Katalog

Cönülden Bilime Ahmet Inam Cân ahlakının on temel ilkesi Yıllar once ortaya attığım (Bilim ve Utopya, Sayı 8, 1995) "Cân Ahlakı" kavramının ilkelerinden soz edeceğim. Içimizdeki, dışımızdakı şıddetin olanca yoğunluğuyla yaşandığı dunyamızda cân ahlakını hatırlatmak boynumun borcu oldu. Cânlar arasındakı ahlaktır, cân ahlakı. Evrenın her varlığına karşı duyduğumuz once saygı, sonra sevgı, saygı ve sevgı uyumunun ahlak ılkelerınden onunu sayacağım burada. Yazık ki bu ilkelen yer darlığmdan oturu açıklama olanağım olmayacak bu yazıda. Bilimle gonui birlikteliğini temel alan bu ahlakın Batı'da ve Doğu'da tarıh boyunca orneklerini bulabilir okur. llkeler, birçok ahlak ilkesi gıbı buyruklarla dile getirilecek. 1. Beni onda bulan cânım, beni ondan korul 0, benden ayrık olan, bağımsız bır cândır. Kendimi otekinde goruyorsam, onun beni ezıp yok edebilme, ele geçırme, yonetme tehditı her zaman vardır. 2. Onu bende bulan cânım, onu benden koru! Onun bende olduğunu dufunüyorsam, ben onu ezebilirim' 3. Onubeni ayrık bulan cânım, bizl ikimizden korul 0 ve ben ayrı ayrıyız. Bu ayrılığımız bir yabanalaşma, bir duşmanlık getirebilir. 4. Beni bende bulan cânım, beni benden koru! Kendım kendımin duşmanı olabilir. Kendime tıkılma tehlikesı (otızm, egoızm!) ahlakın goz onune alması gereken temel sorunudur. 5. Beni cânân yolunda bulan cânım, kendini yolun bitlmslzllğlne bırakl Otekıne gıden yolun sonu yoktur. Cânân, matematiğin deyımiyle asimptottur bana. Lımıttır Yol sonsuza giderken varabilırim ona. 6. Cânânı haklkatl arar glbi ara. Bilimin ve gonulun askıyla! Cânân, sevgilidir. Bılım insanı ıçın hakıkat de sevgilidır. 7. Yanlışlanan cânân, cânânın yokluğu demek değildir. Cânân hatalarla gorunur! Poper'ın yanlışlama ilkesi, bır yorumuyla cânânı, hakıkatı arama ılkesidir de. 8. Bir çırpıda bulunanı, hatta tarihlne bakarak bir daha denel lleride duzeltilemeyecek gorunüsu yoktur haklkatinl Bu ilke can ahlakının kendisi için de geçerlidir Bu gelıştırdığım ılkeler de, açık uçlu, değiştırilebılır ilkelerdir. 9. Cânân haklkate aittir. Demek ki sana ait değildir! Ancak sana emânet olabilir! Emânet kavramı cân ahlakının çekırdek kavramıdır. Sahiplenme duygusunun yanlışlığını gosterır. Sevgılı, hakıkat, kımsenın tekelinde olamaz 10. Batılının (ozellıkle Levınas'ın) oteki dediği, cânândır. Cânâna erisme (vuslat) yolunda, cânım gellştlr, ayrılığı denel Cânı çıkmışın, cânânı olamaz Hakıkat yolcusu, bu yolculuğu ancak cânıyla yapabılır. Her turlu yanlış anlaşılmaya karşı bır feryâd daha Ne cân ne de cânân mıstık kavramlardır, oyle bır bağlam ıçınde gorulebılirlerse de. Cân, gonluyle araştıran ınsandır Bılım ınsanıdır Araştırma, ayrılıklardan, yoksulluklardan, aalardan geçerek, sabır, sevgı ve hakıkat saygısıyla yurutulur Bılımsel araştırma, ahlak açısından, bilim adamının kendısını talep eder. 832/2 Karadeliklerin sesi dinlenebilecek mi? Hannover'deki bir tarla üzerinde yepyeni bir teleskop modeli üreten Alman bilim adamları, tünelden ilettikleri lazer ışınlarıyla uzaydaki sarsıntıyı kanıtlamak istiyorlar. Hassas ölçümler Kuzey denizindeki dalgalan da kaydediyor. dır oyle kı gdlakaıleı ın çarpışması büe uzay zamanı sadece çok hafıfçe dalgalandırabılır Bu kuçucuk etkmın bır de kozmık mesafelerı aşnidk zorunda olduğunu duşunun Dunyaya neredeyse hıç ulaşamayan bu yerçekımı dalgalannın en guçlusu bıle, uzayı ancak Guneş ve Dunya arasmdab mesafe kadar bukerek tek bır atomun çapını degıştırebılıyor Pekı bu etkı nasü olçulebıhr9 Imkânsız olanı duyan ılk aletler, seksenlı yıllarda gelıştıı ılmeye başlandı Almanya'dayedıyılonce lazer fızıkçısı Karsten Danzmann başkanlıgında yurutulen projeden de GEO 600 gırışımol çen (Interferometre) doğdu Bu arada Japonya, Italya ve Amenkada da benzer aletler uretıldı amd bunlaı dkede aynı ışlemekte Bır lazer ışını ıkı ayn ışına bolundukten sonra L bıçımınde ıkı tu nelden geçer Tunellerm sonundakı ayndlaıdan gerı yansıtılan ışınlar ıse bır detektorde kaışüaştınhı Işıgın seyır suresı bır yerçe kımı dalgasının etkısıyle degısııse aletın bu degışımı gostermesı gerekıyor EO 600 projesı çerçevesınde Hannoveı'dekı bır tarla uzerınde kurulan sıstem sayesınde ardştırmdcüdi omegın uzdyddkı ütreşımlerı, karadelüderın sesını, evrenın ılk çığlüdannı ve sonsuzlugun dalgaldrını dınlemek ıstyorlar Yanı dmdç, olçulebüu sesleıın sınırını aşarak daha once hıç duyulmamış seslere ulaşabümek Burada ınsanın hayal gucunu ıyıce zorlayan fenomen ıae uzaydakı saısıntüar Bu tur sarsıntüann varlıgıyla ük tahmın Albert Einstein tdidfuıdan yapümıştı Dâhı fizıkçının 22 Hazıran 1916 gunu Prusya Bılımler Akademısı nde sunmuş oldugu ve "genel gorelüık kuramı" olardk unlenen denklemler cısımlerın kendı çevrelerındekı mekânı ne şeküde bıçımlendırdüdennı açüdıyordu Einstein'ın hesaplanna gore, bır kutle hızlandınldıgında, gemı pruvasındakme benzer dalgalar yayar, uzayzdman yapısındakı bu hafif çukurluklaı ışık hızıyla uzaya dagüır Dunyanın Guneş etrafında donerken uzaya yerçekımı dalgalan gonderdıgı gıbı roketler de yerçekmnsel sınyaller gondenr Hatta yumruguyla bır zemını saısan kışı büe bu hareketıyle tum evrenı sarsmış olur Bu ıddıalar ük bdşta pek ınandıncı gelmese de Einstein teoı ısınden çıkan ıkıncı bır sonuç bu savlan akücı kılıyor Uzaydd ydyüarı tum saısıntüar son derece onemsız boyuttalar Çunku uzay oldukça bukulmez bır yapıya sdhıp Uzayı ıtmek ya da ge nışletebümek ıçın cısımlenn muazzam enerjüere üıüyaçlan var G Düzenek çalışır mı? Teon boyle Pekı ama bunun gerçekten ıslemesı rnumkun mu 9 Dunyaya bu kadar guçlu dalgalar ulaşıyor mu 7 Detektör bu son derece onemsız etkıyı saptayabılecek kadaı duyarh mı 9 Ve farklı turdekı gınsımlenn etkılennı bırbınnden ayırt etmek mumkun olabilir mı 9 Sonuçta sıstemın yakınından geçen her kamyon, ya da yayaldnn adımlan büe yerı sdisnıakta Hatta bulutlann çekım gucu büe aynalan etküeyebüıyor Aynca arazı, gelgıt olaylanna baglı olarak da alçalıp yukselmekte Dahası tum kıtada meydana ge len deprerrüer de deneylen bozmakta GEO 600 sıstemının detektoru Kuzey Denizindeki dalgalan büe algüayacak kadar duyarlıyken, tum bu etküerı yok edüebüır mı 9 Bu korıuda emın olmayan araştırmacüann bır çogu ye nı gırısımolçere harcanın paranın boşa gıdebılecegınden büe endışelı Bu konuda en fazla kuşku duyanlardan bırı olan kozmo log Jerry Ostriker Lazeril glriflmölçer yerçeklml dalgalannı nmıl iaptayacak? aynayla Iklye bolünmtktt. Hannover'dek CEO 600 gıri}inmlçerı î Otri yansıtılan tçt geflHldlkten tonra karfilaftınlmakta. BoltinmUf ışın lardan blHnln uyrl dejlftl ğlndt detektör bu değlflml Bölun ısınlar İUnellere yanuyor. Tüntllertn sonundakl aynalar ifin lan geri yansıbyor Ceri yannyan ifinlar normal durumda ay m ııııdd ioner. Çıkıt noktast koranlıktır Bnlunmu} ifmlarâan hirinin ieyri değh tigindvn ııtntar tatiıartien sonmez Cıkn nnkUnınılıı ıjiriiim motifi olmur (Prınceton Unıvprsıtesı) yerçe kımı dalgalaımın kanıtı sayesınde uza ya eşsız bır hakış açısı elde edılebıleceğınden hıçbır zaındiı kuşku duymamdsma rağmen yenı u ı e 111 e n detektore