Katalog

Tiirk Boğazlannın sorunlanna bilimsel yaklaşım Boğazlardaki deniz trafiğinin guvenliğini ve etkinliğini artırarak yeni çağdaş sistemi doğru işletirlerse herkes bundan kazançlı çıkacaktır Prof. Dr. Nejat Ince Prof. Dr. Ercan Topuz Eğer pohtıka ınuminmleım sanatı ıse bıhm ve araştırma hıç kuşkubuz çozulebücnlpnn sanatıdır t I stanbul Boğazı her gun çeşıtlı ratelıkte ortalama 140 kadar gemının transıt geçış yapuğı büındığı gıbıetrafında çok yogun yerleşımın oldu gu, dar donemeçlı ve değışken akmtlara sahıp bır suyoludur Yalnızca bu nıtehklerının ortaya konulması büe rısk potansıyelı açısından Istanbul Bogazı nın en ust sevıyede ele ahnması ıçın yetpriıdır Kaldı kı Boğazlardaki kaza orarunın benzer suyollalTma qore çok yuksek oluşu (ortalama ayda 2 kaza yüda 3 olu ve bınlerce ınsarnmızın yanmasına yol açabılecek boyutta kaza olasılık lan) konunun ıvedılıkle ele alınması gereğıru1 apaçık ortaya koymaktadır dunyadd hıçbır sıstem rıskı tamamen ortadan kaldıramaz Çunku hıç tedbır almamamn malıyetı sıfıı ıse sıfır rıskın malıyeü de kdişuanamayacak kadar buyuktur Rısk lıteraturunde 'en buyuk rısk ahnmayan rısktıı' denır Burada karar verılecek olan husus •kabul edılebılıı ıısk" sevıyesıdır ve bunun da ne oldugu benzer faalıyet alanlanna bakı larak belulenebıbr Burada en tıpık ornek olarak hassas bır rısk/ekonomı dengesı bulun<*ı havayolu taşımacüığı alınabüır Türkiye'deki gelişim Bogazlanrmzdan guvenlı geçışın saglanriiası ıçın uluslararası kuruluşlaıca stan dartlan belırlenmış ve tum uygar ulkelerce 1960 laıdan ben kullamlan VTMIS kurulması gerektK^ı ulkemızde de yıllar önce kabul gormuştu Nıtekım, 1989 1991 ve 1994yıllannda boyle bır sıstemın oluşturulmusı ıçın gırışımlerde bulunuldu ve her defasında şartnamelerm yazıl ması aşamasına kadar gelındı Ancak bu ışe mudanıl olan kuruluşlann yeteılı uzmanbğa sahıp olmamaları ve aralarında koordınas yon saglanamaması nedenleı ı ıle ulkemızdekı dığer bırçok uygulamada oldugu gıbı burada da operasyo nel gereksınım ve kı sıtlamalar tam olarak goz onune ahnmadan ve hohsuk bır sıstem tasarım yaklaşımı kullanılmadan yurutulen bu çalışmalardan sonuç alınamadı Bu çalışmalardan ortaya çıkan (ornegın 40 kadar radara ıhüyaç qosteren kulla nıs maksatlan bellı olmayan sensoıleı ıçeren yapım zarıidiu yülar surebılecek bebrsızlıkler tdşıyan acıl servıs ıhtıyaçldiı hıç dusunulmemış olan ve kurrna tahmını malıyetı B0100 mılyon doları bulan) sıstemlere yetkdı kuruluşlar tarafmdan (hakh olardk) uygulama ıznı verürnedı Boylece 1994 ve 1998 de yumrlu gegıren Denız Trafik Tuzuklerının gerektırdıC(i emnıyet tedbırlen alınamadan ve bu ne denle de ulusldrası denızcüık toplulugunun sureklı ve yogun şıkâyetlerırıe (Tuzuk kural laıinın gelısıguzel ve tek toraflı uygulanma sı akınüldi ve vızıbüıte üe ügüı sınılamalar COLREG kurdllaıma uyulmaması ) maruz kalınarak 1997 yüına kadar gehndı Bunun acı sonucu, benzer dığer suyollarmdakı kd za oıanlarma orarüa Boğazlardaki kaza oranın en az beş defa daha buyuk degerlere yukselmesı olmustur Bunlardan bırkaçı (1979 Independan te 41 olu ve 91000 ton petrol dokulmuş/yanmıs 1994 Nassıa 28 olu ve 71000 ton petrol dokulmuş/yanmış) dunyadakı en buyuk denız kdzalan arasındadır ve Istdnbul bır şans eserı olardk bu buyuk felaketlerı raspeten az kayıplarla aüatmıstır Yıücanda çok kısaca açüdamaya çahşti(5ımız duıum 1997 yüı sonunda eskı DzK Komutanı rahmetlı Oramıral Guven Erkaya nm genelde denızcüüc sorunlan ve ozelde boğazlarımızdakı denız trafigının guverüı geçısıne çozum getırecek bır sıstemın kurulması gorevı üe gunun hukumeü tarafmdan Başbakan Başmusdvın olarak atanmasıyla dramank bıçımde degıstı Sıstem tasanmsoıumluluguSn Erkaya nın koordınatorluğunde çalısacak ve daha once ulkemızın en onerrüı askerı projelerını tasarlamıs olan ITUVSAM a (Istanbul Tekruk Unıversıtesı Vakfı Savunma Ardstırmaları Merkezı) bızzat Başbdkan tarafmdan tevdı edüdı [1 2] ITIJV SAM projeyı NATO ve Turk Sıldhü Kuvvetleıı ıçın bırçok onemb Projenın sorumlulugunu ustlenmıs olan Prof Dr Nejat Ince nın tekruk yonetımmde, Pıof Dr Ercan Topuz Prof Dı Erdoğan Şuhubı ve Prof Dr Yucel Odabaşı nın ve uçte bırı amıral ve Dz albaylanndan oluşan 40 a yakın profesyonel Bu yazının aınacı hem ulke ıçınde hem ulke dısında yülardır sureklı şıkayetleıe konu oldugu halde yaklaşık 6 yıl evvehne kadar etkın hıçbır onlemın alınamadıgı Tuık Bo ğazlarırun kronık problemlerıne bıbmsel •yorıteın ve rasyonel yaklaşımld nasd çozum getırüdığını açıklamaktır Burada, Turk Boğazlan tabırı Istanbul Çanakkale Boğazlan Ue Marmara Denızını kapsamakta ıse de, bagü onemı ve problemlerırurı yoğunluğu nedera ıle bu yazıda Turk Boğazlannın sorunları Istanbul Bogazı ozelınde ele aknmıştır Aynca bu yazıda ozetlenenler bıbmsel metodolojı üe ulusal sorunldrımızın çoğunun çıkarldrımıza uygun bır şekılde nasıl çozulebüecegıne ornek olustuıacak ve uluslarası platfoımldrda hukuk ve polıtıkanın ya nında sonuçlanna ıtıraz edılemeyecek bıhmse! yaklasuıdan kullanarâk ulke sorunla rıru ele almanın çok etküı olabüeregmı gosterecektır Bu akılcıl yol kullanihrsa "Bogazlanmızdan ne kadar gemı geçer veya geçe ?1 mez 'Kaza olasüıklanru cisganye ındırmek ıçm neleı yapılması gerekhdu ve nasıl yapı hr ? " gıbı uzun zamdiıdır Turkıye ve dunya gundemmden duşmeypn soıulara bılım ve ahlak dışına kaynıamak şortı üe karşı gelınemeyecek çozumler uretılebüeceğı gorul mektedır me üıüyaçlan belırlenmış şartnameler ya züdı üıale teklıf değeılendırmelerı ve fabrıka muayenelerıne katüındı Ayrıca burüann dışmda sıstem operdsyonu ıçm hayatı olan (1) Boğaz akıntüannın modellenmesı ve kes tınmı (2) Sensor verüennı degerlendırerek Tuzuk kurallanna uygun şeküde emnıyeüı geçışı tanzım eden bır uzman sıstem yazüımı da ITUV SAM tarafmdarı ustlenüerek son halıne kadar gehştuüdı ancak sısteme entegrasyonu saglanamadan Denızcüık Musteşarlıgm ıstek ve talımatlanna aykııı olaıak tTUVSAM m Proje çdlışmalanna devamı, ITUV un ıç sorunlan nedenıyle engellendı Tasanmda bümıın temehnde yatan dogrulanmış (venfiye ve valıde edümıs) ma tematıksel model ve sımulasyondan ve yoneylem aiBstırması yontemlerınden de yararlanüdı Boğazlar ıçm tasarlanmış sıstemde kazalann ana nedenı olan akınülann [3] kesürımı ıçm msıtu hıdrografik sensorlerden alınan gerçek zamanlı veıüer üe kalıbre edüen NavıerStokes denklemlerme dayanan matematıksel model kulldnümaktadır [4] Bu model üe dunyada ük olarak su yolunun her noktasında ve üenye doğru yaklaşık dort saatlık bır zaman düımı ıçmde akıntı vektorunun 0 5 knot hız ve lOo açı hatası Kazalar ve risk , Demz kazalarının (çarpışma karaya oturma kdraya çarpma) % 85'ıne hıdrogra fik meteorolojık batımetıık ve trafıkle ılgılı eksık/yanlıs/vdi olmayan bılgının, ya dd kap tanlaım dogru/tam bügılerı yanlış değerlendırmeleı ının yanı ınsan hataları'nın neden oldugu bılınmektedır Ikıncı olaıak degmılen husus, ancak egıtım ve talımle sagldiidbılu Ilk husus ıse bılgılerın sureklı olarak belırlenmesı (dogrudan olçulerek ve/veya olçu lere dayalı kesrırım) ve dolayısıyla guvenlıgın tesısı ıçın gereklı olan (Gemı Trafik Yo netım ve Bılgı Sennslen GTYBS) VTMIS ^ıstemının konusudur Burada şunu da belırtmek gerelar kı, uzmanm katüımı ve degerlı katküanyla her boyutu üe ele aldı Başbakarüık Demzcüık Musteşaılığmra belırlenen opeıasyonel gereksırumleıden hdieketle ve Turkıyede ük olaıak büımsel tekruk temellı hohstik sıstem muhendısböjı yaklaşımı üe en son teknolojılerı kullanan Turkıyemn ve dunyanm oncehklerıne uygun uluslararası standaıd ve kulallar üe uyumlu bır sıstemın tasarlanmasını sağladı Si'îtem tasanm çalışmalannda operasyonel geieksınımlenn karşüdnması ıçm olası alternatıf çozumler uıetüdı dunyada mevcut en gehşmış sıstemler mcelendı sıstemın (elektroruk sıstemler burüann konuşlandınldığı yapüar muhendısbkmımarlüc hızmetlen üe altyapı ve acü hızmet bınmlen) tasannu boyutlandırüması gerçekleştınldı, lojıstık plan personel ve egıtım gereksınımlen ku ruluslar arası koordmasyon yasal duzenle üe belırlenmesı başanldı Bu bügüer gemılenn hıdrodmdnuk ozelhklerı üe trafik kurallan ve dığeı gemüenn hareket bügüeıı üe bır matematıksel modelde bırleştınlerek gemüerm en guvenlı seyır planlan (Bogaza gırış zamanı ıota bacaklan ve hızları) bu uzman sıstemde oluşturularak gemı kaptanlanna üetılmektedır [5] Trafik kurallan su yolunun ozelhklen (bdtımetrı trauk şentlerı akıntı ve hava du rumu bügüen ) üe gemüenn boyutlan ve taşıdıkları kargo tıplen (tehlücelı/değü) hesaba katüarak gemı geçışlen (Çıft veya tek yorüu geçış, Boğaz dışındd bekleme ) sap tanmaktadır Bu şeküde Boğaz ıçmde gemüenn bırbırlerıne çarpmdrnası ve karaya orurnidması ıçm gereklı koşulldr (shıp domaın te onsı [6]) saptanarak seyır planının oluşturulmasında kullanümaktadır Gemı konum ve 851/10