Katalog

Hoz otoyışı Cerebral korteki \ Thalamuı . s merkP7inın her ıkı uruna serpıştırılmış oldu ğunu belu tıyuı Ancak, dalıa ydkuı bu geç mışte Berndge ve başta Keüey olmak uzere başkd araşürmacılar opıoıd alıcılaıınm yalni7ra dopamin sıstemıyle sınırlı olmayıp, beynuı heı yanına dagümış olduklaıını oıta ya koydular Berrıdge bunun opıoıdler taraundan devuııme geçuılen farklı bır haz dev resı olduguna dopamin sıstemıyle ortuşmesme kaışın oldukça faıklı bu ışleve ve kım yasal yapıya sahıp olduguna ındnıyor Ilk sonuçlaı beynın hoşldnmd" duy gusuyld ılıntılı en onemlı bolgelennden bınnın beynın derııılıkleıınde dopamin sıstemı nın yanmda yer alan ventral pallıdum bolgesı oldugunu gosteı ıyoı Bu bolgeye opıoıdle rın enjekte edılmesı şekerlı tatlardan hoşlanma durtusunu koıukledıgı gıbı bolgeıun za rar gormesı bu hoşlanmayı tumden yok edıyoı Ventral pallıdum accunıbens çekırdegınden aldıgı sınyallerı kortekse üetıyor Bemdqe bu bolgenın hoşldnmd duyguiu nun yuregmı oluşturabılecegme manıyor Ataşrnmaama goıe haz duygusu salt beynm dennlıklerındekı yapılardan ve opı oıd hucıelerınden kaynaklanmıyor Beyuı yuzeyıne dahd yakın olan hucreler de haz dçısınddiı cdn alıcı bu: onern tdşıyorlar Daha da ügmcı her bır haz bıçımının bu sınır hucreler ının tek bu dltkumesıyle baglantılı oldu gu gonıluyor Kımı hucreİPr şekerlı besınle ıe tepkı gostenıken kunıleıı yagh loknidld rın yenmesı kunılen parasal odul vb ıle ılıntılı oluyor Hım bu hurreler beynm on tarafinda masio ve aıkdddşlan ha7 anında beyın kor teksuun başka bolumleıuun de devımme geçtıgı yonunde karatldr elde ettüer Bu sureçte cmgulate korteksıyle faoınatosensor korteksın de devreye gırdıgıne dıkkat çeken Damasıo bu 'duygulamm olaıak luz ıle duygu olarak haz kavramını ayu'mak qelektıguıe uıaıuyoı Damasıo'ya goıe duygu lanımlar davranışd yon veren fızıkspl sureçleıııçenyoı Ote yandan duygular yalnızca beyrun bu fızıksel sureçlerden geçmesı duıumunda oıtaya çıkıyor Beynuı her yarunda haz merkezleri keşfeden aıaştumacılaı şıındı bunlaım ne ışe yaradıgı sorusuna bır yanıt getırmeye çdlışıyotldi Gctudıkleıı ydintLu hazzuı tum temel beym sureçlerı uzerınde etküı oldugunu gostenyor Haz duygusu salt uısaıid ozgu kdrmaşık bır dunım olmaktan çok son delece basıt ve evıunsel açıdan eskı bıı ozel hk oldbüır Geleneksel göriif. Dopamin araTilığıyla lletilen tinyaller ventral tegmental bolgeden accumbem çekirdeğine, oradan da prefrontal kortekse aktanlarak haz duygusunu yaratır koyuyordu Tutn venler dopamırun haz akta rıcısı oldugu yonundeydı Derken, Beıııdqe ve başka araştırmacüar her nedense statukoyu soıgulamaya başladüar Berrıdge bu konuda kuşkulannın ılk kez 80'leıın sonlannda şasırtıcı butaJam bulgular elde etmesıyle bırlıkte ortaya çıktıgma dıkkdt çekıyor Sıçanların farklı tdtlaıa verdıklerı tepkılerı yuz ıfadelerınden okumaya çalışan tatlı şeyler veııldıgınde hoşnut bır ıfade takındıklanna ve acı karşısında su idtldiında sıçdna ozgu asık bır ıfaderun be lırdıgıne taruk olan Berrıdge dopamin sınyalıkesıldıgmde, yuzlerındeherhangıbu lıoş nutluk1 belırtısı beklemezken, sıçanlann hıç bır degışıklık olmamışçasına duygulaıuıı dı şa vurduklarını gorunce bunu daha saglıklı bır deneyle kaıııtldnidya koyuldu Hu k'P7 deneyı dopamin ureten huıre leı ı yok edılen ve yemeden kesıldıkleı ı bılı nen sıçanlar uzerınde yapan Berrıdge bunlann beslenmemelen durumuııda kendı ıs teklerıyle açlıkian oleceklermı bılıyordu Aıaştumacılaı da oldum olası sıçanlaıda do pamın yoksunlugunun yıyecekten hoşlanmama arüamına geldıgını sanıyorlardı Gel gelelım, Benıdge onlan zorla tatlı ve an sıvılaıla besledıgmde yuz ıfadelerırun noımal olduğmıu gordu O halde, neler olup bıtıyoıdu ? Bunun uzermo Heath'ın beyın elektıot sonuçldnru qozden geçıren Berrıdge bu ke/ de deneklerın düe getırdıgı duygulaı kaışı sında dehşete kapüdı Tumu de hoşnut ol duklannı soyluyor, deneüm aygıtlan dcvrc den çıkartıldığında daha fazlası ıçın yalvarıyorlardı Pekı bu duygıı gerçekten de haz mıydP Raporlaıda deneklerde aükhk sıcaklık ve ıyı myet gıbı duygulara, kendı kendıne cınsel doyuma ulaşma ya da susamadıklaı ı halde bır şeyler ıçme ıstegıne tanık olundugubehıtıhyoıdu Buduygulaı da hazdan çok drzuyu dndırıyordu Dururn Berrıdge m sıçanlanyla bıre bır ortuşuyordu Odulmcıke zmde herhdnqı bır etkmük olmamasma kdrşm tatlı yıyeceklerden Tıoşlamı" gıbıydıler Yalnızra onu yemek konusundd 'ısteksızdıler" Venttal paliıdum Yenl model. Gerçek haz merkezleri beynin her yanına dağılmiftır ve haz yaratan klmyasallar dopamin değll, opioidlerdir. cılet ınden Geotge Koob da dopamırun oncolıklu duvuuın ve duşımcenuı haıekete ge çırılmesıyle bağlantılı oldugu goruşune kdtılıyuı Dopdmın sahnımının bııeyc dogıudan haz sagldyıp onu 'dydktd tutabılecegıne ınandıgı gıbı ozelıklc arzulanan hedefleıe ulaşmamıza olanak tanıyarak davrdnış bı çımleıımn seçınııne yaıdımcı olduguna paı mak basıyot Kararlar Cabanac matematık pıoblemleıının çozumu dılbılırnsel deyımleı m oluşturulma smdan tutun da toıel seçımleım yapıknası ve kıunar oynamak gıbı her tur kararm alrnmasında haz duyguaundan ydiaıldndıgımı/ı tum kararlann haz duygusımun en yuksek duzeye ulaştuilması amacuu taşıdıguu one suruyor Buna her ne kadar 'gozupeklık ıçgudusu" adı veıılse de geıçekte hd7 peşın de koşmaktdn başka b ^ şey degıl Ne var kı msdiıoğlu anlık dovuınlaım esırı olmuyor Insanlann anlık doyuma ulaş ma aı zusunun ustesmdcn yelebılme yetenegme sahıp olması bıle erunde sonunda haz duygusunu aı tuıyoı Haz duygusunun karaı alma suıecmde oynadıgı can alıcı rol kırru uzmanlaım bunun ınsanlıktan çok once evrılmış duunsel bu suıeç ola rak dlgılamasına yol açıyor Cabdnac haz duygusımun üayaşayışhlaıla su \ nıngenler drasuıdd bır yerleıde ortaya çıktıgına manııken Damasıo bu duygunun suıek ve yımıuşakçdldid bıle uzandıgmı one suruyoı Hazzuı davrdruşldiUTiızı yonlendırıcı ışlevmm gorunııştc dogal bır sınırlamayı be rabermde getumesı aramızdakı hazcılaı ıçın bır şanssızlık sayılabüu Anlamı geregı hazzm uzun sureb olmdsı dusunulemez Bu başka goreve yonelmemız ancak haz duy gusunun etkısuu yıtırmesıyle mumkun olabılır Cabdnac bu bağlamda ele alındıC|mda msamn haz peşmde koşarak geı çek mut luluğa eıışmesuıırı de asla mumkun olmayacagma çımku gerçekten hoşnut bu durum da oldugunda ınsdiun hıç bu" zaman gerçek huzura kavuşmadıgma duVJ<at çekıyoı Insan haz duyuyoısa, bu duyguyu bu şeye geıek sınım duydugundan yaşıyor Soz gelımı sıcaklıgı ele alakm Insan yalnızcd çok uşudu gunde sıcak bu ıçecegın çok ısındıgtnda buzlu bu ıçecegın keyfine varabılu Sıcaklık dengeye ulaştıgmda, kışı her ıkı deneyıme de kayıtsız kalıı Tehhkeden uzak oldugu muzda, ya da herhangı bır şeye gereksmun duymadıgımızda rahat ama kayıtsız bır tavu takınınz Cabanac hazzm duyusal hazzm mutluluk degıl, bu keyıf olduguna ınanıyoı ve, "Bana gore mutluluk kayıtsızuk durumudur" dıyor New Scıentıst 11 Ekurı 2003 Çevırı Rıta Urgan Haz Kimyasalları O holde hdz duygusuııun kaynagı gerçekte neresı? Bu hıç de saçma bır soru degıl Kelly gebşmış dunyamızda kamu sağ lıgını tehdıt eden en onemlı ıkı sonın olan obezlık ve uyuşturucuııun ustcsındcn golm me.smm ancak beynuı haz ve drzu duvıulen nın tam anlamıyla kavıanmasıyla mumkun oldbılecegme ınanıyor Haz duygusuyla ılgüı bır gonış bunun beymdekı faıklı bu qıup kunydaalddn kay naklandıgmı one suruyor Keyıf vencı mad dpler yalnızca dopdmın sısterruıu devımme geçumekle kalmayıp endorfln ve ensefalin qıbı opioidler ddıyld bılınen ve morfinle eroinin de aralannda oldugu bu grup kımydsdlın dd ydyümdsuid neden oluyoı Goııuıuşe bakılırsa tum bu lamyasallar beynuı deıuüıkleımde dopdinuı sıstemıyle ortuşen bır devreyı devunme geçırıyor Bu opıoıd devıesı hazzın kaynaqı ola büıı mı ? Opıoıdlerm hdzla ılıntılı olduo^uıun bu kanıtı çok ıyı bılmen ıştah açıcı etkısı Beyrun kendı uıettığı opıoıdler ve hedeflerı henuz bulunmadan norobıyolojı uzmanlan eroın ve ınorurun ıştdlı dçügııu ve yeme gudusıuıu konıkledıgını bılıyorlardı Dahası, Panksepp de aımeleı ınden ayıı kaldıkldiı ıçm uzuntuye kapüan yavru sıçanlann onldra yeruden kd vuştuklarındd opıoıd adlgılddıklaıuu ve an neleıı olmadıgmda opıoıd ıçeren ılaçlarla ydtışüıüdıkldiuu oıtaya koymuştu Pekı, opıoıd ahcüan beyrun neresmde yeı dlıyor9 Uzmanlar kuru alıcılann odul İstemekle hoşlanmak arasındaki farklılığa dıkkdt çoken ılk kışı Beı rıdge ol makla bırlıkte, dopamın sıstemındekı etkın kkle ılıntılı olarak "haz" sozcugunun kulla nümasmın pek de yerınde olmadıgını faık eden tek kışı degıldı Panksepp dopamin sıstemının gudulenım ve drayışld ılıntılı olduğunu, dunydyla bdylantınm sağlanma&ına olanak tanıyan arzu ve durtulenn kayndCfi ol duguııu behı tıyoı Srrıpps Ardştırrrid Cnstıtusu ıuhbılmı orbıtofrontdl korteks (OFX) adı veıılen bolgede yeı alıyoı Soz konusu bolgenın duy guldrla bagldntüı oldugu çoktandır bıluııyoı Ancak Edmund Rolls onderlıgındekı Ox ford ekıbı şımdı bu bolgeyı hedorustık duzenegın kapsamına alıyoı Otekı duygular gıbı, haz duygusunun da duyusal durtulere dogrudan bır tepkı ol duguna dıkkat çeken Rolls, OFK nın duyusal bügılerın ışlemden geçmldıgı ılk beym bol gelerınden bırı oldugunu beüı tıyor Daha da onemhsı Rolls ve arkadaşlan beym taramalan (fMRI) sonucundd uısanldnn ıçkıden yemekten ya da bır dokunuştan sonra bıldırdıklerı hoşlaıund duzeyuıe goıe OFK'dekı ctkınlık duzeyınde de bır yuksel me ya da azalma oldugunu oıtaya koydular Rolls hoşlanmayla ılgüı çogu duygunun muhtemelen doguştan var oldugunu, bunla nn genlenmızde yer aldıgını ve evrımle gekşükleımı one sunıyor OFK'nrn, duyuya ozel doygunluk adını verdıgı bır etkı aracılığıyla, keyıflı bu şeyden ne zdman el etek çekeceğımızı de beurledıgme dückat çekıyor Ventral pallıdum bolgesı hazla ılgüı yenı goruşun belkemıgıru oluşturmakla bu"ükte, bu sureçte beynın başka bolgelennın de etkılı olabılecegı belu"tılıyor Iowa Unıversıtesı luhbılım uzmanlanndan Antonio Da 868/7