Katalog

Kuzey ışıklannın gizemi ılım adamlan dort uzay aracı saye sınde duııya uzermdekı rnudzzam elpktrık dpvresını ılk olaıak qoıme şansı elde ertıler Bu elektrık devresı ıncecık bır peçe gıbı tıtreyerek ışıldayan Aurora boralisin, Ku7Py Işıklannın oluşmasına neden oluyor Avrupa Uzay Ajansı nın dort uydusu 2001 Ocak ayında kuzey kutbu yakınlarında dunyadan uzakldŞdrı elektronlar dan oluşmuş bır ışın ıle karşılaştılar Işın guııeşten başladıgı gezısme dunyanın atmosferınden geçerken kuzey ışıklarını B A oluşturup tekrar uzaya yerı donerek devam edıyordu Sık aralıklarla ışının ıçınden geçen uydular bunun 200 sanıye ıçınde geüşıp kayboldugunu kaydettüer Bu çeşıt du 7ensız değışımlerın ızlerını kuzey kutbu uzerındekı muhte şpm gosîennm açılan perdelerınde goıebılıyoruz Kutuplarda şafakla bırlıkte oluşan bu goslerüer guneş fırtınalan (guneşten fiılatılan elektrık yuklu parçacıklaı) ıo nosfere yerden 80 ıla 200 km yuksektekı dunyanın ust atmosfeı bolgesmu gııdıCJınde oluşuyoı Gezegenın manyetık alanı nın kenarı guneş fırtmalaı ının buyuk bır bolumunu saptınr Bu arada manyetık alan çızgılen bazı parçacıklaıı aşagıya ku tuplara dogru yonlendırır Parçacıklaı kuzey kutbunun uzeıınde atmosieıdekı mo lekullerle çarpışaıak (aurora borealıs) Kuzey Işıldarı nın par lamasıru sağlarlar Guneşten bır nehır gıbı akan parçarıklar daha çok ne gatıf yuklu elektronlardır Kuzey kutbundakı hunı şekıllı elekt rık yuklu alan bu elektronlan bır çeşıt ışına donuşturur Bu ışın bol mıktarda elektrık yuklu parçacıklarla dolu ıonosfeıe gırınce kuzey ışıklarının dogma sına neden oluyor Bu arada elektronlar hare ket etmeye devam edeı Kuzey ışıkları bolgesınde ışın yana dogru bukulur tekrar uzaya çıkmak ıçın yukarı dogru bukulmeden once dunya yuzune paralel ola rak gıtmeye başlar Cüneştekl patlamalarm kaynağı 100 bin km derinde raştırmacılara gore guneştekı şıddeth madde ve manyetık pnerji puskurmelennrn kaynaklan çok dcrınlerde Koıona kutleleımın guneşın dı şına fışkırması dunya kutuplarrnda gorulpn tan ışıkları • nın oluşmasına neden olabılır ve uzay araçlanna çarpıp onkıı devıe dışı bırakabılır Bu patlamalara neyın ne den oldugunun anlaşüması bıı gun onlaı ın onceden tahmın edılnıesıne olanak sağlayabdır NASA/Avrupa Uzay Ajansı na aıt uzay aracı SO HO nun uzerındekı radar Cahfornıa dakı Stanford Unı versıtesınden bır ekıbm guneş lekelerının guneştekı koyu renklı bolgelerm altında ne olduğuna bakmald rına olanak sagladı Guneş lckelerı yuzyıllaıdır ıncele mr ve bddcce yuzeye aıt bu olay olducju duşunulurdu Araştırmacılar bunların gerçekte guneşın yuzeyınden en azmdan 100 000 km dalıa derınlere ındı<Jını buldular Ekıp uyelprınden Alexander Kosovichev bu bul gunun lekeleım kokleıının ıç yapının derınlıklerıne dayandıgını gosterpn ılk bulgu oldugunu soyluyor Yıne Stan forddan Junwei Zhao nun yaptığı başka bır ınceleme guneş lekesı oluşurken manyetık alan çızgılerının yuzeyın altında deınetler oluşturmak uzere bırbırlenne sanldıklarını ortaya koyuyor Zhao bu dpmetlprdp muazzam mık tarda enerjı bırıkıyor dıyor Bu enerjı salınmca patlamayı tetıklıyerek guneşe aıt rıuddüyı uzaya urldtıı Bu durumda goıuluyoı kı guneşın derırüıklerınden yukselen maddeler manyptık alan çızgılerını bukerek onlara daha fazla enerjı yukleyebılır Scherer Isı yayılımı manyetık alana donuşmektedır dıyoı Bu oluşumun ne den belırlı alanlaıda meydana geldıgı ıse hâlâ bır sır olarak kalmaktadır Berkeleydekı Calıfornıa Unıversıtesınde guneş davraruşlarının modplını oluşturan George Fisher e gore yuzeyın altındakı yapı şımdılık dogru olarak hesaplanamayacak kadar kaı maşık 775/16 Uzaydaki dört uydu, kuzey gökyüzündeki olağanüstü ışımalarm kaynağını buldu Uzun zamandan b e n pozı tıf yuklu başka bır elektrık alanının elektronlan ıonosferden çeb p uzaya gerı puskurttutju duşunuluyordu Bu duşunceye gore kuzey ışıkları tıpkı bır pılde oldugu gıbı plektronların negatıf uçtan pozıtıf uca dogru aktıgı bu muazzam elektrık devresı nın bır sonucudur 2000 yüında uzaya fırlatılmış olan uydular Rumba Sal sa, Samba ve Tango dunyadan 19 000 ıla 119 000 km yuk sektekı bır yorungede donerlerken gezegenın manyetıi ala runa gırıp çıkıyorlardı Daha oncekı uzay araçlan elektronla rın yukarı do^ru aktı<5ını ortaya çıkarmışlardı Fakat ışının 7a manla rıasü degışıklıgp ugradıgını takıp etmek mumkun ol mamıştı Dort uzay aracının yolculuğunda bunu ınceleme ola nagı bulundu çunku yorungede bellı bıı duzende donen uy dular manyetık alandakı aynı bolgeden faıklı zamanldrdd ge çıyorlardı Elektronlarınyukaııdo^ruoluşturdukları ışın ba zen yerden sıyah lekeler ya da Kuzey ışıklarındakı halkalar şeklınde gorulen bır çeşıt antıaurora ya da kara kuzey ışıgı meydana getırır Çimen Oner kaynak Nature New Servıce