Katalog

Fosforesan blleşikler gerçekten fosforiu mu? Inci Col (*) enkleıdekı par laklık tanımlarken bu ıkı terımden hangısıru ne zaman kuUanmak dogru duı ? ıosforesdn ozellık üe bıleşıgın fosfor ıçeı mesının bır ügısı var mı dır ? Bu yazıda, bazı molekulleıde gorulen flu otesanlık ve fosforesanlık ozcllıklen kısaca aıılaüld tdk bu tenmlenn dogru ve yeıuıde kullanüması hakkında bügı verılecek tu Arıcak burıun ıçın on celıklp ciRimlerın renklı gonmmeleı unn nedenle R lann enerjısınden ddhd Maddelerin floresan fazladır özellikleri nereden geliyorl Neden bazı cisim RENKLİLİK ler renkli görünürler? ışmlarGoıuııuı bolgedekı gozumuze eşıt Cünümüzde moda olan oıandd ulaştıgındd ışığı ve üzerine ışık düştü beyaz goruruz Benzer şe kılde eğer bu ışıgın lumu ğünde göz alıa parlak ya da buyıık bır bolumu lık veren renkler için, bıı cısımden yansıyorsa beyaz gorunur Cı fosforiu nitelemesi sıklık yuzeyuzerıne duşen ışınlaMrn la duyulmaktadır. Bu nn tumunu yutar ve hıç ışık şekilde kendine özgü bir ydiibitnidZüd yuzey sıyah gonınur Cısımleım çogu parlaklığı olan renkler yuzeye duşen ışığuı bıı için fosforesan veya flu bolumunu yutar kalamnı yansıtır ya (saydam oresan terimleri de sıkça ya yarı saydamdacısımleıde ve kullanılıyor. oldugu gıbı) geçınr Yutu lan ışıktan arta kalıp yansı yan veya geçırılen ışınlann dalga boylanna baglı olarak cısım degışık renklerde goru nur Oıneğuı 400435 nm ardsınddkı ışınla nn çogu yutulmuş ıse yuzey sarımsı yeşıl dır Benzeı şekilde b8059b nm drdsıdakı san ışınlan yutan cısımler mavı 490 500 nm ddlga boylarınddla mavımsı yeşıl ışığı yutan nsımleı ıse kırrrazı gorunur Bu cısrrun uzet ırıe duşen beyaz ışıktan hangı dalga boyunu yansıtabılecegı ta mamen onun yapısına bağlı bu: ozelüktu tık hıdrokdrbonlar temel fluoresan maddeler olarak kabul edılır Aynca moı otesı ışınlara duyarlı bazı boyalar da bulunmaktadır Oı negın sodyum fluoresceuıC) yeşıl renklı bır fluoresan boyadır Rodamın ıse kırmızı renklı fluoresan boyadu Huoresan maddeler gonınur alan ıçındekı yansıyan ışık mıktaıını artrrdığm dan renklıler daha parlak gorunur Eğer cısım beyaz ıse fluoıesanlık ozellıgı bulunan optık beya^ldtıcılar yuzeyden yansıyan gorulebden ışınlara mor otesı ışınlan da kat mış olur yansıyan toplam ışın mıktanm arttırarak yuzeyın daha beyaz gorunmesını sagldr Bdzı çamaşır detenanlanyla yapılan yıkamalarda beyazm da daha beyazı bu şeküde elde edılır FOSFOR ve FOSFORESANLIK baglı olarak değışıklık gosterır A E Becguerel stronsıyum sulfurun verdıgı ışıgın ?,0 100°C aıasında degışeıı sıcaklıklardd moı renkten rridvıye sıcdklık arttıkça yeşıle sa nya ve turuncuya donuştugunu saptamış Bıldıgımi7 gıbı bazı canlıldr dd ka ranlıkta ışık veıır Canlılatda gorulen fosfo lesaıüık ozellıgı genellıkle oksıdasyon sonucu ortaya çıkmaktadır Besınleı yoluyla kdzanılan potansıyel erıer]inm kınetık ener jıye donuşmesı sonucu meydana gclen kd ranukta ışuna olayı genel metabolızma ışleyışının bır parçası olarak kabul edılmek tedıı Eskıden bu cdiılılaıuı hucrelennde fosfor elementının bulundugu sanılıyoı muş Sonradan bu ozellıge salııp renksız fostorun çok zehırlı oldugu ve bu canlımn yapı suıda bulunrridsırun mumkun olamayacağı anlaşılrruş Fosforesanlık genel anldmda cksım lerın karanlıkta ışıması olarak tanımlaıuı Bu ışuridnın nedenı bazen daha once alınmış olan ışık ener]isı bazen ısı enerjısı dıger bazı durumldidd surtunme veyd çdrpma rı konusuna değınmek gerekır Cısımler, ancak bu ışık kaynagı aJtında renklı gorunurler Karanlıkta gozu muz tunı cısuıüen sıydfı oldrdk dlgılar renk kavrarnı yoktur Bu nedcnle ışık ve yapısı hdkkıııdd bügüeıımek geıeklıdır IŞIK Işık elektromanyetık dalga serısı de nılen ve kozmık ışmlaıddrı radyo ddlgdldnrıa kddar gıden bır ışınlar serısının bu paı çasıdu Guııeşten qelen ve beyaz ışık derıılen kısım elektromanyetık spektrum ıçerı smde çok kuçuk bu ardlıktddır Insdn gozunun algılayabıldıgı bu bolge (gorunur bol ge) dalga boyu 400 /00 rım didsınddkı ışın lan ıçerır Bılındığı gıbı gunışıgı bır prızmadan geçırüdıgınde bubırınden kolaylıkla ayut edılebüen yedı renge ayrıln Gokkuşağında da gordugumuz bu renkler mor, mavı ma vı yeşıl yeşıl sarı turuncu ve kırmızıdır Moı ışık 400 rım ve bıraz uzerındekı dalga boylaı ına, kırmızı ışık ıse gorunur bolgerun dığeı ucunda olan 700 nm yakınlarmddkı dalgd boyldrma sarnptır Beyaz ışık kaynakloı ının çoğu spekt rumun gorunur bolgesınden ddha kısa ve uzun dalga boylannda da bır mıktar ışın ya yar Guneş ışınldnnın %401 dunyaya gonınur ışık olarak %5 ı moı otesı ışmlaı olaıak gerı kalanı ıse kızıl otesı ışmlar olarak uld şır Dalga boyu 400 nmden kısa olan mor olesı ışınlan ve 700 nm den uzun olan kızıl otesı ışınlan ınsan gozu algüamaz Moı ote sı ışınlann enerjısı gorunur bolgedekı ışın FLUORESANLIK Bazı cısımler gonrnur alan dışındakı mor otesı ısmlaı ı yutaı ve yansıtu Bu ışuı lara duyarsız olan goz ıçuı bu cısımler renk sızdır Bazı cısımler ıse yapılanndakı ozellıkten dolayı moı otesı ışınlanm yutaı an cdk ddlgd boyu degışmış olarak gerı verır Fluoresanlık 'gozun algılayamadıgı mor otesı ışınları yutan bır molekulun bu ışınlan 10 9 sanıye gıbı kısa bu surede ddlga boyu degışmış (genellıkle artmış) olarak gorunur alanda gerı verme ozellıgı şekluıde tarumlanabdır Bır fluoresan madde mor otesı ışık fo tonu yuttuğunda, molekullenndekı elektronlardan bazüan tıtreşımsel ve elektronık oldiak uyarüu ve ddha yuksek bır erıerjı se vıyesme çıkar Molekul bu durumda kaıarlı değıldu" ve elektron daha duşuk bır enerjı sevıyesıne doner Bu donuş sırasmda tıtre şurısel erıerjı ısı elektronık enerjı ıse fluoresan ışık olarak gerı verüu Benzen ıidftaluı diıtıaserıgıbı drorrid Elementel fosfor 1669 yıhnda Alman sımyaciM Brand taranrıdan bulurunuştur Brand ınsan ıdranndan elde ettığı yenı bır mdddeye karanlıkta ışık yayan/ışık veren anldmuıda fosfor admı verdı Yunan cada phosphoros ışık taşıyan (lıght bedruıg) anlamuid gelır Elementel fosfor renksız sarı kumızı mor veya sıyah renklerı olan farklı allotıopık ya Saat kadramndakl renkler: Gündüz ve gece göritnUmleri pılarda bulunabılır sonucu oluşdiı rrıekdrıık enerjı olabıhr Renksız fosforun reaktıvıtesı çok yuksektır ve çok zehırlıdır dığer allotroplar ıse zehır Fluoresanlık ve Fosforesanlı değıldır Insan bedenınde fosfor bıleşıklerı bulundugu ıçuı fosforla zehulenmış bu: lık; Fark nerede? uısarun vucudunda 7ehu bulunduğunu sapFosforesan maddeler de fluoresan tamak mumkun olmaz maddeler gıbı moı otesı ışınlaıa duyarlıdır Bır rıvayete gore oldurulmek ıstenen Huoresan bıleşıklerdekı gıbı mor otesı ışın bır kışı çorbasmm karanlıkta ışık verdıgını ların etkasıyle molekulleı ı uyar ılıı Molekulfdik edeıek zelıuh olnidsmddiı kuşkularunış lerdekı uyanlmış elektronlar daha yuksek ve olmekten kurrulmuş Fosforun allotropla enenı sevıyesınden başlangıç duıurrıurid n ıçuıde yalnızca renksız fosfor kaıanlıkta ger ı donerken yarı kararlı (metastable) du ışık vermeyı surduruı Bazı kaynaklara go rumda bır sure kalırlar Fluoresan madde re goz dlıcıpdrldküktdki renkler ıçuı fosforlerde oldugu gıbı gerı verılen ışıgın enenı iu tanımmın kullamlmasının nederu, bu sı, mor otesı ışınlann enenısmden daha duozellıguı ılk olarak fosfoı elementıyle anılşuktur ması olmuşrur Bu nedenle yutulmuş olan moı otesı ışınlar daha uzun ddlga boyunda ve genel Ancdk 17 Yuzyılm bdşlaruıda Vınlıkle gorunur alanda yansıtılmış olur Ancak cenzo Cascarıolo nun Bolonya 'Iaşı nda bu fosforesdn maddelerde uyarılmış elektron ozellıgı fdik ettıgı bılırunektedu Bolonya Tdlann başlangıç duıumund gerı donuş sureşı baryum sulfurdıır Daha sonra bu tur cuıde ızledıklerı yol fluoresan maddelerde maddelere phosphon adıveoldugundan farklıdır ve bu geçış çok ddhd rılmıştır O donemde kalsıyum yavaştu" Bu sure bazen sanıyeden de daha klorur Homberg ın fosforu lasa olabılır, bazen ıse karanükta ışurıa gun kalsıyum sulfur ıse John Can lerce devam edebürr ton un fosforu oldrdk bılıruyordu Bu anlamda tarumlanan Sonuç olardk denılebılır kı fosforiu fosforesanlık ozellıgı kalsıyum sozcugu Fskı Yunan da oldugu gıbı ışık ve stıonsıyum ve baryumun sul ren anlarrundd kullaıulabıur Ancdk bu tur furlerınde belırgın olarak goparlak renklı cısımlenn genellıkle fosfor rulur Bu büeşıkler bu sure gu elementı ıçermedıgı de büınmelıdır nışıgındd bırakıldıktdn sonra Fosforesan maddeleruı en çok büı karanlıkta saatlerce ışırnayı nenlerınden bın de çuıko sulfurdur Bu surdurebılmektecurler madde gece karanlıgında ışıyan saat kad idnlarındd kullanılır Kaıanlıktd goıulen ışıgın rengı fosforesan bıleşıgın ya(*) Dı Boğazıcı Unıversıtesı Krmya pısına ve oıtamm sıcaklıgma Bolumu 868/14