Katalog

Politik Bilim Cö/cer 8/ze yabancı gelen terimler (V) Son olarak ele alacağım terim 'teknoloji öngörüsü'. Bu terim, Ingilizce'de 'technology foresight studies' olarak anılan çalışmaları Türkiye'de de yapma ve o arada buna, Türkçe bir karşılık bulma arayışıyla birlikte, 90'lı yılların sonlannda ortaya çıktı, 'Technology foresight studies' için 'teknoloji öngörü çalışmaları' dendi; sonra bu çalışmalar, kısaca, 'teknoloji öngörüsü' olarak anıldı. Aslında 'öngörmek', 'öngörü' bize yabancı gelmemesi gereken sözcükler. Uzun zamandır ve yaygın olarak kullanılıyorlar. 'Öngörmek', "ileride olması gerekenigöstermek,önceddın ve eıkekleı doğum kont den kararlaştırmak, ilerisi için düsünmek, olmasını önceden loluııde ditık bulıkte harcket gerekli görmek" [Ali Püsküllüoğlu, Türkçe Sözlük, 2000.] anlaedocck Boylece kadının uzemına geliyor. 'Öngörü' ise, "bir işin ileride nasıl bir durum alaıındekı yuk bir olçude azdltılmış olacağını kestirme, bunu önceden anlayabilme ('Öngorulerimiz maalesef gerçekleşmedi.' orneğinde olduğu gibi)" ve "önceden cak Son gunlerde yapılan bıı aıaştu maya gore speı ırı, yeteılı mıktarda kal tahmin edilen bir duruma karşı gerekli tedbirleri alma" anlamısıyıım dldrriddıCjı zdman zaman hız ke na geldiği gıbi, "ileriyi gorebilme yeteneği ('öngörüden yoksun sıyoı ve yunıuıtayı kıııp aşüdmakta bir lider' orneğinde olduğu gibi)" anlamına da geliyor. [Alı Pusguçluk çekıyor Boylece kalsıyurnu külluoğlu, Türkçe Sözlük; Meydan Larousse, 1972; AXİS 2000, blokc cden ılaçlar, bunddn boylo do Ansiklopedik Sözlük, Millıyet / Hachette.] Cfum kontrol hdplanıid dlteıııatıf oluştu 'Ongöru'nun, bu bakımdan, 'technology foresight' teriracdk Ayrıca hoımon ıçermedıgı ıçın mindeki 'foresight'ı tam anlamıyla karşıladığı rahatlıkla söylede ytiiı etlolen mınımum duzeyde kalanebilir. Daha önce bu köşede belirtmiştim; teknoloji öngoru çacak lışmalarında, bizim, 'öngörmek' fiiliyle anlattığımız iş yapılıyor: Boston'da Haıvard Tıp Fakulte mevcut imkânlar ve muhtemel gelişmeler duşünulerek ülke için sı'ndpn David Clapham ve ekıbı sı nasıl bir gelecek ongoruluyor, önce o ortaya konuyor ("ileride olması gereken gösteriliyor"); sonra da, geleceğin öngoruldu çarı hucıelenııdcki kalsıyum ıyonu akv jjiru kontıol cdcn gera laboratuvar ortdğu gibi olması için, bilim ve teknoloji alanında, bugunden alınmmda tespıt Ptmpyı başardılaı Bu qe ması gereken stratejik kararlar nelerdir, onlar belirleniyor ("önceden kararlaştınlıyor")... Dahası, Ingilizce'den Turkçe'ye ya nın dpvredpn çıkartılmasıyld sıçanlaı da Türkçe'den Ingılızce'ye sozlüklerde de 'foresight' ve 'öngo da ureme forık.sıyonlan buyuk olçude ru', biri diğerinin karşılığı olarak yer alıyor. Böyle olması da do aksddı Soz konusu genlen bloke edilen 13 eıkek sıçan ğal;çünkü, 'foresight'taki 'fore'on eki, 'önde/ önceden'; 'sıght' 26 dışı sıçanın ıc;ıne bırakıldı Bırkaç aylık bıı surc ıçın ise, diğer anlamları yanında, isim olarak, 'görme'; fiil olarak de hıçbır dışının hamıle kalmadıgı goruldu Dıger tarai'görmek' anlamına da geliyor... Diyeceksiniz ki, "bunları biz de tan 4 adet rıoı nidl sıçan 8 dışıyı çok kısa bir sure ıçınde biliyoruz; bilinen şeyleri nıye yineleyip duruyorsun?" hdmıle bırakmayı başaıdı Nedeni, Turkiye'nin bilim ve teknoloji politikalan gundeCatSpeı kod adı ıle anılan gen, speımın kuyıuk mine yeni giren soz konusu terimdeki 'foresight' sozcuğunu, bazılarının 'uzgörü' sözcüğuyle karşılamaları... Buyuk Larousse kısmmda yer alıyor Aıaştırma ekıbınden Dejian Ren, ıçınden genı ayıklanmış bıı speımı mıkıoskop altında (1986) 'uzgörü'yü "gerçeği kavrama, kestirme yetisi" olarak tanımlıyor. Diğer sözlük ve ansiklopedik sözlüklerimiz 'uzgörü' ınceledıgı zaman, speımın kuyrugunu kullanarak yusözcuğune pek yer vermiyor; yer verilen, yalnızca, 'uzgören'ya muıtaya dogru ılerlemekie zorluk çektıgırıı, yan yoldd tık nefes kaldıgmı go/Jprnledı Sorıuçla mutasyona ug da 'uzgörür' sıfatları; bunlar da "keskin gorüşlü, gerçeği öncetayan sperm, norrnal speımın kat ettıgı yolun ancak uçden görebilen" anlamına geliyor. Dilimizde 'uzgörmek' diye bir te bırını gıdebılıyordu fiil yok. O zaman, bunca sozlukte 'foresight' için 'öngörü' karNoımal bıı speım test tupunun ıçerısınde 5 yu şılığı verilmişken ve dilimizde 'öngörmek'gibi bir fiil varken, 'uzmuıtddan 4'unu aşılayabılıyorkprı rnulasyona ugrayan göru' demenin ne anlamı var... 'Teknoloji uzgörüsü' dendiğinsperm yumurtanın dış kabugunu bıle delmeyı başara de, 'teknoloji basîreti' gibi bir yetenekten (bu nasıl bir yetenekse) söz edilmiş oluyor; bir işten, bir fiilden değil. Oysa "techno madı Araştırma ekıbı soz konusu genın, kalsıyum akı Doğum kontrolünde kadın erkek işbirliği Doğum kontrolünü sağlamak amacıyla geliştirilen bir ilaç spermlerin hareket yeteneğini yok ediyor. Hormon içermeyen ilaç hem erkek hem de kadın tarafından kullanılabilecek. K şını ne şekılde kontıol ettığını hcnuz anlamış degıl Spermm kuyı uğundakı kalsıyum ıyonlarını hedef alan dogum kontıol hapları kadınlarda da ışe yaı ıyot Çun ku sperm kadının ureme sıstemnıp gııdıQı zanidn da ilaç etkılı olabılıyor. Maııe Stopes Inteııidtıonal ısımlı, merkezı Londra'da bulunan bıı aüo planldma kuı uluşu nun sozcusu Claire Taynor, yıllaıdn hoımonlaıa ddydnmayan bıı dogum kontrol hapınırı ppijinde oldukldıına dıkkat çekerek, şoyle knnuşuyoı "Hoınıun haplaıı kadınları hasta edecek kaciaı olumsuz yonde etkılıyor Ayrıca erkekletın de aıle plajıldması konusunda so rumluluk sahibı olması gerektıgıne manıyonız Boylece soz konusu üaç üa amaca da hızmet edecek ve kadın larm uzermdeka yuku azaltacak ' New Yoık Unıveısıtesı Tıp rakultesrnden Susan Benoff bu haı ıka ılacın nıhaı şeklıne gelinceye kadaı daha bir dızı aşdmadan geçmesı geıektıgıne dıkkat çekerek, anrak bııkaç yıl sonra piyasaya çıkacagmı soyluyor New Sacntıst 13 Ehm 2001 logy foresighf'la anlatılmak istenen teknolojiyle ilgili bir iş, bir süreç. Kaldı ki, teknoloji konusunda, geleceğe ilişkin öngorulerde bulunabilmek, sadece "gerçeği kavrama, kestirme yetisi"yle çözülebilecek bir mesele de değildir. Bu çalışmaların, oznelliği (subjektiviteyi) en aza indirecek teknikleri var. Teknoloji öngörüsü, geleceğe ilişkin muhtemel senaryoları ortaya koymaya; bunlar içinden arzu edilebilir olanların gerçekleşme ihtimâllerıni, kurulacak modeller yardımıyla, imkânlarımız bakımından sınamaya ve böylece, arzuladığımız geleceği erişilebilir kılmaya (bugünden alınacak önlemlerle geleceğe muddhâle etmeye) yönelik ve olabildiğince nesnel bir çabadır. Bu süreçte uzgörünün ya da ilerideki gelişmelerin hangi yönde olabileceğine ilişkin sezgisel yaklaşımların rolü hiç yok mu? Var; ama, öngoru surecinin ucıe ımplant'lerı (tedavı maksadı ıle ceııahı belli aşamalannda, örneğin, bilim ve teknolojideki gelişmelere yontemlerden yararlanarak vucudun ıçıne yerilişkin tahminlerde / kestirimlerde ('forecast') bulunurken ya da leştıı ılerı madde) hmyasal sinyaller ureten mıgelecek senaryoları, senaryo plânlama teknikleriyle kurgulanır ruk paıçacıklaı yardımıyla hasarlı dokuyu onaracak veken baş vurulabilecek araçlardan biri olarak var. Başka toplum ya dokunun yerıne geçecek Hâhhazırda bu teknikten larca üretilen kavramlan kendi dilimizde ifade edebilmek için, yararlanılarak anne kat rıındakı bu bebegin beym huc sözlüklere bağlı kalmaksızın gosterilecek yaratıalığa da elbette relerınp mudahale edıldı saygı duyulur; ama bu, kavramın içini boşaltmak pahasına olCambrıdge'dekı Massachusetts Irıstıtute of Techmamalı. nology'den doku muhendısı Robert Langer, "Bu, doku Hücrelerin hedef dokuya taşınması Vücuda yerleştirilen hücreler, kimyasal sinyaller yardımıyla hedef dokuya doğru yönlendirilebilecek. muhendıslıgı konusunda devrını ydiatacak bıı gelışrne Ancak vucudd yeıleştn ılerı hucıeleım çevresmdekı bıyokımydsdl oıtarnın uygım olması çok onenılı Boyle bıı oı tam yaratılamaz ise hucreleı ıstenıldıgı gıbı gelış mez veya olur" dıyor Oınegm Parkınson veya Huntıng ton hastalıgı gıbı oınuıılık ıahatsızlıklannın tedavısme yonelık deneysel hucıe tıansplantasyonlaıındd sınıı buyume faktoru (Nerve Grovvth Kactoı veya NGF) gereklıdır Ancak NGF'leı ı ilaç olaıak almak dayanılmaz H agoker@ttgv.org.tr 763/8