Katalog

Bizi konuşturan genlerimiz mi? ılbüımrüerı psıkologlar ve kavıambüımcılen 1990yüın ddn bu yana bıı Ingüız aüe sınde yaşanan konuşma bo zuklugunu mcelıyorlar KL aüesının bırmcı ıkmcı ve uçuncu kuşak feıt lcıı bırbırlerını anlamakta zorlaruyor Gıa mer konubunda tumdon bocalıyor ozellıkle de zamdiüarı bırbırıne kdrışürıyorlar Sade cc guney Londrada yaşayan akrabaları duz gun Londıa şıvesıyle konuşabüıyor Araşlırmacüar oncelen aıledekı dıl soıunun yıız kaslarındah kınematık bozuk luktan kaynaklandıguıı duşunuyorlardı Fa kat sozdızımı ve gıameıde yaşanan sorunlar da dıkkat çekıyordu Pekı bu ınsanlaı kuçu cuk çocukların büe kavrayabüdıklerı soz zıncırı kurallanyla neden bocalıyorlardı9 Dılbılımcılerın vardıkları sonuç heyecan ya D idltı Konuşma bozukluğu tek bir gene bağlı olarak ortaya çıkıyor. Araştırmanlar bır tur gidineı genı mı bulmuşlardı pekı ? Insan beynmde spntaks ve semantıkle ügılı bıyolojık bır mantık bag lantısı mı var ? Konuşma duıtusu sınıı ugkrı tarafından mı teşvık pdılıyor*' Yem dogan bebekleı ın beynmde aynı şekılde bıçımlenmış bıı konuşma proyramı nı Amerıkalı dılbılımcı Noam Chomsky gızleıı çozdukçe bu varsayı mın dogru olnıadıgı oıtaya çık tı Çoruklar ılk heceleı ı sırala dıklarında sıfırdan başlamış ol muyorlar Uç yaşındakılcr bıle bağıntüı tumceler edılgen ya püaı ve karmaşık cumİPİpr ku rabılıyorlaı Bu tez 1998 yılında Ame rıkah dılbılımcı Susan GoldinMeadow tatafından da kanıt landı Araştırmacı Çınh ve ku zey Amerıkalı ışıtme engellı çocukların davıanışlarıru karşı laştırdı Işaret dılını bılmeyen çocuklar konuşulan rumle ya pılanyld uyuşan karmaşık PI ışaretlerıyle konuşuyorlaıdı Kavram büımcısı VP Chomsky uzmanı Steven Pinker de Konuşma Gu dusu adlı kıtabıyla bu konuyla ügılı tartış mayı ıyıce alpvlendırmıştı Pınkeı ın tezı şoyleydı Insanın üetışım dehâsı evrımsel uyumun bır urunuduı Genleıe baglı olarak gelışen sembolık dıl hayatta kalma avantajı sagladığı ıçın gehşmıştır DilbiHmciler tarafından keşfedilen "Konuşma geni", dilin, biyoloji yoluyla mı yoksa kültürel etmenlerle mi geliştiği tartışmasını yeniden alevlendirdi. Konuşmadan sonra göç Monaco ıse onumuzdekı gunlerde Nature genetıcs dergı sınde genlerle gpçpn dısleksı hastdlıgıyla ügüı bır kanıt ra por yayımlayacak Hastalıkta bırçok genetik faktor rol oynuyor FoxP2 genının bulunuşu da bu yuzden yenı sorulan beraberınde getırdı Llde edüen sonuç konuşma yetısı nın ışletrne mekanızmasına atüan kuçuk bır adım henuz değışımleıle farklı yorüere sapabüıyorlar Maymunddiı ınsana doğru uzayan altı müyar yıllık evrım surecınde FoxP2 genınde mey dana gelen bazı doğışımler sembolü^ duşunen ve konuşan ınsanı bıçırrüendırmış olabılır yanı kamp ateşı etrafındakı solıbetleıden Inteınet üetışımmp kadar Stanford Unıversıtesı pıofesoıleıınden Luigi CavalliSforza'nın tahmınıne gore bu üetışım duıtusu olmaksızın ınsanoğlu zaten ılk vatanını terk edemezdı büe Afrıkadan goç düın keşfedılmesıyle mumkun olmuştuı' Vau vau tezi Iriüdnın konuşmayı nerede ve ne zaman oğrendıgıyle ügüı ılgınç ve komık teon ler var Vau Vau tezı ınsanın başlangıçta konuşma yetısını hayvanlara aıt hınltı bagrış ve çıglıkları taklıt edeıek gelıştıtdıgınden yola çücaı Ha gayret tezıne katılanlar ıse konuşmanın ortak çalışmayla oı taya çıktıgını savunuyorldr Çalışma suasmda oflama, ırüeme ve homuıdanma seslerı çücardn ınsanlar bubııletının yakınmalaıını anlayabüıyorlardı Beyın araştırmacısı Vilayanur S.Ramachandıan ıse ük konuşma ^p^lerı VP hareketler arasındakı bdğlantüaıa dıkkat çekı yor Araştırmacı çalışma arkadaşı Edwaxd M.Hubbard üe son Journal of Consıosness Studıes dergısmde dü ve dudak hareketlerı arasındakı duyum ıkahğı (sınestezı) baglantı I sını şu şeküde açıklıyorlar Kuçuk sozcuğunu okudugumuzda dudaklanmızı ıyıce kuçulene kadar buzuyo ruz (Alm kleın Ingl lıttle Frans petıt sozcuklerını konuşuıken de duddklaı ımızı hafıf çe aralıyoruz) oysa kocaman (ya da Alm gross Ingl laıge Frans enorme) dedığımız /ditidnsd duddklarımızı daha fazla açıyoruz Yoksa atalanmız da sesleı ını guçlen dıımek ıçın soluk almadan once farklı bo yutları dudakldrıyla ıfade edebüıyorlar mıydı' Ses ve dudak du you ve tu sozcuklerının telaffuz edümesı sırasında da pa ralel hareket edıyorlar Dudaklar hıtap edı len kışıye doğru uzarken ıch ve me sozcukleıınde tarn tersı bu durum ortaya çıkıyor Ramachandrdn ve Hubbaıt bu tuı me kanızmalaıın düın oluşumuyla ügüı başlan gıç kıvücımuıı alevlendırdığıne ınanıyorlar Peta bugun konuşulan tum dülerm gehşmış olduğu ük ınsan dıyalektıgı nasıldı7 dıyor Simon Fischer. Tek Kavramsal genetik hatalı yapıtaşı olan FoxP2 ge nının Ingılız aıledekı konuşma bozuklugunu oıtaya çıkardığı kesın gozle baküsa da dübügısının genlere bağlanması buaz mantıksız bulunuyor Insan ve hayvan larda büınen dıger genlerle karşüaştırüdı ğında FoxP2 genının ozellıkle de ana rah mındekı gelışım sırasında dıger genlerın ış levını haıekete geçıren proteınlerı taşıdığı anlaşümış Ayrıca gelışmekte olan beyınde de aktıf olduğıı bılınmekte yanı dıger gen lerı kontrol edıyor Ama bunlann hangüerı 1959 yılında "Generative gıammar" (Uretıcı dılbügısı) kuramıyla ortayd koymuş tu Büınen yaklaşık 6000 dıldekı bellı başlı yapüdiın evrensel geçerlüığıne dıkkat çe ken Chomsky geneük programı ızleyemn sadece dılın gehşımı olmaması gerektığını one surmuş ınj>an beynınde gızlenmış de rın bır yapırun da konuşmayı teşvık ettıgını soylemıştı Ozellıkle de çocuklann çevrule ıındeb dıyaloglaıdan hızla kaptıkları kurallann oqrennıe suıecıyle ügılı olmadığım açıkladıgrnda dılbılımrılerı ardsında haıa retlı bır tartışma başlatmıştı Ve ınsanın sozdızımını ogıenmeden kusursuz tumceler kurabılme yetısı uzerındekı taıtışma bugune degın devam edıyor Chomsky bu yetıyı bı yolojıye bağlarken karşıtlan konuşma yetı sının ana babadan duyulan sozcuk ve cum le yapılarıyla bıçımlenen toplumsal ogrenme surecıyle gekşügı goruşunde bırleşıyor lar Kultur urunu dü bırderı bııe evıımsel Doğuştan varolan konuşma yeti Insanoğlunun konuşmayı da tıpkı saat okumak satranç oynamak ya da hukumet kurmak gıbı oÇjrendığını ıspatlamak ısteyerı HıntTurk hukumdaıı Ekber Şah I (1542 160S) yenı dogan bebeklen konuşmamn yasak oldugu bu vıllaya kaparmıştı Dılsızler evıne' yalruzca sagır ve dılsızler gırebüı yordu Hukumdar dort yıl sonra eve ayak bastıgında ne bır bagrışma ne de bır konuş ııid sesıne şahıt olmuştu DılbılımıyİP utjra şan hukumdarın kurdmı yenı doğan bebck beyrunın konuşmanın ctkısıyle adım adım dolduğu duşuncesıne dayanaıı tum kuıam larm kanıtı olmuştu Bebek çevıesmdekı ye üşkınkaın seslcrım taklıt ederek ogrenmeye başlıyor konuşmaldiı yetışkmleı mkıne ben zedıgınde hatasız konuşabüıyordu Fakat kavram büımcılerı beyındekı ayıklanmanın sonucu oluvermıştı Bu sınırsel ışletme mekanızması ve orulu gen fonksıyonlarıyla bıçımlenmış bıyolojü< bıı urundu Pinker ve taraftarları şımdı KE düe&ımn kalı tımını mceleyen genotıkçılerden de destek buldular Anthony Monaco ve çalışma ar kadaşlan (VVellcome Trust Centre for Hu rnan Genetıcs Oxford) ükbaşarıya 1998 yı lında ulaştüaı AıaşUımacüaı 7 kromozom uzeımdokı kuçuk bır alanı çevreleyen ve adını Speech 1 ( Konuşma 1) koydukları ha talı bıı gen baptadüaı Oxfordlu araştırmacılaı Natuıederqısınde ınsdnın konuşma yetı sıyle dogrudan dogruya baglı oldn FoxP2 genınden soz edıyorlar Bulgu Pinker ın beyınde doquştan varoldn konuşma yetısı tezıııı dogı uluyoı MIT profesoru aynı der gıdekı soyleşıde kavramsal genetığın baş ladıÇfinı da üan edıyor Kavram büımındekı ardştırmalar da zaten kdlıcı lonuşma bozukluklaıının onem lı olçude genetık etküerden kdynaklandıgını ortaya koymuştu Pinker şımdı tek yumurtd ıkızlerıyle Dısleksı (okuma guçlugu) VP dı ğer dıl sorunlannı çozmeye çalışacak oldugunu henuz bulamadık dıyoı Monaco Aynca konuşma yetüerı bulunmayan (ornegm faıe) ya da konuşma yetüerı tartışmalı olan şempanzeler de FoxP2 genını taşı yorlar Faredekı FoxP2 genının maymununkıyle aynı olmadıgını soyleyen Monaco ge nın her ıkı hayvanda da ne gıbı ışlevı oldu gunu henuz çozememış Araştırmacı bunu ogrenebümek ıçın Max Planrk genetücçüe rınden Svante Paabo üe bırlıkte şempanze ve dıger maymunlardakı FoxP2 genının ışle vım diaşüııyoı Araştırmacüar şımdıden ügrnç tarklüıklaıa rdstlddıklaımı açüdadılar Tahmınlere gore foxP2 genı bugune kadaı çozulemeyen buyuk bır gen grubunu yonetıyoı Işte bu gen gıubu da Pınker'ın sozunu pttıgı konuşma gudusunu uyditan t>ı nıı ağlaıının oluşumunda ve çalışmasında onemlı rol oynamakta Genleıdekı gorevler aksadığında konuşma yetısı de korelıyoı Konuşma yetısı son derecp karmaşü< bır Gendil paralelliği Dübüımcüer yenı ve eskı düleı ard6in • dakı benzeılüderı çok eskıden fark etrıuş lerdı Buçogu bu tur benzerlıklerle dıllerın evrımsel bır soyağdcının çıkartüdbüeceğmı ve buıadan da ınsanın ılk konuşma düıne uldşüabüecegıne ınanıyorlar Uzmanlara gore bugun konuşulmakta olan Avrupa dıtferı nın (hepsı degıl) son bOOO yü ıçınde Hınt Avıupa dıyalektıgınden gelıştıgını duşunu yorlar Ozellıkle de Bdbkldi dü bulığı konu sunda da dıretmışlerdı Bdbk düı bundan yaklaşık 40 000 yü once batı Avrupd ya aydk bajjdn Cıo Mag non ınsarüannın dıl ızlerını taşıydnlardan r ı > Devamı 14. sayfada 775/11 sıstem dıyoı Michael Tomasello ve bı zım bu konudakı çalışmalarımız henuz çok yenı' Bu tur gen gruplannın ışlevı kuçuk