Katalog

Türkiye'de Botanik Tarihi araştırmaları Erdal Inonu Y akın büım tarıhımızm en ılgınç say fdlaımdaıı buı Tuıkıyedekı bıüa ortusunun mcelenme surecıdır Bu alaııdd onculugu onaltmcı yuzyüdd bdtıddn gelen meraklı gezgmler yapmıstır Sonrakı yuzyıllardd gerıe bdtüı botanıkgıJer prog ramlı arastırmalara guışmışler ve sonunda yumuıc ı yuzyü bıterken Turkıyedekı botarukçüer konuya sahıp çıkmışlardır Tanınmış botanıkçırm/ Aauman Baytop utı yeıu yayımlanan 'Turkıyede Botanik TarıhıAraştır malan'* adlı kıtabında bu ügınç gekşmeyı turn dyrmtüdrıyld okuyabüıyoruz Asuman Baytop Istanbul Unıversıtesı Eczacüık Fdkultebi Fdimasotık Botaruk kuı susıı mudurluğunden emeklı olduktan son ra çalışmalaı ını Turkıye de botanık egıtımı nın ve Turkıye florasının tarıhçesı konuların da yogunlaştırdı Şımdı bırçogunu tek bdşı na bazüannı büım tarıhçısı Prof Feza Günergun de bııkkte ydzdıgı 41 makaleyı bıt araya getırerek büım tarıhımızde kalıcı bır yer tutacak olan bu buyuk eserı ortaya çı kardı Heı ıkı yazan kutluyorum Burada kıtaptarı alıntılarla botdrukçı olmayan benını gıbı okurlann ılgısını çeke rek ba7i noktaldrı behrtmeye çalı&dcagun İlk gezginler ve Evliya Çelebi 8 bolum blO sayfalık kıtabın bırmcı bolumu Seyahatnamelere ayrümış Turkıye florasmdan ılk soz edenın Fransız doga bı lınıcı Pierre Belon (1512 1564) oldugunu ogrenıyoruz Kanuru Sultan Suleyman done mınde 1546 1549 yülaıı ara&mda cıvaı ul kelerle bırlıkte Anadolu ve Trakya yı ge7 nub. ve doııuijuııde bıı t>eyahdtname yazmış Bolgedekı msanların yaşam bıçımlerıyle bulıkte bıtküen hayvanlan mınerallen de tanıtıyor O bakımdan Prof Baytop Belon u lıukıye bıtküeıuıı flonstık yonden ıncele yen ük araştırmacı olarak nıtelendırıyor Belon dan sonra yıne onaltuıcı yuzyü da doıt gezgın var 1555 de gelıp Istanbıü Amasya gezısuu ydpaıı Konid Ueımen ımparatorunun elçısı Ogier Ghiselin de Busbecq (15221592) heyetındekı hekırn WİUem Ouackelbeen (15221561) he1798 yüldrı drasında gezüerını yapan Olıvı yetten bagımbiz aym yolu geçen eskı eseı er Istanbul'da Buyukderede anıtsal bır çı meraklısı Hans Dernschvvam (1494nar gordugunu bu çıridrın tabaııda bırleşık olduklaıı holde bır daıre uzerınde dızüı bu 1568) ve l S n lfa/6 yüldimdd Aıiddoluda lunan ve daıre ortasında geruş bır kdhvehadoldşon bıtka meraklısı Alman hekım Leonne dlanı bırakan 7 8 agaçtan oluştugunu" hart Rauwolff (15351596) Bu gezgınle yazmış ve 'bu agaçları tek bır ağacın surrın hepsı seyahatnamelerınde ya da gun gurüeı ı gıbı kabul etmış' Daha sonra luklerınde Turkıyedekı bıtkıler hakkıııdd 1860 da başka bır unlu doga büımcı P Tchıbügı veınuşler Memnunlukla goıuyoıuz kı bıtküerı mi7i anlatan bır de Tuık gezgmı vaı Evliya Çelebi (16111682) Çelebi nın 10 cıltlık unlu eserınde Baytop Anadolu ve Tı akya dan adlanyla belırtılmıs 30 agaç 3 r meyva 10 tahıl ve bai lıyat 15 sebze 30 çı çek 8 yabam ot çeşıdı bıılmuş Yen gelrnıskerı ben de bır gozlemın soyleyeyım Unes corıun 1981 yüındayı Mıchauzla tchihatchetvii, sağda Narclssut tazetta yımına başladıgı 8 nlt ük yem Auıka tarıhının metodolojı ve Afrıka prehıstoryası adını (a hatcheff dynı çınarı gormuş ve bır gravuru şıyan bırıncı cüdmde çeşıtlı uluslardan 1100 nu yapmış Bu anıtsal çmann bırmcı dunya kadar araştırıcı ıçınde yalni7 ıkı Fıuk urı bd\iâi/i sıidsmda çıkan bır yangında kifmen eserlerme atıf yapüdığmı goımuştum Bun yandıgını ve sonrakı yülarda tamamen yok lann bırı Fvlıya Çelebi run Seyahatname oldugunu Pıof Turan Baytop bır makale bi du ve Mısıı Etyopya ve Sudan ıçın o do sınde anlatır neme aıt bır kaynak olarak arulmaktadır ** Çelebi derı sonra daha dort gezgıne yer verümış Bıınlar eskı eser rneraklısı bu îngüız olan George Wheler (1650 1724) unlu bır Fransız hekımı ve botaruk uzrnaıu olaıı ve Kıalmın emııyle Turkıye ye gelen Joseph Pitton de Tournefort (16561/08) gene Fıansdddiı üıtüdl jOiııasmda kurulan Cumhurıyet yonetımının gonderdı gı ıkı doga bılımcı Guillaume Antoine Olivier (175G 1814) üe J. G. Brugiere (1750 1796) Bu gezgınlerm yaptıgı bıüa ın celemeleıı kıtapta genış bıçımde deger lendırüıyor A.HuberMorath Isvıçıelı bıı ıktı satçı ve ış adamıdır Bıtkılere merakı yuzunden Beınde botanık deısleııne devam et mış gezüere katılmış ve kendısını botamkçı olardk yetUjtumı^ 193b 1969 yüldiı diabinda 16 kez Anadolu ya gelmış ve bıtkı topla mıs Bubıtküermlıstesmıkıtaptagoruyoıuz En onemlı katkıyı getıren P. H. Davi«, hemen buturı omrunulurkıyedekı bıt küerı ıncelemeye adamış bır Ingılızdır 1938 de yunu ya^ında ıken Anadolu ya ge lıp bıüa orneklerı toplamış ve batı Anadolu dağlarmda gordugu bıtkı zengmlıgıne hayran olarak Anadolu nun turn bıtküerını ınce lemeye o zaman karar vermış 193945 savaş yülaıuu askerde geçırdücten sonra Fdınburgh Unıversıtesmde botaruk ogıemmı gormuş 1952'deOrtaDoguflorasıüe ü güı bır tezle doktoıa derecesmı kazdnmış, 1961de îngüız Aıaştırma Konseyınden Turkıye florasmı ınceleme' projesı ıçın destek saglamış ve bu sayede uluslararası bır grup kurarak çalışmalara başlarnıştır 1966 yıkna kadar 11 defa Anadolu ya gel mış Edınburgh herbaryumuna bır çok ornekgoturnıus başkaherbaryunüdiadaor nekler vermıştır Bu vdlışmalaı sonucunda Floıa of Turkey and the East Aegean' (Turkıye ve Doga Ege floidsı) ddını verdıgı bu: ekle bırlıkte 10 cüt /232 sayfa tutan dev eser 19651989 yülaıı aıasmda yayunlandı Eserde dokuzu 'hırkıyeden olrnak uzere 117 botdiukçuun kdtküaııyla 8525 yerlı tur 29 yabancı tur 138 kultur turu yeı alıyor FloradaDdvib tekbaşma yadabaş ka bır araştu"icıyla bırlücte yenı 225 tuı alt tur ve vaıyete betuıüenıı^ Bunlaım adlaıuu katapta buluyoruz Gene epıtetlerınde Davii m adı geçen 45 taksonomun lıstesı de elımızdekı kıtapta var Davıs uı hdyidnlüda dndıgunu bu tt kmlıgınm bır sonucu rurkıyedekı çalışmaları hızlandırmak oldu Son yüldidd Tubı takın destegıyle orgutlenen botorakçüen mızuı yabancı aidiftuıcüaım da katkısıyld elde ettüderı sonuçlar Davıs m 10 cüduıe bır 11 cüt ekledı ve bu cüt de Edınburgh Umversıtebi taıafmdan 2001 yüuıda Adil Güner, Neriman Ozhatay, Tuna Eklzn ve Hüsnu C. Başer m edıtorlugunde ya Flora Orientalis'ten Flora of Turkey'ye. Hancı bolumde Turkıye bıtküerının saptanmasmda buyuk enıe^ı geçnuş uç batüı draştuıcının Edmond Boissier (18101885), Ar thur HuberMorath (1901 1990) ve Peter Hadland Davisın (1918 1992) katkılan arüatüıyor Isvıçrede botanik ogrenımı gormuş bır Fransız olan Boissier, once Ispanya bıtkılerını ıncelenus sonra Tuıkıyede gezüer yapmış ve sonunda 1740 kadar lYırkıyebıtkiiuu beş cüüüc Floıa Orıentalıs adlıkıtabı na geçırmış 1884 te yayımı bıten bu kıtap bu yuzyü boyunca Turkıye bıtküerı ıçın te mel kaynak oldu Büyükdere Çınarı Ilgınç bıı aynntıya degıneyım 1792 Piref. H. Ökkeş Beraat Yaptıgı resınüeım taıutımı ıçuı bastuüan kart postallar yuzunden Halkın ar ve haya duygularını uıcıt tığı geıekçesıyle mdhkemeye veıüen Mandvgat ressamı Nahrub Muk beıaat etmış Dava sırasuıda mahkeme suç uıihuıu teşkü ettıtjı varsayüdn resurüerden oluştuıulan kaı tpostalları ıncelenmek uzere 1C Başbakanlık Çocuklan Muzır Neşrıyattan Koruma Kuıulu rıa gondermış Kurul kartpostcülarm suç unsuıu teşkü etmedıklerı dogrultusunda karar verınre hakırn Manavgat lebidrnuu beıaat ettıımış Heyhat Nahrub Muk mahkeme çıkışmda Karar bekledıgunız doğıultuda <,ıktı Ancak olayın yargıya uıtıkal ettıgı gunden ben bazı yerel basın kuruluşlarırun haksız ıthduüdiı ve yaıgısız mfazlarıyla karşüaştım 1 Olaym ıçyuzunu araştırmadan ve bana cevap hdkkı tanunadan yapüan yayınlar sonucunda Manavgat hdlkırun gozunde tuıızmı baltdlayan vatan haını durumuna duşuruldum ve tanıdıgım bırçok turızmcıden ve dostumdan haksız eleştırıler aldım Meslekı sayguüıgım zedelendı ve ekonorruk olarak kayba ugradım Pakat bu suçlamalara daha fazla tahammuletmekzoıundadegüun Suçsuzol dugum kanıtldndıgına gore benı bu duruma duşurenler hakkmda maddı ve manevı tazmuıat davabi açacagım" demış Manavgat ressamı Nahrub Muk hep vaktını boyle ışleıle harcıyoı Hatta vaktı zamanında bana da mesaj gonderıp azız edıtorurn Oıhan Bursalıyı büe nıalıkem eye verme tehdıdı savurmuşru Saym Nahrub Muk un bana yollamış oldugu mesajı aynen yayımlıyorum "Sayuı Bay Pıref Okkeş Dortkoşemzı dott gozle okuyaıı bıı 'fdn club' uycmz ve koşenızı arada bu de olsa zıyaret etmış olan bır şahsıyet olaraktan onceükle sıze aynlan koşenın bır kenar a donuşturulmesını deCjerlı çızgüerınızuı kıyuna ugidtünu^ ve de harfleım benun güoı yaşlı ve hıpermıyop bırının daru okuyamayacagı puntolara uıdııgeıunış olmasuıı şıddetie kuuyoı ve teessuff edıyorum Umarım degerlı ürhan Bursalı nın bu ışlerde paımagı yoktur Yokbd Manavgat takı bazı makamlarla aramızdakı üırüaft halleder halletmez kendı leruıı de rridlü<emeye veıecegun Hurmetleı edenm Nahnıb Muk 866/10