Katalog

Ankos: Bilimsel yayınlara elektronik erişim için bir işbirliği modeli r Uluslararası ANKOS (Anadolu Unıversıte Kutuphanelerı Konsorsıyumu) Toplantısı http//'wwwhbrne• tu odu tr/dnkos/ızmır Ortadogu Teknık Unrversıtesı ve Dokuz Eylul Unıversıtesı ışbırlıgı ıle 1113 Mayıs 2001 tanhlerı arasında Izmır^de gerçekleştı Toplantıya ulkemızdekı uruveısıte kutuphanelerınden 115 kutuphanecı, Fınlandıya, Ingıltere Ispanya Isvıçre ve Yunanıstandakı unıversıte kutuphanelerı konsorsıyumlannın başkanlan ve 19 yabancı yayınevı ve firmanın 34 temsücısı katıldı te kutuphanelerınm ekonomık krız oncesı butçelerı verılmektedır $750 0 0 0 $ 1500 000 $375 000 $ 749 000 5 Unıveısıte 7 Unıversıte 11 Unıversıte 23 Unıversıte gelen kutuphanecüer kendı ulkeleıındekı konsorsıyumların ısleyıs bıçımlerını, firma ve yayı nevı temsücüerı de urettüderı ventabanlarını ve konsoısıyum modellerı hakkında bügıverdüer Toplantıda bu modelleı tartışüdı, her unıversıte ıçm gerçekçı konsorsıyum modellerı olusturulması, bu sayede kutuphane butçelerının daha verımlı kullanüması üe ulkemızdekı unıversıte kutuphanelerınde elektronık kaynak kullanımını arürmak ıçın kutuphanecı ve kullanıcı egıümı uzerınde duruldu Kutuphaneleıın bdsüı dergı koleksıyonlannı temel alan yayıncüarın konsorsıyum modellerınde de son yülarda farklüaşma gorulmektedır Gıderek basüı ve elektronık dergı fiyatlandırmanın ayrımına gıdümektedır Yayınevlerının elektronık dergı paketlerı ve konsorsıyum onerüerı çerçevesınde oluşan lısans anlaşmalanna alternatıf fiyatlandırma modellerı bazı konsorsıyumlaıda denenmeye başlamıstır Bunlara orneklerden bırı Mıchıgan ve 12 Amerıkan unıversıtesının Elsevıer yayınevıyle başlattıgı PEAK projesıdır (6) ANKOS Uluslararası Kutuphane Konsorsıyumu ICOLC ftıttp //süver.ohıolınk edu/ıcolc) uyesı olup, dıger ulkelerdekı konsorsıyumlarla ışbırlıgı ıçındedır Prof. Dr. Bulent Karasozen, Çığdem OzbağOren, Koksal Yucesoy ODTU Kutuphane ve Dokumantasyon Daııe Başkdnlıgı (*) 1999 yüında ODTUnun gınşımıyle, Bılkent Boğazıçı, Çukurova, Dokuz Eylul Fge Gazı Hacettepe, ITU Koç, ODTU, Sabancı, Unıversıtelen ve Ulakbım ılk dek Academıc Press MathSnnet ve Ebscohosl ventabanlan ıçm konsorsıyum oluşlurdular ve oluştunılan konsorsıyum ANKOS (Anadolu Unıversıte Kutuphanelerı Komorsıyu $150000$ <$ 374000 149 000 1999 yılında kurulan ANKOS (*), unıversıtelerdekı kullanıcüarın çeşıuı yayuıevlerının elektronik dergı ve verıtabanlanna, lısans anlaşmalan çerçevesınde, Internet uzerınden erısımını sağlamaktadır Bu sayede kullanıcüaı kendı kutuphanelerınde bulunmayan surelı yayınlarda yer alan tam metın makalelere, dtıflara ve bıblıyografık bügılere elektronik olarak erısebılmektedn UlkemızdeANKOS'a uye olan 37 unıveısıte kutuphanesındekı kullanıcüar, bilimsel yayıncılıkta dunyanın buyuk yayınevle rmden Academıc Press Amerıcan Mathematıcal Socıety Assocıatıon for Computıng Machınery Ebsco, Elsevıer Instıtute of Physıcs, Instıtute for Scıentıfic Informatıon, Kluweı McMıllan, Proquest ve Sprınger'ın 7000'den fazla elektronik dergı ve müyonlarca bıblıyografık bılgı ıçeren verıtabdnlarına erıs,ebümektedır Üniversiteler arası ortaklık sayesinde, yaymlanan elektronik ortamda abonelik ile ucuz ve Basılı yaygın erişim saglandı. lısmış dergı koleksıyonlannda geüniversiteler ıle gelışmekte Kutuphane butçelerı çok kısıtlı olan 23 unıversıtenın çogunlugu 9O'lı yıllarda kurulmus üniversiteler oluşturuyor Buyuk unıversıtelerımızın de kutuphane butçelerı benzer buyuklukteka gelışmış ulkelenn unıversıte kutuphanelerının çok altındadır Benzer durum ulkemızdekı ozel unıversıte kutuphanelerı ıçın de geçerlıdır Aynca ulke olarak dergı abonelıklerı ve kıtap koleksıyonuna ayrılan butçemız, komşulanmız Yunanıstan ve Iran'ın çok altındadır Hızla çogalan bılgı kaynakları ve bılgıye erışım malıyetının heı geçen gun artması, buna karşm yeterlı olmayan kutuphane butçelerı geçen yuzyüın ozellıkle son çeyregınde kutuphanecıleıı uzeıınde en çok duşunduren konulann ba şında yer almaktaydı Kullanıcılanna ıhtıyaç duydukları bılgıyı en kısa zamandd saglamayı amdç edınen kutuphaneler artdn bılgı kaynaklan ve malıyctlerı ıle bırlıkte gekşen bılgı teknolojüerını kullandrak hızmet vermekte zorlanmaktadır Bu duruma bır çare bulnıak ıçm ozellıkle bilimsel dergı ve verıtabanlannın alımlannın elektronik ortamda ortaklaşa yapıldıgı konsorsıyum olaıak adlandırılan yenı ışbırlıgı modellerı tum dunyada ozellıkle Amerıka ve Avrupa olmak uzere bırçok ulkede kutuphaneler arasında yaygınlaşmaya başlamıstır 2000 yılında daha fazla elektronik dergı ve verıtabanına erısım ve konsorsıyumun dığer unıversıtelere de yaygınlaştırma çabalan olumlu sonuçlar verdı ve 2001 yılı ıçın 37 unıversıtenın 11 yayınevıne aıt tum elektronik dergı koleksıyonlarına ve çeşıtlı verıtabanlanna erısımı saglandı Konsorsıyuma kaülan unıversıtelerdekı tum ogretım elemanları ve ogrencüerı elektronik dergılere ve verıtabanlanna sınırsız olarak ve tam metın halınde ıstedıklerı bır bılgısayardan erışebümektedırler olan üniversiteler arasında buyuk farklılıklar vardır ANKOS açıgın kapanmasında buyuk yarar sdglamıştır Ornegın Elsevıer yayınevınden 1200 adet deıgısınden bu konsorsıyuma dahıl olan 15 unıversıteden 400 adet tek, 400 adet çıft ve 300 adette uç ve daha fazla basüı dergı abonelıgı vardı En çok Elsevıer basüı dergısı olan unıversıtenın 250 abonelıgı vardı Yaklaşık kutuphaneler %10'luk bır ucretle konsorsıyumdakı tum üniversiteler Elsevıer yayınevının 1995'e kadar uzanan tum dergüerıne elektronık erısım saglamış oldular Uç gun suren I Uluslararası ANKOS Toplantısında 45'er dahkalık toplam 21 sunum gerçekleştı Yurtdısından mu) vlarak adlandınldı Kaynaklan 1 de Solla Pııce Derek J Ltttle Science Bıg Science New York Co lumbıa Uraversıty Press 1963 2Kellpr Alıce Flektıonısche /eıtschrıften Eı ne Fmfuhı uny VVıeabaden Harrossowıtz Verlag 2001 3Odlyzko Andıew M Tragıc Loss or Good Rıddance The Impendıng Demıse of Ttddmonal Scholarlyjouınals ScholarlyPublıshıngTheClectronıcFronliPi CaiTibndgo MAMIT Press 1966 pp91 102 4Buısalı Orhan Bılım Dergılerını Boykol Tbhdıdı Curnhurıyet Büım ve Teknık No739 19 Mayıs ?00l S Dctvos Claudıne Xeradou Heal Lınk jiist aııottıeı buyıng club or the way to ımprovo lıbtary servıces ın the postGutenberq world' f})Up.,wwwlıb rne :.ı edu ır'jnkot/ızmır,p|.)l<rlrtiıı)jnü ppt) 6 Ball Davıd New models for pro cunng electronıc publıcatıons th\\\. /.y»v«vlın:neı.ı >xı. umnK.';/ı/. ırnı/ppı/hı.l f f : ) Füze gibi tırmanan yayıncılık Önemi büyük Ulkemızde unıversıte kutuphane butçelerının kıaıtlı ve dunya standartlannın çok altında olması ve basüı dergı koleksıyonlannın dagınık yapısı goz onunde tutuldugunda ANKOS 'un bilimsel bılgıye enşımı artırma ve unıversıte kutuphanelen arasındakı üeüşımı guçlendırme açısından onemı ortaya çıkmaktadır Bu sayede unıversıte kutuphanelerınde elektronik dergı ve bıblıyografik bılgı kulldnımı çok arttı Ornegın 2001 Ocak ve Şubat aylannda 15 kutuphane uye oldugu Elsevier yayınevının Science Direct adlı verıtabanından 140 000, yıne 2001 d e Ocak Nısan arasında 18 kuruphanenın uye oldugu Ebscohoıt 240 000 tam metın makale ındırıldı Web of Science (Science Cıtatıon Index ve Socıal Science Cıtatıon Index)'e uye 25 kutuphanenın 2000 yılında toplam erısım sayısı 705.000 ıken, bu sayı 2001 yüının ılk dort ayında 443 000'e çıkt Ulkemızde gerek kutuphane butçelerının dagılımı gerekse basüı dergı koleksıyonlan açısından buyuk bır dengesızlık goze çarpmaktddır Aşagıdah tabloda devlet unıversı yerını, evmden ofısmden VVEB uzermden ıstenılen bılgıye erışıiebılen sanal kutuphaneler almakta, bsacası Guten berg otesı dunyaya hızla ılerlemekteyız Bıhmsel deıgı yaymohğı 300 yülık bır geçmışe sahıp Bu alanda 20 yuzyıldah en onemlı yeruhk bilimsel yayıncılık yapan Elektronıkdergüerle ugılı ükprojelerm 80'hyıllarda başlahcarı yaymcüann ortaya çıkması Ozellıkle temel bıhmler, mu dığını goruyoruz Bu alandah en onemh gehşme 1991 yıhnda Fıhendıslık ve tıp alanlanndah basılı bılımsel dergı abonehk ucret zıkçı P.Ginsperg'jj) Los Alamos'ta oluşturduğu Teorık Fızık'm len 90'h yıüarda yabancı kuılaı bdzuıda yılda ortalama %13S bash elektronık arşıvı Sonralan matematık ve dığer alanlan kap artması, kutuphdiıe butçelerının bunun karşısmda yetersız kalma sayan bu arsıvde şu anda 150 000den fazla dokuman bulunmak sı, dunyadah i m ktitüphaneleri mali krize sunıkledı Dergı ta ve ayda 2500 yenı makale eklenıyor Dunyanm çeşıtlı yerlermabonehklennın ıptalı, kıtap alımlanna ayrüan kaynaklann oranının deh bıhm adamlannın hıçbır ucret odemeden Internet uzerınde azalması, gelışmış ve gelışmekte olan ulkelerde tum kutuphane erışebıldıklen bu sunucudan gunde ortalama 20 000 makale alılenn karp karşıya bulundukları durum Kutuphanelerm dergı yor abonelıklerı ıptah karşmıda, yayınevlerının kazançlannı sıırdurBıhmsel yayını yapan ve değerlendıren hakemletde bıhm me amacıyla, dergı üyaü artışlannı abonelıklermı surduren dığer adanv olduğu, yayınevlerının bu yaymlan yayınlamak ıçm tehf kutuphanelere yansıtmalan knzı daha da derınleştırdı hakhnı aldıktan sonra, çok buyuk uyatlarla tekrar kutuphanelere Dığer taraftan bılımsel yaşamda hızla artan bır bılgı sehyle satmalan son yıllarda buyuk eleşürılere neden olmaktadır karşı karşıyayız Amerıkan üzıkçısı ve tarıhçısı Solla. de Price nın S.Kirby, A.Odykko gıbı matematıkçüer, S. Harnad gıbıpsıko 1963de yayınladığı "Lıttle Science, Bıg Science '(^ adlı htabmda loglar yazaryaymevıkutuphane halkasmm hnlması ıçm elektıo behıttığı gıbı, '7 yuzyıldan ıübaren bılımsel bılgı kaynaklan her nık yaymcüığı kurtancı olarak gorduler ve buyuk tıcarı yaymevle1015 yılda ıh katma çıkmaktadır Orneğm Matematıkte 1870 yı rı bu konuda şıddetle eleşürduefö) Bu eieştırıler guncelhğmı hnda 870 makale yayınlanırken 2000de bu sayı 70 000'e çıkü Ay kaybetmedı Stanfordda kurulan Pnblic Library of Science nı şehlde Kımya'da yühkyayın artışı %7 cıvanndadır Yaym sayı grubunun, makaleler yaymlandıktan 6 ay sonra Internet uzerm sındah artış, yenı bılımsel dergılerm yayınlanmasına ve bıhmsel den parasız olarak erışıme sunmalan gınşımıyle tekrar alevlendı dergı sayısınm artmasma neden olmaktadır Bılımsel dergı paza (4) Bugun 10 000 m uzenndeb bılımsel elektronık dergınm sayınnın ozellıkle ıkıncı dunya savaşmdan sonra nasü gehşüğını, 1990lan gıderek artmaktadır 1990'h yıllarm sonlanna doğru başta Amerıka olmak uzere bırçok kutuphane bıraraya gelerek konsor yılında Scıence Cıtatıon lndex'teb dergılerm % 60 ı 19601980 ydlan arasında yaymlanrnaya başladıklannı gormek mumkun™) sıyumlar oluşturdu ve çeşıth yaymevlennm dergı koleksıyonlarma Dığer taraftan son yıllarda bügısayar ve üetışım teknolojüe elektronık olarak erışmeye başladı Buna paralel olarakta bırçok rınm hızla yaygmlaşması, daha guçlu hale gelmesı ve mahyetlen tıcan yaymevı de tum basıh dergılerını elektronık ortama aktarnın duşmesı basılı dergı yayıncıhğının karşısmda elektronik ya maya ve elektronık olarak yaymlamaya, edergı koleksıyonlannı paketler hahnde sunmaya başladı Konsorsıyum çerçevesmde ku yiBcdığın ve elektronik dergilerin yenı bır seçenek olarak ortaya çıkmasına neden oldu Gunumtvde Gutenberg 'm matba tuphaneler ve okuyuculan lısans anlaşmalan çerçevesmde tam ayı ıcadından sonra yaymcıhk alanmda şuphesız en buyuk devrım metmlere enşme, saklama ve dığer kutuphanelere gonderme olarak kabul edılen Internet ve VVorld Wıde Web yaymcıhk ve ku hakkma sahıp oldular Bu konsorsıyumlann en gelışmışlermden olan Ohiolıink '@)e 75 kutuphane uye olup, 90 elektronık verıtatuphan3İen kokten ethledı Bugun bınlerce bılımsel elektronık kaynağa (dergı, kıtap, ders notlan, multımedya vb) VVEB orta banma enşebılmektedır Kutuphanelerm kaynaklannı bıraraya ınmda erışebümekteyız Fızıksel kutuphane ve okuma salonlannın getırmesı, yaymcılar karşısmda pazarhk guçlerını artırmaktadıı 742/10