Katalog

Fen sohbetleri (Musahabei fenniye) Sismoğraf Zelzele nüvis aletU nasıl şeydir? ısmograf kelımesı, dı ger bır çok yabana fen tabırı gıbı Yunancadan alınmıştır Sısmo' tıtremek, grafo da yazıyorum anlamlarını ıfade ederler 0 halde tabıruı gerçek anlamı ütremeyı yazıyorum" demek oluyor Dılsız bır alet boyle bır soz soyleyemeyecegı ıçın bır takım dolambaçlı yollardan zelzele yazan alet' anlamına kadar gıtmek gerekıyor Fakat nemıze gerek, madem h bu tabırm guzel bır Turkçesı var, 'zelzele nuvıs' dıyebüıyoruz O halde arük başka dıllerdekı karşılıgını aramamıza gerek yok Hakıkaten bır çok yabancı üım ve fen tabırı henuz şoyle bır uygun bır karşılıkla tercume edüe bılmekten mahrumdur ' Sısmograf" kelımesı bızım şıvemıze bır dereceye kadar uygundur Onu hıç olmazsa duzgunce telaffuz edebıhyoruz Halbukı zooteknı bıblıyog raü pısholojı^ vs " gıbı ne kehmeler var kı yabancı dü bümeyen bır Turk'un telaffuz edebılmesı ıçın dıhnı agzının ıçınde yanm saat evvel hazrrlaması lazım Boyleyken onlann Turkçe bır karşılıklan yoktur "S bırbrnne eklı bır takım rakkaslardan oluşur Rakkaslar ustuvane uzerınde duran ıgne üe son bulur Yanı en son bolumlenaMaaaHMaMpaaaaaa,,. n îgnedir r r r tJU0 Aleün kondugu yer ve yerle beraber dayanak herhangı bır sebeple tıtrer tıtremez bu vıbrasyon, 2 numaralı resımde 6 rakarru ıle gostenlen noktada rakkasa ulaşır O zamana kadar sakın duran ıgne sağa sola sallanmaya başlar ve ustuvaneye sarüı kâgıdın uzenne ıgnenın durmaksızın çızmek te oldugu duz hat hareket sebebıyle 3 numaralı resımdekı gıbı artık yı lankavı bır şekü alır Işte bu yüankavı çızgının buyuklugune ve kıvnmlannın durumuna gore yer sarsıntısının şıdden uzunlugu, suresı ayrıntüanyla çı kanür Zelzele nuvıs aletlen o kadar hassas tır kı yanlanna bır adım yaklaşüsa agırlıgı ıgneyı sallamaya ve asıl ıstıka meunden sapürmaya yeterlıdır Aletin etrafında oluşan çarpmalardan ve topragm araba geçmesıyle ya da yere bır şey duşmesıyle sarsılmasından büe ıgnenın çızdıgı duz hat kesık kesık çızgılere donuşur Fakat boyle bır sebeple oluşan sallantılann meydana geurdığı çızgı yer harekeünın çızgısınden farklıdır Çunku yer sarsınusınınçızgısı once kuçukten başlayarak gıttıkçe buyuyen ve sonra yavaş yavaş yme kuçulen bır takım parçalardan Zelzele nuvıs aletı ısmınoluşur Halbukı dıger sallantılann hıçden de anlaşüacagı uzere yer harebınnde bu ozel şekıl yoktur Harekeü keünı yanı yer kabugunda gerçekgosteren o çızgı parçalanrun kuçukleleşen hareketı kaydeder ve goste n en buyugunden ne kadar uzaksa nr Yer hareketını kayıt ıçın Çın'de depremm merkez ussu de o kadar mılattan üa asır once bır takım aletın uzak demeknr Yme çızgı parçalan ne kullanıldıgı rıvayet edüır Ük zelzele kadar genışse depremın de o kadar nuvıs aletını eska Çın Imparatorla şıddetlı oldugu anlaşdır Mesela genndan bırırun baş tabıbı olan "Şiçen 29 Aralıkta (1908) Sıcüya ve Ka yoŞu" adlı kısı ıcat etmışmış Av labrada^ gerçekleşen sarsmtı Sakrupada ıse en eskı zelzele nuvıs sonyada bulunan Plauın şehımdekı aletı 1784 yüında "Salsano" adın bır zelzele nuvıs dletınde 70 mm ge da bırı tarafmdan yapılmıştır Bu kışı nışlığınde çızgüer meydana getırmış her yone dogıu seıbestçe sallanatır Halbukı geçen sonbaharda Sak büecek bır rakkas yapmış ve aluna sonya nın Fogtland cıvannda hıssedı bır mıktaı kum koymuştur Rakkasın len bır deprem aynı zelzele nuvıs ale sıvn ucu kuma hafıfçe dokunuyor tı uzennde 23 mm lık hdtldi çızmıştı ve bır sallantı olunca kumun uzerıne Zelzele bıttıkten ^onrd ıgnenın bıı çızgüer çızıyoıdu muddet yme salldnmaya devanı et Sonra Kaçyanore adında bır mesını engellemek ıçın ozel tertıbat kışı 1 numaidlı şeküde gorulen duz ydpünuştıı Kuçuk bıı kap ıçırıde ve derınlıgı az bır kdbın ıçıne bır hareket eden suya ınsan eluıı sokunca rnıktaı cıva koyaıak kdbın 8 tarafına A1 nasü i>u durgurüdşırsd bu ozel tertıbat delık açmak suretıyle başka bır da hava tazyüa üe etküeyeıek ıgneyı zelzele nuvii. meyddna çıkdrmış asü durumund getınr Zelzele nuvi1? ŞEHBAL DERGİSİ Yaym Tarihi; 15 MART 1İ25 (28 MART 1909), SAYFA 32 33 tı hareket gerçekleşıp de kap sal aletının bulundugu yeıde Gıeenwıch landıgı Zdmarı cıvd haıeketın yonu sddtını gosteren bır ıakkaslı saat olup ıslı kağıdın sdnldıgı us duz bır zemm uzenne oturtulmuş sabıt ve saglam bır dayane gore 8 delıkten bırıne dogru kayarak delıgm alunda bu tuvane bu saate elektrüde bağlıdıı Ustuvdne dondukçe ka nak ya da demır bır masadır kı dıqer butun kısımlar bunun lunan fıncana dokuluyoıdu Bu taızda yapılmış bır zelzele nugıdın uzenne dakıkaldr bu dıgerını takıben kendı kendme uzenne yerleşnnbnısnr Aleün ıkına kısmını oluşturan saat vıs aletı sayesınde vaktıyle Palmıyerı Vezuv Yanardagı uze ışaret edüırleı 3 lesımde goıulen tdksınidtlı çızgüer ışte o makırıesı yaklaşık 100 lalo kadar bır a<!}ırlık yardımıyla ı^ler rınde bır zelzeleyı başarıyla kdydetmıştır ddkücalardır Zelzelenın ne zaman başladıgı ne kadar devam Resımde gorulen uzun vıdaya elektrıkle ışleyen bır dışlı çark ettığı ve ne zaman bıttıCp bu çızgüerden tam bır dogrulukla Krayl ı&mınde bırı 1855 te her yone dogru hareket takılıdır kı ushındekı buyuk astuvanpyı^ yavaş bır hareketle hesaplann edebılen bır rakkasla saat makmesınden oluşan bır alet ıcat hem dondurur hem de üerıye dogru ıter Bu buyuk ustüvaettı Bu alette bulunan kurşun kalem bır kagıt uzerme çızgı çızerek yer haıeketının baslangıcını yonurıu ve şıddetını gosterıyordu ijımdı kullanıldn zelzele nuvısler yatay ve dıkey hareketı kayıt ıçm ıia lakkaslıdır ve yme çızgı çızecek kalemı vardır 2 numarah resımde goruldugu uzere bır zelzele nu vusın esas kısınılan şunlardır 1 rakamı ıle gostenlen parçd, ne alurnmvumdandir Uzenne ıs\e karartümış bır kâgıt sanlı ı du Kagıdd ınce bu ıgnerurı ucu hdulç^ teınas edeı ve kayıt! lı barometrelerde oldugu gıbı ustuvane dondukçe kâgıdın ) usrunde ıgnenın dokunduğu yerlerın ısı sıknerek beyaz bır ) çızgı oluşur Aletın açuncu kısmı en ddkık olan kısımdır Bu | kısım rakkastan ıbarettır Üahd dot^rusu oldukçd hassas ve ( Lsla I uıkçeden gunumuz düıne çevırcn Nalan Donmez Yakarçelık Denız Muzesı SanatTarıhçı Yazan büınmemektedır ÇN 2 Zelzele nuvı^ aletı Depremı yazan alet ' Psücolojı Ç N 1 Kesüc konı'' Kdlabrıya 1 ^48/10