Katalog

Genlerim kime ait? Bir üniversitede düzenlenen sözde bir Bölgenin depremselliğini ortaya çıkardavada, patentlerin ve genetık mülkiyet haklannın nerede kesiştikleri mak için büyük bir proje uygulanıyor ınlgan olan yer kabugunun akıs muıda Dogu araştınldı. Dogu Anadolu Bölgesi deprem prajesi kan ve dalıa Mcdk bir ortam olan manto U7erındc plakalar ve pla kacıklar haknde hareket ettığı daha on celerı bu sayfdlarda dıger yerbüuncüeı tarafuıdan yazıldı Plaka ve plakacıklar halındekı yer kabugu pdiçdcıkldrının bırıbırlerıne go re goreceh hareketlerı çarpışma uzak laşnid ve yandl hareketler şeklınde ol maktadır Yerkure kabugunu bazı bolge lerınde yenı bır kabuk ureterek zaman ıçınde yenüemekte eskıyen yaşldtuıu^> olan kısırnkrını da dıger bazı bolgelerde yutarak ve erıterek ortadan kaldırmakta dıı S alvador Dolly adlı bir adam çocuk sahıbı olmak ıçın uygunlugunun belırlenmesı amacıyla kan ve rır Testı yapan üehşmış Genetık Test Şırketı (AGTC) kan orneğının gerı kalanıru NuGenEra adlı bir bıyotekııolojı fırmasına satar NuGenEra Dolly run qen lerının HIV yc (AIDS vırusu) karşı dırençlı oldugunu tes pıt eder Şırket bunun ardından Dolly run genomunun ve dırenç gosteren gen sekansının (sıra) patentını alır NuGentrd Dolly ye genlerınm olumcul vıruse karşı dayanıklı oldugunu soylemesıyle bırlıkte Dolly de kanı ru drdştırmd enstıtulerınp pazarlamak ıçın bıı ışletnıe kurmaya karar verır Ancak patentını koı umak ısteyen NuGenEra hdstanın genlerınm kendısıne aıt oldugunu belırterek Dolly yı patent ıhlalı gerekçesıyle mahkeme ye verır K Anadolu ve Gu neydogu Anadolu bolgelerıne 1999 yüında 29 adet geçıcı deprem ıstasyonu kuruldu Verı toplama surecı olan ıkı yüda topldm 11 kez arazı çalışması yapüdı Bu patent Dolly run kendı genornu uzenndekı tum haklarından vazgeçmesı anlamına mı geüyor 9 Ya da, kışısel haklarına bu mudahale mı var ? NuGenL ra run genomu kullanarak HIV testlerı ve tedavılerı ge lıştırmesıne olanak tanuımalı ve toplumun çıkarı açısın dan bu haklar dengelenmelı m ı ' Bu sorular Kakforruya *Teknolo]i Enstıtusu ve Loyola Hukuk Fakultesı ışbırlıgın de düzenlenen gerçek olmayan bir davayla ayduılaül maya çahşıldı Davaya her ıkı okuldan da oğTencıler katüdı Nu GenEra telıf davasına bakan Yargıç Marılyn Hall Patel NuGenEra run patentını hastanın kendı genomu uze rındekı haklarına mudahale ettığı gerekçesıyle ıptal edıp etmemeye karar verecektı Tartışmaların çogu Dolly nın genlcruıın kullanLşlılıgı uzerıneydı Patent al marun en onemlı krıterının kamu yaran oldugu kayde dıldı NuGenEra Dolly nın tum genomunun ve 10 genı nın (P sekansı) HIV dırençlı testler gelıştırmede ve bu hastalıgı ortadan kaldıracak gen tedavüerımn bulunma sında kullamlabılecegını ıddıa ettüeı Dolly nın avukatla nysa dırençlı oldukları one surulen genlerın henuz tam olarak saptanmadıgını bu nedenle patentın ıptalını ıste dıleı Avukatlaı ayrıca patentın Dolly nm ozel yaşamma ve kışısel haklarma mudahale oldugunu kaydettüer Pdtel davayı ]urı onunde gorulmesı ıçın üerı bıı tarıhe attı (bak http//techlawllsedu/atc3/orderpdı) P sekanslaıının HIV e karşı dırençhlık araştırmalannda kulldnılmasının yasal oldugunu behrten Patel ote yan dan kesın uyguldmdlann eksık olmasuıdan dolayı Nu GenLra run patentının Dolly nın genomuyla ügüı bolu munu geçersız kıldı Patel Dolly nın dvukdtlaruıın ozel hayatla ügüı ıtı tazlannı ıse kdnun pksıklıty ve kendısını yonlendırecek dava azhğına dayanaıak dıkkate alrnddı Var olan yasa lar çerçevesınde genetık mulkıyetın korunmasına daır kararlar da almaya çalı^an yaıgıç genetık rridterydlın kaşıye ozel oldugunu notlarına ekledı Boylece Dolly JDdşkalannın haklarının da tıcarı amaçlarla kullanümaması ıçın Kalıfornıyd da dava açabüecek Dava genom devrının vaı olan patent yasdları uzeı uıdekı etkılennı gosterıyor Loyola da hukuk ve tek nolojı derslerı veren Kaıl Manheım Bu goruş gerçek olsaydı ve hukukta agırlıgı olsaydı patent yasalanrun sosyal polıçe davalarından ayrı olarak gorulebüecegı anlamma geurdı dedı NuGentraDolly davası bir gos ^ergeyse herhangı bır kışı başka buırun genetık koduna salııp olabüır Saenüfic Amencan Turkçesı Bılge Eser 1960 lardan bu yana yerbılımlenn de bir çok pıoblem pldkd hdrekptlprı ıle açıklanabıldı Bununla berabeı yeıkure run ıç yapısuun kdrmaşıklı<3ı araştırmdcı ldn problpmlerın çozumunde hala zorlu yoı Orneğuı ıkı kıtdiun çarpışmd meka nızması henuz yetermce anlaşüabumış degü Bugune kadar kata kıta çdrpışması kuramının en ıyı çalışüan ornegı Hmdıs tan ve Avrabya pldkldrının çarpışma bol gesı olan Tıbet Platosu dur 2 0 0 1 Temmuz ayı sonuna kadar suren bu su reçte 700 GB sısmık verı toplandı Deprem verüerının analızı yanında bolgerun sısmotektonık harıtası yemden ırdelendı Dogu Anadolu Deprem projesın den toplanan verüerle uzeruıe analız ve yorunüdr 2325 Fylul 2002 tarıhlerı ara sında Erzurumda yapüacak olan ulusla rarası bu çalıştay da tartışmaya açüacak Araştırma sonuçları Yerbüuncüeruı bu gurıe kadar cevaplaruıı aradıgı sorulara buyuk olçude neüık kazandıracaktır Profe kaptammda kurulan 29 deprem litasyonu dlsk değlftlrmek, bakım ve ölçüm Içln %ık sık elden geçlrlldl. remlerı ve meyddnd getırdıklerı ran ve mal kayıplan belleklerımızde hala tarüı lıguıı koruyor Dogu Anadolu bolgesı depıem tehlıkesı açısuıdan en az Marmara bol gesı kadar tehlıkelıdır Yenı bıı deprem felaketınde uğıanüacak ekonomık ka yıplar bolgedekı yatırımlaı (baıa)ldi santidllaı kopruler petrol ve doğal gaz boru hatlan vb) dıkkate aluıdıguıdd bu yuk ekonomü< kayıplar so? konusu ola caktır Bu açıdan deprem dogu batı ol çegınde tum ulkenuı bu sorunu oldugu nu gormek gerekar Nıyazi Turkelli Proje Koordınatoru B U Kandülı Rasdthanesı ve Dep rem Araştırma Enstıtusu Jeofizık Anabüım Dalı *1999 yılında kabul goren haotuıı Tuı key Seıamıc Experıment Lathospherıc Strurture m an Actıvp Conünental Cullısıon /one ısımlı araştırmd projesıne ABD tJlu"a] Bılım Vakfı (N ılı onal Sı ıem e Foundatıon NSr) 400 000 $ lık but çe ve yıne ABD [RIS PASSrAL cıha/ rnerkezı yaklaşık 1 500 000 $ degennde ?4 bıtlık H0 adet gpnış bandlı (bro ıd baııd) sısmograf cıhazı ıle destek vedı BU Araştırma Fonu ıse DoÇıu Ana dolu Bolgesının Uydu Goruntulerı VP Hava FOUH'J raflan Kullanıldrdk Aktıl lektonık Ogelennın HP lırlenmesı ve Benzeı Deitek pıojoleııyle bu çalışmaldid 8 mılyar TL kaynak sîc^ladı Oıtak çalışma qı ubuııa ddlıa sonralan ulkemızde yeı bdımlerı alanında buyıık dcnı yıııı w bılgı bırıkı mıne sahıp Maden Tetkık ve Araştırma (MTA) vı Turkıye Pctıollt.ıı Anorum Ortakhgı (TPAO) kurumlan ıle Erzurum Ataturk Unıvpratesı nden araştırmıcılaı da kdtıldılar KıtaKıta çarpışmasının en güzel örneği Avrasya vt Aıap pldkdlarırun çar pışma bolgesı oldn Dogu Anadolu Plato su ve Bıtlıs bındırme zonu ıse bugunku jeodınamık yapısı ıle Tıbet Platosu nun oluşum surerının ılk aşamaları ve kıta kı ta çdrpışmasmuı en guzel orneklerınden bırısı olarak duşunulmektedır (Şen gorl979 Devvey ve dığerlerı 1986 Bara ?angı 1989) Jeologlar bugune dek Dogu Ana dolu ve Guneydogu Anadolu bulgeluıy lc ügılı değerlendıı melerını genelde yu zey jeolojısı verılerme dayanarak yaptı laı AvrdbydArap kıta kıta çarpışmasını tabakalanmalardakı suıekiizlıklerı ve volkanızma fddiıyetlerını baz alarak 12 müyon yıl once başlatan aıaştıımacüdr oldugu gıbı (Şengor ve Yümaz 1981 Pe arce vedığeıleıı 1990) plakdlaruıbııbı ı uie gore gorec.elı ydklaşma hızuıı kulld narak 20 mılyon yıl once başlatanldi da (Devvey ve dıgeılerı 1986) vdrdır Ayrı ra bazı araştıı macüat da bolgede kıta kıta çaı pışması burecının bıttıöjıra ve artık sıkışma rejımının hukum suıdugunu üerı surmektedıı (A Koçyıgıt ve dıgerlen ?001) Bugune kadar bolgede yapüan ça uşmalarda jeofızık verüerm (sısmık gra vıte manyetık vs) yeteısu oldugu fıkrın de bırleşen Cornell Unıversıtesı ve B U Jeofızüc Anabüım ddlı ardştırmacüarı or tak bn sısmık çalışma grubu oluşturdu (*) Kısacd Dogu Anadolu Deprem Projesı ısmıyle arulan pro|eler kapsd Proje sonunda Yaklaşık son otuz senedır buyuk ekonomık yatırunldrm (barajlar petrol ve dogalgaz boru hatları vb) yapüdıgı bolgede çok eksık olan rnuhendıslık hızmetlerı verı tabarunuı ek sıklığı yeı büunleıı olçeguıde tamamla nacak deprem zararlarmm azaltüması çalışmalarına katkıda bulunacak ve endustrıyel amaçlı (petrol araştırmaları) ça lışmalar ıçın bolgesel olçekte yerkdbugunun yapısını ortaya çıkacaktır Marmara kadar tehlikeli Turkıye 1 / Agustos ve 12 Kasım 1999 depremlerınden sonra bir olçude deprem gerçegını anlamaya başladı Fa kat 1939 Erzıncan deprenunuı ulkemızde yaşanan en buyuk ve en fazla can kaybı na neden olan deprem oldugu gerçegını unutdmayız 1903 Malazgırt (M~6 7) 1946 Varto (5 9) 1949 Kaıhova (M6 7) 1966 Varto (M=6 9) 1971 Bıngol (M6 8) 1975Lıce(M 6 6) 1976 Çaldı lan (M7 5) 1983 (ErzurumNarman (M 6 9) 1992 Erzıncan (M=6 8) dep Kıtakıta çarpması ve bloklann hareket yönlerl 792/12