Katalog

Gen karışımı önemli Bııçok aıasürmacı artık cınsel gunah tan tekhucrelılenn, baktenlerın ve vıruslerırı sorumlu olduğunu duşunuyorlar Çunku vı rusler eşeysız ureyen ve genetık olarak o?deş bııeyleıden oluşan bu turun bağışıklık sıstemını yanılttıktan sonra gdyet hızlı ve sorunsuz bır şeküde yok cdebüırler Genetıkçı Jones evrımı bır ıskambü oyurıuyla karşılaştuır Hep aynı kâğıdı çektı gınız zaman uç as ve bır papaz soylerız ve duıum ıyıye gıder Ama eğer karşı oyunca bır gun beklenmedık bır arıda dort as çektığmde kazanan o olur Joncs klasık bn or nek olarak da geçtıgımız yuzyılın 4O'lı yıUarmdd Iıldiıda'da oıtaya çıkan açlıgı gosten yor Irlanddlılar o tarıhlerde hep aynı pdtdtes turunu ekıyoılaıdı Ve bıthlero bulaşan bır mantar tum ekmı mahvedınce Iıldndalılar aç kaldüar Parazıt ve vıruslerden korunmdnm en ıyı yolu kalıtımm yumuıta hucresı ve sper mada hep yenıden kdnştırüması ya da genetıkçüeıın dedıgı gıbı yenıden kombıne edılmesıne dayanır Seks genetık malzemeruıı kaııstırılmasından başka bır şey değıldır Ceıçı duııyada eşey sı? çogalan canlılar da varhklarrnı surdurmekte ama hayvanlann en az %99,9 u yuıe de eşeylı uıeı Ve bu da erkeksı? olmuyor "Bu tuı canlılar gcrçı çok zahmetlı ve yararsızdır ama bıı defa oıtaya çıktıktan soma da on lardan kurtulmak ımkansız' dıyoı Jones Araştırmacıya gore erkekleı dışı hatldi arasındakı genetık kopruleıden başka bır şey dec^ıller cısı halme gelıyor Doğa, cınsıyetı belırleyen çok çeşıtlı mekanızmalar yaratmış Or neğın 'Honellıa' olarak adlandırılan bır kırpı kurdunda laıva bu dısıye rastlaısa eıkek yoksa dışı olur Mıssıssıppı tımsahmdd ıse cınsıyette belııleyıcı 10I oynayan faktor yu vadakı sıcakhk dererpsıdır Dısının yaprak ve dallaıla kuıduğu yuvaları bakterıler ısıtır Eğer yuvadakı sıcaklık 3233 dereceye çıkarsa yumuıtddan eıkek yavrular, 31 dere cenın altındakı sıraklıkta ıse dışı yavrulaı çıkdi 9 gelışunınden sorumlu bırbırmden farklı ureme genlerı soz konusu T kıorrıozomu aon deıece dıııamık bır bolge dıyor Rozen 'Bır yandan çok sayıda gen kaybetmesme lağmen dıger yan dan da yenı genler alıyor Araştırmacılar, Y kromozomunun erkekler ıçın onemlı olan tum genlerın toplama havu7u halıne geldığıne ınanıyorlar rın doğal programlamanın klonlama suasm da hatalı gerçekleşmesı yuzunderı sakat doğacaklannı sanıyor Erkeksiz dollenme Fakat bılım ddamları bu konudd da bır çozum getırdıler Yumurta hucrelerını dı şı beden huctelerıyle dolluyoılar Dollen menın ılk aşamalannda artık spermaya ge reksınım duymuyorüz demıştı Avustidl ya'dakı Monash Reproduksıyon VP Oelışım F.rı.stıtu.su rıden Orly Lacham Kaplan da bundan ıkı yıl once Araştu macı dışı fdrenın beden hucrelerını ayıklanmamış yumurta hucrelerme aktarmıştı Bu bırleşmenın sonucundd aslın da bu" canlı ortaya çıkmaması gerekırdı Çunku yumurta hucıelen noımalde sadece bır kromo7om dızısıne sahıp olmalarına ragmen beden hucıesuıde ıkı dı/ı buluııuı Fakat Avustralyalı bıyolog hucre oluşumunu kımyasdl bır kdiışımla fazla kıomozomlardan temi7İedı Boylece deney tupunde genye sadece erken ernbrıyo saftidsuıa kadar gelışebılen dollenmış bır yumurta hucresı kalmışü Hucıe kunıesuıuı babası yoktu ama bunun yerıne ıkı annesı vardı Henüz sürprizler var llatta Heıdelberg Unıversıtesı'nden Stefan Kirsch Y kromozomunda daha bır çok surpri7in barındıgına ınanıyor Molekuler bıyolog altı yıldan bu yana gelışmeden sorumlu genlerı anyor Hormonlann etkısı dışında bu genler de erkeklerın kadınlara kıyasla daha ırı yapılı olmasından sorumlu Kıibch ozelhkle de buyume bozuklu gu nedenıyle babalarından daha kısa olan erkek çocuklaıla ügüemyor Kısa boylu ço cuklarda ana babalarına karşın Y krornozomunda kuçuk bu paıçanın eksık oldugu or taya çıkmış Işte tam da bu kayıp bolgede Heıdelbeıglı aıaştırmacıların soz konusu genı arıyorlar Y kromozomu ote yandan mılyonlarca yülık yalıtımı sırasında sadece çok sayıda geru bdiındıımakla beraber beklenmedık yaşam stratejılerı de gelışttrmış Page ve Rozen ın buldukları gıbıY kromozomu ken dı kendısını degıştırıyor Bu tdktık ancak bazı genleıın bu"kaç kopya halmde yanı palındrom bıçunuıde bulunmdsı sayesınde gerçekleşmekte Bun lar yapıtasları tıpkı baştan ve sonddn ayru şekılde okuıidiı ada aba ya da kabak gıbı sozcuklere benzeyen ancdk dalid uzun olan DNA sekanslandıı Palındromun ıkı kolu bır bırıne yaklaştığında bırbırme çok benzeyen ıkı DNA saımalı yan yana gelmış gıbı olur tıpkı normal yenılemede (recombmatıorı) dığeı kıomozomlann çıftler halmde yan yana dızılıp malzeme degıştırdıklerı gıbı Y kromozomu bu şekılde belkı yok olmaktan kurtulabılır Eger bır kolda bır mutasyon meydana gelırse ıkıncısı ozgun sekansın kopyasını taşır Bazı genlerın dort kopyası bulunmakta Bu da Y kromozomuna yenı ve daha avantajlı gen varyasyonları utetnıesırıe ızm vermekte Tımsahın yuvasmda bakterılerle meydana gelen sıcaklığın gotevını ınsanda ve dıger memelılerde Y kromozomu ustlerur Y kromozomu 300 mılyon yıl once bır mutasyon sonurunda normal bır kromozomdan oluşmuştur ve o zamandan bu yana cınsıyetı belırlemekte Ancak ardddn geçen zdman kroınozomun bırçok paıçasını alıp goturunce ıyıce buzuşup kuçudu X veY kıomozomları arasındakı ben zerhk bugun artık ıyıce azaldı ve Y kromo zomunun ucundakı ıkı bolge dışında dığeı bolgeler genetık mabeme ahşverışı yapamaydCdk duıuma gelmışleıdıı X kiumozo Erkeksiz bir toplum Pekı erkeksiz bu toplum ııeye ben zer 7 Bu duşunce kımı kadınlara gore mu kemmel bır yaşamın hayalı olabılıı Sonuçta savaşlar şıddet olayları cınayet ve katlıam ortaddn kdlkar Kadının egernen oldugu bu dunya bu şekılde duşunulebılır mP Bu tuı sorulaıuı yaıutlan bazı spekulasyonlara yol açmakta Ama7onlar bıle boyle bır dunyaya ornek gosteı ılemez Evet gerçı onlar ozgur yaşıyorlardı ama ış uremeye gelınce yıne erkege ılıtıyaç duyuyoılardı Bugun ıse erkeksi7 bır dunya duşuncesı faıklı soıulaıı akla getmyoı Eıkeklet olmazsa yatak odasmdakı orumcekleı ı kım 7 oldurecek Banyo muslugunu kım onata ? cak Ya da kadmlar bırbırlerıne kımı şıkâyet edecekleı' Genetıkçı Sykes erkeklerı kurtarmak ıçuı fdrklı bu plan oneııyoı Buna goıe koıel mekte olan Y kromo7omunu vaktınde yok ederek eıkege ozgu genleıı kalıtunın baş ka bır bolurnune guvende olabılecekler ı bır yere taşımak daha uygun Gunumu7 genetıgı ıle erkeklık genle rını batmakta olanY gemısınden kurtarmak aslında zor değıl Geneükçı, gen paketuu başka bu ktomozomun uzerıne taşımayı tercıh ettıgını soyluyoı Ancak Sykes Y kromozomundan gerçekte fdrklı bu yoldaıı vazgeçebılu Çunku doğa zaten boyle bır şeyı gprçekleştırdı bı le Anayuıdu Kaucasldi olan bu memelı tuıu nun erkegı Y kromozomu olmadan nasıl ya şandbüeceĞjmı gosteren en ıyı kdiııt olsa ge rek Soz konusu hayvanm bılımsel adı' Ello bıus lutescens' Kostebeğe benzer bu me melı Iran Irak sınınndan ulkemızın guney dogusuna HdkkdrLAfuksekovd yd kadaı ya yılmıştır Y kromozomu uzerınde hafıf bu hareketlılık soz konusu SRY genı dığer bır çok geıu etkınleştııeıek eıbezının gelış mesmı sağlayan bır proteın uretıyor Lrbezı daha sonra testosteron hormonunu uıetır Hormon dığer erıl ozellıklen gelıştııuıek beyın uzennde de Ptkılı olııı Çeviri: Nilgun Ozbaşaran Dede Kıynal. Spıegel JB/.'ÜO', Erkek sadece araç mı? Genetlkçl Skyes ve aslstanı "Maçoluk sembolünün mekanlzması çöktü" rrıu yemlenmeye devam ederken Y kromo 7omu sonu belırsız bıle geleceğe doğru ku çulmekte Bıyologlar çok oncesınden kro mozomun uzerınde neredeyse hıçbu genın bannamayacak duruma gelecegını oncele mışlerdı Demek kı erkekler doğa tarafından dnnedekı geıılerı eşe aktaıan ve dışı kalıtı mıru harmanlayan araçlar olarak yaratılmıştı Kabuıgalı Adenı ılk uısan degü sadece kadınlan bırleştıren ıdı Doğa çok endet olaıak erkegı ger çek rolunu yerme getırecek kadar kuçultuı Mesela etkek feneıbalığı sadece bır cınsel organ buyukluğundedır ve yasamı boyu dışının bedenıne yapışık kalır Dışının kan do laşımından yararlanarak beslenır ve dışı ıs tedığı zdindiı speıma atmaktan başka bu şey yapma7 Paıazıt diaştumacılarının gozunde eı kek dışıye bulaşan salgırı hastalıktarı başkd bu şey değıl Yunıuı ta hucıesuıııı dollenme sı parazıt saldırısına benzer Tıpkı bır vuus gıbı yurnuıta hucıesıne sızan sperma kerı dı DNAsınrn kopyalanabılmesı ıçın yumurta hucresındekı kaynaktan yardrlanu Her tuılu besleyıcı maddeye sahıp yumurta ıse erıl genlerı sırf annerun ıyılığı ıçın tdşu Babanın katkısı var gucuyle yumurta hucresıne gırrnekten başka hıçbır ışe yara mayan mınık bır sperma hucresmı uretmekten ıbaret Kuçuk uremc hucresmm buyuk bır hucreyle kaynaşmasıyla ortaya çıkan embrıyo ükeaı dunyanın heı yennde ızlene bıldığınden bır ranlının bu tur rranı hucreleı uıetmesı bıle eıkek cınbinı tanımlamak ta Sppı ma uıeterı her şey erkektıt Pekı bu canlı ııe şekılde speıma voı ı Bir umut var mı? Eğer barındıracak olsa bıle Y kromo zomunun olumsu/ yonu çoktu ve uzun bu sure ıçın de cınayct kromozomu olarak kabul edılmıştı Bu goruş Iskoçya'dakı tutuklu lar uzerınde yapılan bır mcelemeye daya rur Genetıkçıleı tutukluldi aıasmda üa Y kıomozomu taşıyan çok sayıda prkek saptamışlardı Bunldi rıoımal XY motıfırun aksıne kalıtırnlarından XYY motıfi taşıyorlardı Ancak sonradarı yapüarı ayıuıtılı aıaş tırmalar çıft Y kromozomu ve suç ışleme arasındakı bağlantıyı desteklemedı Hapıs haııedekı XYY kromozomlu erkek sayısının fazla oluşu onldruı suç ışleme doğasıyla de ğü zekâ sevıyelerının daha duşuk olmasıyla ılgılıydı Duşuk 7ekâlı suçlular genetık açı dan norrnal olanlaıa kıyasla daha kolay yakalanıyorlardı çunku David Page ve Steve Rozen m araştırmalarıyla 60 mılyon yapıtdsma sahıp Y kromozomunun ınsan kalıtımında gerçekterı de bu cuce olduĞju oıtaya çıktıysa da surp ıız bu bıçımde uzeıınde hâla Itt tane sağlıklı genm buhmduğu da bu gerçek Eıkegı ydiatan SRY gcnı dışında speı ma uıetımı ve 5000 bin kuşak sonra yokoluş Y kromozomu dolayısıyla da erkegın tukenmemesı, aslmda kromozomuıı kendı keııdme yenıleme çabasıyla gerçekleşmış tır Ama bu şekılde yaşamaya devdm edebı leceğı bıraz kuşkulu Erıl kromozomunun yok olacagına ınaridn Rozen, 5000 kuşaktan soıua kromozomun ortadan kalkacagına an cak kuçuk bır ılıtımalle vaılıgını belkı bırkaç mılyon yü daha surdurebüecegıne ınanıyor Sykes Y kromozomunun çok dahd once yok oldCdgından emın Y kromozomu kendı yansımasıyla oynuyor ve dıs dunyayld ılışkısuıı tamamen kopardı dıyor genetıkçı Teknık açıdan bakıldıgında erkek yakmda tdrndinen geıeksız kalabılır Tıpkı koyun Dolly ve ınek Uschı gıbı kadın da klon lama teknıgıyle ureyebılır Bunun ıçın bagışçının beden hucresındekı kdlıümın daha on ce ayıkldiımış bu yumurta hucresıne dktarüması yeterlıdu Wlııtr>hcad Fnstıtusu bıyologu Rudolf Jaenisch msdiı klonlamdnın mumkun olduguııu ancak dunyaya gelerek bebekle 868/11