Katalog

Cumhuriyet BîLİM TEKNİK Uzayda yıldızların ölüm çığlıkları Uzaydaki en kuvvetli patlamalara yol açan ve Güneşimizin bugüne değin ürettiğinden daha fazla enerji yayan gamma ışını patlamaları, şimdi bilim adamlarına göre sönmekte olan yıldızların ölüm çığlıkları. larla ilişkilendirilebilmişti. Bu konuda, 29 Mart 2003 yılında Hete II uydusu ("High Energy Transient Explorer") tarafından kaydedilen gamma ışını patlaması GRB030329 en açıklayıcısı oldu. Patlamanın koordinatları sadece 90 dakika içinde bilim adamlarına ulaşmış ve ışığı diğer teleskoplarla da izlenebilmişti. Ve kısa bir süre sonra bu patlamanın 2,6 milyar ışık yılı yakınlıkta bulunduğu ve Süpernova SN2003dh ile ilintili olduğu ortaya çıktı. Patlamanın muazzam parlaklığı bilim adamlarına ayrıntılı gozlem olanağı sundu. GRB030329, gamma ışını patlamaları için önemli bir bilgi kaynağı. MaxPlanck Yerotesi Fiziği Enstitüsu'nden 26 kişilik bir ekip son aydınlanmayı uzun vadede optik alanda inceleyerek gamma ışını patlamalarının düzenli bir biçimde tüm yönlere doğru yansımadığını, bunun yerine deniz fenerinde olduğu gibi yoğunlaştığını, yani "Jetler" şeklinde yansıdığını bulmuşlar. Bu tahminle ilgili hesapReslm 1 : Gamma ifinı patlamalan uzayın en kuvvetlerl enerji pat lara göre dünyadan izlenen lamaları patlama tüm yönlere doğru eşit yoğunlukta yansıyacak olsaydı yürürlükteki teorileri çürütecek muSon patlama azzam bir enerji açığa çıkardı. Doksanlı yıllardan itibaren bazı gamma Oysa Jet modeli, parlaklığı, patlamadan ışını patlamaları, gerçekten de Süpernovasonraki ilk günde önemli ölçüde azalan son ışımayla destelenmekte. Son olarak ölçülen ışık polarizasyonu da kuvveti ve açıları açısından Jet teorisine uygun ve simetrik olmayan Süpernova patlamalarına işaret etmekte. "Normalde Jetin meydana gelmesinden on gün sonra, emisyonu küresel emisyondan ayırt edilemeyecek duruma gelerek polarizasyonun sıfıra düşmesine yol açacak kadar genişlemesi beklenirdi" diyor Greiner. "Fakat biz 38 gün sonra bile belirgin bir polarizasyon izledik dolayısıyla Süpernova'dan yansıyan ışın olmalı.' Hatta Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü bilim adamlarından Edo Berger'in radyo tayfındaki gözlemleri de bir değil iki Jetin bulunduğunu gösteriyor. Gamma ışınlarından sorumlu olan beş derecelik dar bir jet ve optik ve radyo alanında ışıyan daha geniş bir jet. Ikinci jet daha büyük bir enerji taşımakta ki bu sonuç araştırmacılar için bir sürpriz olmuş: "Gamma ışını patlamalarının genelde radyo dalgaları değil gamma ışını döner, enerji jetleri rotasyon eksenl boyunca yansır ürettiklerini bekliyordum" diyor Berger'de . U zayın herhangi bir yerinde günde en az bir kez muazzam bir aydınlık meydana geliyor. Birkaç saniye için tüm yıldızları ve galaksileri aydınlatan bu patlama, son derece kısa dalgalı olduğu için insan gözü tarafından görünmezdir. Güneşimizin on milyarlık ömründe yansıtmış olduğundan daha fazla enerji veren bu gamma ışını patlamalarının kaynağı üzerine bilim adamları 30 yıldan bu yana kafa patlatıyor. Geçen ilkbaharda izlenen aydınlık bir patlama sayesinde sonunda bu konuda bir açıklama getirebildiler. Astrofizikçiler uzun bir süredir gamma ışını patlamalarının dev yıldızların ölümüyle ilgili olduğunu tahmin ediyorlardı. Bir yıldız parladığı müddetçe, farklı kuvvetler bir denge içindedir. Kütle çekimi, yıldız maddesini bir araya sıkıştırarak atom çekirdeklerinin birleşmesine yol açar. Bunlar ise kütle çekimine karşı etkiyen enerjiyi açığa çıkarır. Ama çekirdek füzyonu için gerekli madde tükendiğinde kütle çekimi engelsiz olarak etkimeye devam eder. Yıldız kendi kütlesi altında patlar. Fakat eğer yeterince büyükse Süpernova olarak da patlayabilir. Yıldızdan arta kalanlar bir kara dellk etrafında 873/16