmak gerekiyordu. Neden ruh tazeliği gerekliydi insana? Neden heyecan önemliydi, sanatta ve düşüncede. Neden dürüstlük önemliydi? Ölçütler geliştirmek, ölçütlere göre değerlendirmek, sürekli yenilenmek. Sanat ve düşünce, ancak sizle birlikte arayan, araştıran insanlarla, bir arada yaşayarak, tartışarak, etkileşerek geliştirilebilirdi. llkelerinden odün vermeden, üne, paraya düşkünlük göstermeden genç insanlarla, genç ürünlerin, genç düşüncelerin insanı olarak yaşadı. Nedense ürettiği düşüncelerini, belki bir yerlere not düştüğü, karaladığı çalışmalarını, fazlaca ortaya çıkarmadı. Yine de yayınlan ile edebiyat eleştirisi tarihinde onemli bir yere sahip olduğunu düşunüyorum (Ararken adlı kitabımda kısa da olsa Cöntürk'ü eleştirmen olarak değerlendfrdim. Bu çalışmanın genişletilmiş yeni baskısı çıktığında Cöntürk'ten nasıl etkilendiğim görülebilir.) Umarım, yayımlamadığı yazılan ile birlikte eski kitapları, dergilerde kalan yazıları toplanır, yayımlanır. Başlı başına bir şiir olduğunu düşündüğüm yaşamını gelecek kuşaklara anlatan çalışmalar yapacak arkadaşları bekliyorum. Türkiye'de Cöntürk'ün yaşamış olması kültürümüzün büyük zenginliğidir, gelecekteki genç Cöntürk'lerin demuştusu... 851/2 Çocuklar motive edilmeli, peki ama nasıl? • Sibernetigin kurucusu flzikçi Heinz von Foerster çocukluğunda matematikte bocalıyordu ta ki özel öğretmeni ona matematiği oyunlarla sevdirene dek. Çocuk birdenbire motive olmuftu. Motivasyon nasıl oluşuyor? • Lımbık sıstemın yapüan her insanda duygusal reaksıyonlar•••••*i••• la keneüıdır Bunlar beyıumızde depolanan deneyımlerle bırbırine bağlanır.Gudusel davranışlan, oÇrenme sureçlenne donuşturmek ancak bu şekilde mumkun. BelL başlı deneyimlenn beyınde kahcı olup olmayacağında etkdı olan başlıca reaksiyonlar ıse korku ve meraktır. Merak duıtusu doğuştan itıbaren bir teşvık gucu olarak her insanda bulunur ve ınsan geliştikçe de guçlenır, Kendirruzi ıyı hıssetmemız ıçın demek kı uyanmlara gereksınım duyanz •Ne kadar çok uyanm o kadar iyi. Ya da münıkün olduğunca iyi uyanm almak gerekiyor öyle mi? •Yetersız uyanm bıze keyıfaız ve sıkıcı gelir. Eğer bir ogretmenın anldüm tarzı ogıencüere heyecan vermıyorsa, ogrencıler sıküır Ornegin çocuklann anlayacagı bu düde sorulan sorulann, çocuklann yanıtladıgı şekilde formule edılerek sunuldugu televizyon progıamlan daha yararlı olabilır, Çunku bunlar soyut bılgüer degıldır, resımlerle, deneyımler ve heyecanlarla ilintılıdu T^bu, aşın uyarımı da uygun bulmuyoruz. Ortd karar bir beyın etkınlıgı en ıyısı, bu şekilde çahşmak daha verımlı oluyoı Oyunlarla bırhkte venlen matematık bılgısı Foerster'de en uygun uyanm bıçımı olmuştu • Peki aynı ölçü herkes için geçerli mi? • Merak ve korku durtusu heı ne kadar genetık açıdan bueyden bıreye farkhlık gosterse de merak durtusu hemen hemen tum çocuklarda guçludur Fakat herkes bellı bir yaşa geldı<5ınde Ben ne yapabıluım' Ben kamım? gıbı sorularla kar~ şı karşıya kalır Kuçuk kazlar yeteneklennın nerede sınırlandıgını bılmek ısterler. Bu motivasyonu her pedagog onemsemek • Hiç sınır koymadan znı? • Motivasyonu zayıflatmak pek kolay bir şey degıl. Ancak ogretmen uygun ortamlar yaratarak her çocugun çevresını ve kendı kışüıgını keşfedecek araçlar sunmalı. Bunun en ıyı ne şekilde yapıldıgını Munıh'tekı 'Insan ve Doğa Muzesi" gosteımekte. Muzede bir kutu içinde bir at, devekuşu, çi Öğrenme motivasyonsuz olmuyor. Peki ama motivasyon nasıl oluşuyor veya ne şekilde frenlenmekte? Alman psikolog Jürgen Beckmann bu konular hakkında bilgi verdi ta vb hayvanlar dizılrrüş. Soru şu: Hangı hayvanın en hızlı, hangısınin ikmcı derece daha hızlı koştugunu.. bilıyor musun? Çocuklar hayvanlan hızlanna gore sıraya dızdıkten sonra bir dügmeye basıyorlar. Sonuç harekeüi ve renkli resimlerle verılmekte. Çocuklan muzeden çıkarmak imkansız gibi Hepsi dogru yaruti bulana kadar devam ıstiyorlaı • Ama diğerleri henüz yo$un bir biçimde motive olmufken içlerinden birinin beveıi kaçabilir. •Korku karşı oyuncuyla uyanır ama, merak bıreyden bıreye farkh bir şekilde ortaya çıkar Herkesin kendisine ozgu bir ogrenme geçrruşı vardır ve bu da geçmıştekı kotu deneyımlerden etkılenır Ornegin bir ogrencı bir problemi çozmek içın tahtaya kaldınldıgında, başansızlıgı yuzunden ogretmera tarafından tembel ılan edildigı taktirde ogrencı daha sonrakı yaşamında benzer durumlarla karşılaştığında başaramama korkusuna kapüarak strese girmekte. • Bu durum yeni bir başansızlığı körükler mi? Tabii. Olumlu deneyımler tekrarlanmak, kotu deneyimleı onlardan sakınmak uzere depolanır çunku. Matematıkteki başansızhklaı sadece klasik bir omektır. Gerçı duyumsal uyanlar da teşvık edıcıdır fakat, bir problem uzerinde' yogun bir biçimde konsantre olabılmesı için uyarımların çocuk uzerinde olumlu bir eüa bırakması gerekiyor. • Motivasyon, dışar ı d a n ödttl Cöntürk'ten eleştiri öğrendim. Edebiyatın sesini dinlemeyi. Bilim, düşünce, sanat arasındaki bağlar üstüne düşünmeyi.