Katalog

Yalan makineleri: Düşüncelerimiz artık okunabilecek mi? Farklı tepkilerden yola çıkarak, konuşanın ruh halini ve samimiyetini ölçmeye çalışan bilgisayar programlan giderek mükemmelleşiyor. rnster" ABD Itafya ve lngıltere de yaklaşık 250 $'a satışa sunulmuş bır yalan yakalama progrdiru Prograrn emruyet teşküatları taıafindan suçu tespıt etmekte kullanıldıgı kadar ozel şırketler hukumetler dış ışlerı savunma ve ıç ışlerı bakarüıklan gıbı stratejık bakanlıklarda kntık gorevlere atanacak adaylann samımıyetlerını" olçmede kullanılıyor Pekı TYuster ne kadar guvenıhr'' Programın ılk veısıyonu, Monica Lewinmki'yle olan üışkısım reddettıgınde Bill Clinton ı masum bulmuştu Bu başansızlıktan sonra pıyasadan çekılen programın eksıkhklen gehştırılmış yenı versıyonla gıderümeye çahşüdı Ge çen aylarda satışa sunulan programın esası ses analızıne dayanıyor Ses frekansındakı degışımlere karşı hassas olan "Iruster ses tellerınde normal sesten farklı olarak stresten ve heyecandan kaynaklanan 812 Hz arahgındakı mıkrotıtreşımlen olçuyor Insan kulagının duymadığı bu ütreşımler pohgraf tarafindan kaydedıhyor TVuster aynca konuşmadakı tonlamayı sozcuk ve hecelerdeka vurgulamayı konuşanın gerçegı ne kadar surede ve nasıl soyledıgını soylerken ne olçude detaylı yollara başvurdugunu da tespıt edıyor Program ses anahzlerının yanı sıra bıyolojık tepküerı de ıncelıyor Derıde terlemeyle meydana gelen elektrık akımı damar basıncında, nabızda ve goz bebeklerının buyuklugunde gorulen degışüdıkler pohgraf sayesınde kaydedüıyor Truster kapsamlı ıncelemesıyle kullanıcüarını şu ana algüama (nesnelenn şekıllennın ve renklerının algüanması) duyumsdmd (sıcak ve soguğu ayırt ejme) karar dhnd, hatırlama mantıksal çıkanm yapma anlama ve konuşma gı bı faalıyetlerın norobıyolojık safhaları bu faalıyetlere ozgu olarak etkınleşen noron gruplarmın goruntulenmesı sayesınde ıncelenıyor Bıhnçlı davranışta etkınleşen hucre gruplan fonksıyonel manyeuk rezonans goruntulemesı (MRI) yontemıyle ortaya çıkanhyor Elektroensefalografî (EEG) neokortekstekı pıramıt hucrelerın elektrık ve manyetık aknvıtelenru olçuyor Pozıtron Emıttıng Tbmografi (TEP) metoduyla da kana gondenlen radyoaktıf maddeler beynın etkın bolgelerınde elektronlarla etkıleşıme gırerek ışınlar yayıyor ve beynın aktivıtelerının pozısyonlannı tespıt edıyor Bıhnçlı ve bihncsız davranıslann ıç ıçe gecugı ozel ruhsal durumlannda noronal ıncelemerun ne olçude etkm olacagı tartışıhyor Ornegın kaühn kurbana âşık oldugu varsayımında yontemın basansı kesın gorunmuyor Büınçhhk ve bıhnçsızhk hallerının kansügı durumlarda beyın de etkıleşen bolge sayısı artıyor boylece bıkıch davrarastan sorumlu olan bolgeyı Yalan makinalannın sonuçlan henüz guvenlllr tanımlamak kolay otaıuyor Uzmanlar blr de/// sayılmıyor. farkh olaylar ve kısıler uzerınde anı sorukadar memnun bıraktı ancak sılar sorarak konuşanın degışık ruh durumlannı tespıt etmeyı nırlan zorlayan uzmanlar programın yeterhhgını tarnşıyor planhyor Degışık ruh durumlan arasında yapılacak bıhnçh Acaba heyecan ve strese bağh tepkılere gore duzenlenen ve bihncsız davranışın ayırt edılmesınde yardımcı olacagı TVuster soğukkanlı katıller karşısında etküı olabıle duşunuluyor Yalan tespıt uzmanlan farkh tepkilerden yola çıcekmı 9 karak konuşanın samimiyetini olçmeyı tasarhyorlar Programın guvenüırlıgı tartışüadursun kullanımı da kolay degü Esasen pohgraf verılerının değerKişisel Mahremiyet lendırümesı belh bır uzmanlık gerektınyor KonuşaYalan makınelerınden pek çok ulkede yargı ve emnının verdıgı fızıksel tepkılen yorumlamak da ayrıca yet alanlarında faydalanıhyor olsa da pek çok ulkede kullaonem taşıyor Sorulann sırası nıtehklen bırbırlenımı yasal degü ABD de 1988 de çıkan bır yasayla sorgulanyle ve sorgulamanın amacıyla olan ılgıleri psıkolomalarda sanıgın ıznı dahüınde yalan makınesınden yarar jı bügısı gerekürırken sorgulayanın konuşmacıya lanüabüıyor Ancak sanıgın bu yonteme zorlanması soz karşı kayıtsız tutumu ses tonu vurgulaması da psıkonusu degü AB ulkelennde ıse yalan makınesıne baglan kolojı yetenegı gerektırıyor maya üışkın hukukı bır duzenleme yer almıyor Pransada ıtıraf yasal bır kanıt sayümadığından yalan makmesının kulGerçek nasıl söyletilir? lanımı da pek yaygın degü Ote yandan makınenın guvenıhrhgı de tartışüıyor Araştırmacüar her geçen gun teknık*Doğruluk Serumu: Dogruluk senımu bır kurgu lerıru gehştırmeye devam etseler de bu ışın sonunun nereye degü Pentotal adıyla büınen anastezık amaçh kulvaracagı meçhul Insanlar hşısel mahremıyetlerının çıglanılan bır tur barbıtrat (Uyku hapı) Serum kuçuk nendığı gerekçesıyle tepkı gostenyorlar Sorgulayanlar ıse dozlarda kullanıldıgında konuşanın beynındekı bılgı memnun, çunku makıne herşeye ragmen sanık uzerınde akışını deŞıstırıyor Pentotal sınır hucrelerınde ok psıkolojüc baskıya ve strese yol açıyor ve sorgulamayı sorsıjen kullanımını azaltarak talamustan kortekse gıgulayanlar lehıne kolaylaştırıyor den bılgı transferını durduruyor Boylece konuşan konuşması uzennde tum kontrolunu yıtınyor ote Başak Taraktaş yandan otosansurun ortadan kalkması gerçegın elDavranışbllimcilerden yalancının dunifundan nasıl yakalanabileKaynak Scıence Vıe, Hazıran 1991 de edılmesı anlamına gelmıceği uzerine birkaç Ipucu... r ?, yor Sınırlan kaldırılan bırey, Kaplumbağa pozısyonu Öne doğru haflfçe eğilmiş beden ve akhndan geçen her duşunce* Yalan makınesı ılk kez I Dunya Savaşı sırusında psıkolog Wıllıam Manton taomuzlar arasına kıstınlymış baş yalan söylemekle bağdaştırılıyor. yı, bıkıçdışının karmaşıkhgını rafından yakalanan casuslann sorgulan sırasında kullanıldı Casusların durustluk derePınokyo pozısyonu Bilimsel olarak kanıtlanmamif olsa da hormo soze dokebıhyor cesıne kan basıncmdakı değçmelere bakılarak karar venlıyordu. nal salgılama sonucu şişen burun delikleri yalanın belirtisi olarak '1921 'de john Lanson adlı bır asker Manton 'un sıstemını gelıştırdı Damar ba*Sinirael tnceleme: Son kabul ediliyor. sıncı olçumlenne, kalp ati)i, nefes alıp verme sıklığı olçumlen de eklendı Venler elektrıkyıllarda ortaya çıkan noronal Zamansız tıkler Sinirle ayağın yere vurulması gibı birdenbire lı bır motor araalığıyla kâğıda geçmlıyordu Lanson bu duzeneğe "polıgraf" adını verdı substratın (Bır enzımın tesırıybaslatılan sürekll hareketler klflnln kendlni tedirgln hissettlğinl '1931'de Lanson'ın polıgrafı Keeler adında bır ışadamı tarafından pıyasaya sule reaksıyona gıren madde) gösteriyor. ruldu Makıne beklenenın uzennde bır ılgı gorunce, Keeler makınenın etkınlığını artıraıncelenmesı teknıgı yalan yacak bır sorgulama tekmığı geliftırdı Teknık, sorulann hangı sırayla ve nasıl soaılacağıYana eğı'len baş Kaçamak bakışlar, yanlamasına tutulan bır çene kalama amacıyla gehştırılmış nı belırlıyordu tek başına yalanı ele vermeseler de, bafka bırtakım jestlerle birlik bır yontem degıl teknık ashn'1981 'de psıkolog Davıd Lykken, Keeler'ın yontemını gelıştırdı ve suçu verılen cete değerlendirlldiklerinde kişinin samimiyetı hakkında fıkir veriyor. da bıhnçlı davranışın tespıt vaplardan ve bedensel tepkılerden yola çıkarak tespıt eden bır test teknığı hazırladı edılmesıne yanyor Beyındekı Büyüteç I 748/2