Katalog

Marmara'da Mavi denizanaları Aşın kirlenme sonucu bazı denizanaları yok olurken, Rhisostimo pulma isimli mavi deniz anası azgın bir şekilde çoğaldı... ZUmrüt'ten akisler A. M. C Şengör Üniversiteler ve üniversitecilik oynayanlar 26 Ekim 2001 Cuma günü akşamın erken saatlerinde tüm Caltech mensupları Nobel odullü rektorlen Prof. Davld Baltimore'dan birer elektronik posta mesajı aldılar. Mesajda rektör, üniversitesinin mensuplanna universiteye yapılan bir bağışı tebliğ ediyordu. Caltech mezunu ve Caltech mutevelli hey'eti eski başkanlanndan Bay Cordon W. Moore ve eş'ı Betty Moore, universiteye 600 milyon dolar bağış yapmışlardı! Elektronik endüstrisinin devlerinden olan Moore ailesinin bağışının yarısı Gordon W. ve Betty Moore Vakfından geliyordu. Diğer yarı, yani 300 milyon dolar, çiftin kendi ceplerinden. Prof. Baltimore üniversitesinin mensuplarma yolladığı mesajında, bu bağışın Amerikan tarihinde bir yuksekoğretim kurumuna yapılan en büyük bağıs olduğunu da bildiriyordu. "Bu bağış" sayesinde diyordu rektor, " hayâl ettiğimiz pek çok araştırmayı yapabileceğiz, bir çok alanda Caltech'in geleneksel ustunluğunu surdureceğız ve gelecek nesillere ahşılmış Caltech kalitesinde eğitim vermeğe devam edeceğiz. Bu bağış, Cordon W. ve Betty Moore çiftinin ve vakıflarının Caltech'e olan güvenlerinin derecesini degostermektedir. Şükran hislerimizi kelimelerle ifade etmekten acizim!" Bu nasıl bir guvendir ki, eski blr öğ. *%•*>• renciyi yarım milyar dolardan fazla bir nOCalCirinin 27 51 parayı bir kalemde universitesine vermeNobel ÖdÜİIÜ ğe ikna etmiştir? Bau nasıl bir universite. . , , dir ki 600 milyon dolan bir gunde bağışOlan Caltech e layacak mâli güce sahip olabilecek bir f>$kj t)İt ÖürenCİSİ öğrenci yetiştirmiş ve o öğrenciye yıllar ^nt\ *ı sonra böyle muazzam bir meblağı bir oOO milyon gunde ünversitesine verecek görgüyü, bidolar bağlŞİadl lim saygısmı vermiş ve güveni aşılamıştır? Bunları başaranlar nasıl hocalardır? 2000 oğrencisi olan mini mini Caltech'in hocalarının 27'si Nobel odulludur. Bu okulda A.B.D. ulusal akademisine uye olmak marifet değil, olmamak garipsenecek bir durumdur. Ulusal ve uluslararası oduller o kadar çoktur ki, bunlardan Caltech pek nadiren bahseder. Buradaki hocalar, üniversitenin tarihi boyunca adlarını ders kitaplarına yazdıran, bilimin kalıcı hazinesine katılmış kavramlara isimlerini vermiş kişilerdır. Caltech 'de kimse aldığınız atıf sayısına veya yazdığınız makale mikdannı size sormaz. Bunlar hiçbir ciddî üniversitede konuşulan konular değillerdir. Fakirin ikide bir cebindeki üç kuruşunu sayması gıbı, bu banal hesaplar üniversitecilik oynayanlara mahsustur. Caltech'in hocaları oğrencilerine kendi urettikleri bilimi oğretirler. Dunyanın geri kalanı da onlardan öğrenir. Hepsi mı? Birkaç yıl once Naci Görür, İTU'de emekli olmuş bir "büyük hocanın" (I) emekli olduktan sonra fakultesinin daveti uzerine vermeğe devam ettiği haftada dört saatlik derslehn notlarını istediydi bir öğrenciden. Bunları altmışlı yıllarda aynı hocadan tuttuğu kendi notlarıyla karşılaştırdı hepimizın gozleri onünde. Bir de bunlann yanına ellili yılların başında Almancadan tercume edilmiş bir ders kitabını koydu. Kelimelerin bire bir tuttuğunu görunce ne kadar hayrete düştüğümü ve tiksindiğimı anlatamam! Anlatılan konuda yetmişli yıllarda buyuk bir bilimsel devrim olmuştu! Tabiî o dersi alan oğrencilerin bunu oğrenmelen mümkun değildi. Bunu Ihsan Ketin Hoca'ya naklettiğimizde, rahmetli acı acı gulduydu: "Bir tek bu olsa!" dedi. "Kendi işinize bakın, buna çareyi toplum istemedikçe bulamayız." Işîe gerçek universite ile üniversitecilik oynayanlar arasındaki fark budur. Üniversitecilik oynanan bir ortamda hangı guven sağlanabilir? Geçen akşam rektorumüz Prof. Gulsun Sağlamer ile dertleşiyorduk telefonda. "Maaşın ne kadar? " diye sordum. "Galiba 7000 dolar senede" dedi. "Ama dolar fırladı gene, 5000'e düşmüş olabilir." "Caltech'in rektörünunkinin tam yuzde biri yani!" dedim. Ama bizım "universitemiz" Caltech'in yuzde biri mi? Turkiye'de Caltech'in yuzde biri olan bir universite var mı? Her üç kuruşu olanın bir "universite" kurmağa heveslendiği bu günlerde, Gordon ve Betty Moore onlara, Caltech de biz Turk universite hocalanna ve yükseköğretimden ve araştırmadan sorumlu idarecilerimize ve hukumet görevlilerimize ders olsun. Üniversitecilik oynamakla gerçek bir universite sahibi olmanın farkını oğrenelim. 764/5 Y aklaşık ya? aylaı ı başm ddn bu yana, daha oncekı senelere nazaran sayıları barız bır şekilde artmış ve en sonunda ozellıkle Istaııbul kentınm kıydarında yaşayıp de nızle olan ılgısını halen kesme mış olan ufak bır azınlıkta merak uyandırmış olan yenı yayıl macılar" yam denız anaları" sonunda basında da boy gos terdıler Bazı çevreler de bu doğa olayını kendı yorumları çer çevesınce kamuoyuna yanlış dktardilaı Bunlardan en ügınç olanı Istanbul Buyukşehn beledıyesırıden bır zatın tv ekranlarında bu meduz populasyonundakı artışı alınan onlemleı sonucu denızlerırnızın ve ozellıkle Istan bul Boğazı ve Marmaıa denızımn temızlenmesı yolunda gosterüen başanların bır ara safhası oldugu medu?lp başlayan turleıdekı arüşın daha sorııa dığeı tuılere de sıçrayarak denızleıı mızın pskı halıne doneccgı mujdesı ıle açıkla masına bıle vesıle oldugudur nun sonucundd ıse rekabet ancak tolerans degerlerı dıgerleııne oıanla daha duşuk olan canlılarm geıek yaşamldiını suıdurebılmelerıne gerekse doğal duş manlarından aı ınınıs bır ortamda rahatca ureyıp ço galmalaı ına yol açmıştıı 2 Herhangı bır arıtma ya pıimaksızm uygulaııagelen sozkonusu deşarjlar sonucu oluşan ve sudakı eıımış oksıjenın azlıgından dolayı oksıde olamayıp besleyıcı değerlerını koı uyan askıda kalan paıtıkulleı bu tıp beslenme rejı nııne uygun canlılar ıçın uygun bıı ortam yaıat mıştır Yukarıdakı maddelerden de anlaşüacağı gıbı son gunlerdc yaşadığımız büımsel adı Rhisostoma pulmo olan Mavi denızanasınm Maımara Demzı Istanbul Bogazı ve Karade mz ın bellı bır bolumundekı artışı ıle ılgılı büım sel gerçeklerı onumuze sermektedır Kısa yoldan ıfade etmek gerekırse de nızlerımı/de oluşmuş olan bu tuı sayısındakı azalmaya bağlı bellı bıı tunın fert sayısmdakı aıtışın tek ve temel nedem aşın kıılenrneye bağlı bır seleksıyondur Bu arada unurulmaması gereken gerçek sozkonusu formun ozellıkle Maımaıa Denızının guneybatı kıyüarında her 7aman buyuk populasyonlar halınde geçmışte de bulunmuş olduguduı Korıu ıle ılgılenenler bılırler H lı senelerde Karabiga yakmlaımda O Japonlaıla oıtak olaıak bır R pulmo ışlerne tesısı kuı ulrnuş ve yaklaşık 2 sene kadar bu besın olarak da kullanılabüen ve ekonomık değet ı ol dukça yuksek formun Japonya pazaıı ıçın ıma latı amaçlı faalıyetleı ını surduımuştur Bu yakıştırma heı ne kadar basıtçe ırdelenmış bu evıım teorısı çerçevesınce tatlı bır şaka olarak algüanabılse de boyle bıı yoru mun bunca senedır ozellıkle Istanbul Buyukşe lıu Beledıyesınre açık kanalızasyon olarak algılanan çevrc denızlerırnızın halıne bakıldığında hoş kaışılanabılecet'jını sanmıyoıum Bır ekosıstemın varlıfynı surdurebılmesı ıçın gereklı unsurların başında tur çeşıtlılıgı" gelmektedu Bu olgu çeı çevesınce Boğazlar ve Marmaıa denızıne bakıldıgında SO'lı seneler den berı atıkların hıç aralıksız deruzel ortama deşaıjı uygulamalarının sonucu olarak 1 Canlılaıın yaşayabıleceklen mınınıurrı değeı olan 5mg/Dü ıçeren alan, yuzeysel karı şım bır kenara bııaküacak uluısa neredeyse 0 m derınlığe kadar duşmuş bulunmaktadıı Bu Soz konusu ımalatın sona erme sebebı ıse landımaru oldukça duşuk (suyu alındıktan i>onıa gerıye kalan kullanılabılır posa kısmı yaklaşık ° o3 5 cıvarlarında) olan sozkonusu formun ekonomık ımalatı sağlayamayacak duzey de yogun bıı populasyona sahıp olmadığırun ve dagüım alanının Kapıda^ Yarımadası ıle Ça nakkale arasındakı daı sahıl şendı oldugunun anlaşüması olmuştur Bu da son zamanlarda yaşanan sozkonusu tuıun bneylerındekı artışın yanısıra yaşam alanlarınddkı anlamh bıı yayılma genışlerrıeyı de gosterrnektedır Sebebı her ne olursa olsun bır ekosıstemde dengelerm belırlı bır tur lehıne gelışerek sozkonusu turun gereğınden fazla alan kaplaması tur çeşıtlılığını olumsuz yonde etkıleyen bır Şemsıye kısmı eğık, genellıkle yuksekhğı pnınden [azladır ve şemsıye 80 adet ıç bolmeye aynlmıştırSındjrım sıstenu 16 kanalkdır ve herbırırun sonu etmendır Tur çeşıtlıdallanarak sap kısmına yakm bır bolgede yer alan tek çevresel kanalla bır lıgının bu tuı zedelenmelerı de basıt bır leşmıştırAğız kollan altta tentakuler yapıh 8 adet lob ıle bırleşmıştır. Beyazımsı, şemsıye çevresı ve asılı parçalan mavımor renktedır Akdenızin dongıı çeı çevesınce ıleııkı safhaldrda daen buyuk en fazla rastlanan Scyphomeduzlennden bırıdır Ağırhkla sahıl ha kapsarnlı ve bu kesımlerınde butun sene bcyunca yaşamlannı surdururler Bellı bır duzene bağh olmaksızın zaman zaman buyuk suıvler oluştururlar Cenellıkle dağüım yuk boyutlu anomalı alanlannda holgeye gore Istavrıt, Sankuyruk ve Çıtan balıklannca refakat lere sebep olacak edıhrler Besmlermı planktonık organızmalarmaddeler, yumurta ve lar demektır valann yam sıra ufak ergın pelajık bıreyler oluşturur. M. Levent Artuz Rhistoma pulzno