Katalog

Küresel ısınmaya karşı yeni bir savaşım Kuresel ısmmanın olup olmadlğl yonundekı tartışmalara bır son verıp, yarattıgı kuraklık, sıcdk dalgalan sel bas kınları ve sert kışlar gıbı kımı sonuçlara karşı bırtakım onlemlen almanm zarnaru çoktan geldı Ikhm degışımlenne ayak uyduımaıun 21 yuzyüın en cıddı sorunu olacağına dıkkat çeken meteorolojı uzmanlan herkesı bu konuda kollan sıvamaya çağınyorlaı Kuresel ısınmanın var olduguna artık tum dunyayı mandıran üdımbüımcıler şımdı bunun ne gıbı yerel etkıler yaratabtfecegını kestırmeye çahşıyorlar ve şımdıhk bunu onceden oğrenmenın bır yolu olmadıgına dıkkat çekryorlar Gelgelelım, Tyndall Ikhm Degışımı AraştUTna Merkezı başkarıı Mike Hulme sıcaklıklann artma egüımınde oldugu bu donerrıde vakıt yıtırmeden alınacak kararların bızı onyıllarca etküeyebıleceğıne ınarnyor Hulme ıklımdekı değışıklıklenn onumuzdekı yaz gıyecegımız gıysılerderı tutun da, uzun erımlı ulaşım Akıllı yazılımlar taslakları yaşama geçiriyor Sanal yaşamda kabataslak çı zımlere yaşam ve ren akıllı yazüımların çocuklann oğrenme surecmde bır devnm yarata cagı ve muhendısİprın çmmJennı gozleı ıııde canlandırmalanna yardımcı olacağı belırtüıyor Massachusetts Teknolojı Enstıtusu Yapay Zekâ Laboratuva n ndan Randall Davis ve Chrlstine Alvarado yazıhmın gelıştırü mesı surecmde bırtakım zorlu gorevlenn ustesınden qelmek zorunda kaldılar Once yazıhmın elle kabaca çızümış çızımlen kullanı cının ıstedıgı bıçımde tanıması ardından çızıktııüerı bu nesnelen bellı bır baglamda değerlendıımesı ve son olarak da çızıme bu canlüık kazandırarak nesnelerın gerçek yasamda oldugu gıbı devrnmelerını saglaması gerekıyordu Gunumuz yazılımları, soz gelımı ıkı çızgınuı bellı bır açıda kesıştıklerını bır başka deyışle çızımın yalnızca geometrık boyutunu algılayabılıyor, ancak baglamm belırlenmesı konusunda etkısız kalıyor Oysa MTT tara findan gehşürılen yazılım ımgeyı bügısayaı ekranına çızılırken ızlıyor ve bu nun neyı temsü edebılecegı yonunde farklı olasılıklar sunuyor Kullanıcınm ekledıgı ayrmülar dogrultusunda yazüım bu farkb olasılıklar arasmdan en uygun olanını seçıyor Bunu yaparken geneüıkle bellı etkıler karşısında dogabüecek farklı sonuçlann degerlendırılmesme yarayan Bayes çozumlemesı adlı bır yontemden yararlanıyor Bügısayar bellı bır yoruma ulaşır ulaşmaz yeıçekımı ve surtunme gıbı kımı fizık yasaları devreye gırerek sanal dunyayı devm ıme geçiriyor Bu noktada arabalar tepelerden asagıya yuvarlanıyor sarkaçlar salınmaya ve nesneler bırbırlerıne çarpmaya başlıyor plarüan, sel baskınlanna karşı alınacak onlemler ve ızlenecek tanm polıtıkaları gıbı yaşamın hemen hernen tum alanlannı etküedıgıne dıkkat çekıyor Şımdıye dek üdımın degıştıgı yonundekı tek gosterge Dunya uzenndekı ortalama sıcaklık oldu Bılım ınsardan bu basıt olçumden yola çıkarak elde ettıklen bulgulan polıüka belırleyıcüenne sunarak kımı onlemlerın yaşama geçınlmesıne çalıştılar Konu ıklımdekı degışımle baş etmek oldugunda, yerel venler can ahcı bır onem taşıyor Nerede neler olacagı tarrı olarak büınmedıkçe çıftçılenn geleceğe haarhldı olmalan beklenemez Bu gıbı dururnlarda ıklım degışımıyle ılgüı ayrıntılı yerel bılgıler paha bıçılmez bır deger taşırlar Ancak bu bügdenn elde edılmesı hıç de kolay degüdır Çuriku yerel ıldım başka yerlerde olanlarla yakından üıntüıdır ve tek bır yerle ılgılı venler elde edümeye çalışılırken tum gezegenın bu araş tirma kapsamına ahnması gerekır Mevcut kuresel modellenn daha etkılı kılmmalan ıçın de gununıuzden çok daha guçlu hesaplama araçlanna gerek vardır Bugune dek gehştrılmıs erı guçlu superbügısayar olan Japon Dunya Sımu latoru büe 10 küometrelık bır çozunurluge guç bela ulaşabılmektedır Dahası, olçek kuçuldukçe bılımın de yenıden değerlendırümesı gerekır Yerel modellerm bulutlar, sıradağlar gıbı ozellıklerı de hesaba katmalan ve kuresel modellerden farklı bırtakım değerlendırmeler yapmalan gerekır 866/4 Saatlerce uçan püotlann yolculugun sonlarına doğru kaza yapma olasüıgınm uçuşun ük saatlerıne kıyasla beş kat daha yuk sek oldugu belırtüıyor Uçuş saatıyle ka zalar arasmda bır üıntı olduguna çoktandır ma nılmakla bulıkte, ABD Federal Havacılık Daıre sı 10 saatı aşan uçuşlarda meydana gelen kazalarda çarpıcı bır yukselme oldugunu ortaya koyuyor Püotlann uçuş suresını belırleyen yasalar ulkeden ulkeye degışıyor A B D de püotlann 7 gunde 30 saatten fazla uçmalanna ızın venlmezken, Bntanya da bu sure 55 saaüe sırurlı tutuluyor ve her bır uçuşun 13 saatı aşmaması ongoruluyor Avusturya güDi kımı ulkelerde ıse bu konuda herhangı bu sınırlandırma olmadıgı belırtüıyor Kaza meydana geldıgmde pılotun kaç saat uçmakta oldugunu ardştıran Federal Havacüüc Daıresı'nden jeffrey Goodeük dokuz saatkk surede kaza oranında hafif bır arüş oldugunu, ancak 1012 saate ulaşddıgında bu oranın çarpıcı bır bıçımde yukseldıgıru gordu 13 saat ve daha uzun sure uçan püotlann kaza yapma olasüıgı ıse ortalamanın 5,6 katı kadardı Elde edüen bulgular püotlann ıs başında geçırdüden surenın sınırlandırüması suretıyle kaza rıskınm buyuk olçude duşurulebüecegını oıtaya koyuyor Uzun süreli uçuşlar, Yaşam kaza olasılığım artırıyor kurtaran sarılış famlebılır uyku tulumunu andıran bır aygıt, kalp knzının ardından yaşam kurtarabılır. "$ok Çarşafı" adı verılen aygıt bacaklardakı kanın dışanya akıtılarak kalp ve beyne kan akışının hızlandırılmasına olanak tanıyor, Kalbın durmasından yalnızcd bırkaç dalaka sonra beyın de zarar gorebüıyoı Uzmanlar hastaya ulaşıı ulaşmaz defibrüatorler aracüıgıyla şok uygulayarak kalbın yemden çalışmasmı sağlarlar Bu yontern ışe yaramazsa kdlbm elle pompalandıgı ve cıgeılerm şışırü dıgı kardıyopulmoner canlandırrrid ddlı yon temden ydrdrlanırlar Ne var kı bu yontenüe beyne yalnızca %10 15 oranında normal bır kan akışı saglanır Hastanın bedenıne sanlan ve şışırüorek belden yukarı bolumdekı kan bdsıncı nın 30 sa ıuye ıçınde yuk oelmesıne olanak tanıyan •jok çaı şdfı kdrdıyopul ınoner • canlan dırmayontemıuygulandıgısuada da kullanılabüıyor Brıldnya East Surrey Hastanesı anestezı U7manı MarkWilson tdrdfından gehştırılen aygıt zarridn kd?dndırdıgı gıbı çok basıt ve ucuza yaşam kurtanyor Ancak şımdüık yalnızca saghklı denekler uzerınde uygulanaıak kan basmcını artırdıgı oıtaya konuldn yontemın hastane ve ambulanslarda kullanümasın dan once bırtakım klınık deneylerden geçırü mesı gerekıyor Beyne kan akışının sagldnmdsı kol ve bacaklara kan gıtmesınden çok daha can alıcı bır onem taşıyor Aygıt bedenın alt bolumundekı kan akışının beyne yonlendırümesıne yardımcı oluyor Şok çarşafmın kan basıncının dusmesıne yol açan septık şok ve anafüaktık şok gÜDi kımı başka durumlardd dd etkılı ola büecegme ınanüıyor Solucanlardaki uzun ömür geni insanlarda da etkili Maya vc kuıüaıda yasdm suresını uzatdn bır genın bulunmasıyla bırhkte yaşlan rrid surecmın aydınlığa kavuşturulması yonundekı çdlışmalaı da yenıden ıvme kazandı Uzmanlar soz konusu genın ınsanlarda da aynı etiayı yaratıp yaratmadıgını anlamaya çalısıyorldr ' Sırtuın 3' adı verüen gen hucrenın guç kdynakldrı oldn mıtokondrıyumda bulunan bır tur pıotem uretıyor Bu da yaşlarımdnın kısmen de olsa mıtokondrıyumda uıetüen yuksek tepkımelı serbest radücallerm zarar goımesuıden kaynaklandıgı yonun dekı kuramı dcstcküyor Insanlarda yaşam suresındekı farklüığm yaklaşüc dortte bınnın kalıtımsal neden lerden kaynaklandığınd ve çok sayıdd qenın hayvanlarda uzun yaşam suıesıyle üıntüı olduguıid uidnılıyor Calabna Unıversıtesı genbütmcüet mden Giovanna De Benedlctis tarafmdan yapüan son bır araştırma sırtuın 3 genınm de ınsan omruyle bagldntüı oldugunu ortdyd koyuyor De Benedıctıs ve arkadaslaıı 120sı yuı ydşını aşan 801 denek uzerınde yaptüddiı mcelemeleıde sırtuın 3 genındekı farklüıkları belırlemeye çaüstüdr Sonuçta, daha yaşlı erkeklerın degışıme ugıayan bu genden ıkı kopya taşımalan olasüı gının daha yuksek oldugu goruldu Bu da soz konusu gendekı degışımın yaşamı surdurme yonundekı bır ustunlukle baglantüı oldugunu ortaya koyuyordu Başka geıüeı de ınsan omruyle ümtüı olmakla bırhkte bırçogunun hdstalıkla bağlantüı olduklan sanüıyor Bır genın degışıme ugraması olumcul bır hastalıkla sonuçlan dıgında bunun alternaUfı oldiı bıçımıne yaşlüarda çok daha sık rasüanması gerekecegınden bu genler yaşlanma konusunda bızlere pek bır bügı vermezler Sayfa haberleri: Rita Urgan