Katalog

Zümrütten akisler A. M. C. Şengör Depremlerin, fosillerin ve toplumların kaderi Sevgüı Mehmet! Evet, bu yazıyı gene sana ithaf ediyorum belkı bir duyan çıkar! Uzun zamandan beri gazeteler ve televizyonlar unuttuk, unutmadık, unutmayacağız, unutturmayacağız mesajlarıyla deprem tarttşıyor. 17 Ağustos ve 12 Kasım depremlerinden beri aman neler yazılmadı, ne fikirler ileri sürülmedi, kimlerle konuşulup kamuoyu "bilgilendirilmedi" depremler hakkında. Halkımız arasında jeoloji bilgisinin pek ahım şahım olmadığını hep tahmin ederdim de, insanın kendi yaşamını bu kadar yakından ilgilendiren konularda, bu denli bilgisiz olabileceğini, hem de bu bilgisizliğin güya entelektüel olan zümre içinde, hattö ülkeyi yönetmekle sorumlu olanlar arasında bu derinliklere varabileceğini inanın düşünemezdim. llk başlarda, iyi niyetle medya ile konuşmak, onlar kanalıyla halkı bilgilendirmek gibi bir ümide kapıldım. Sonra hızla vazgeçtim, medyadaki deprem temaslanmı üç gazeteciyle sınırladım (çünkü benimle konuşmaya hazırlanarak gelen, dikkatle dinleyen ve aynı dikkatle öğrendiklerini kamuoyuna yansıtan üç gazeteci bu kişiler). Aynı ortamı paylaşan kadınlarda âdet kanamalarının senkronize oldugu goruiuyor. Havadan feromon kapmak! Feromonlarm (kimyasal sinyaller) davranışlar üzerindeki etkileri konusundaki tartışmalar, feromon reseptörlerini harekete geçiren bir genin bulunmasıyla iyiden iyiye kızıştı. oceklerin ve ilkel memelilerin dünyasında çok onemli bir rol oynayan feromonlar, karşı cinse kur yapmaktan iz sürmeye kadar bir dizi yaşamsal faaliyeti yönlendirir. Bu kimyasal sinyallerin insan yaşammda da etkılı olup olmadıgı konusunda sürdürülen araştırmalar, son gunlerde Rockefeller Üniversitesi'nden Peter Mombaerts ve ekibinin bir buluşu ile yeni bir boyut kazandı. Mombaerts ve ekibi insanlarda, fare veya sıçanlardaki feromon reseptör genlerine benzer 8 adet DNA dizısini ortaya çıkarttı, Halihazırda, ınsanlardaki feromon reseptör genlerinin uzak atalanmızdan bizlere mıras kaldıgı duşünülüyor Ancak bu görüşe gore genlerın hatalı olması çok buyuk bir olasılık. Gerçekten de Mombaerts'ın buldugu 8 genin 7'sinin kusurlu oldugu goruldu. Ancak V1RL1 adı verüen 8. gende herhangı bir hataya rastlanılmadıgı gibı, bu genin sıçanlardaki feromon reseptörunun salgıladıgı proteine benzer bir protein urettıgı saptandı. Büim adamlan çeşitli insan dokulannı ve organlannı araşurırken, burun boşlugunu kaplayan dokuda V1RL1 habercı RNA'sına rastladılar. Bu da proteninın burada üreuldigi anlamına geliyordu. Aynca farklı etnik gruplardan gelen 11 kişiyi inceledikleri zaman aynı genin hepsinde var oldugunu gorduler. Şimdi aynı bilim adamlan proteinin nöronlardakı varlıgını kanıtiamaya çabahyor. B "Bu buluş pek çok çalışmanın yönünü degiştırecek" dıye konuşan Phıladelphıa, Monell Kimyasal Duyu Merkezi'nden Chvles Wysocki, "Elde edilen bu sonuçlar bugüne dek aralamaya çalıştıgımız kapıları açacak. Ancak bazı temel sorulann yanıtlanması gerek. Ornegın Mombaerts ekibinin uzerinde durdugu reseptorler, yalnızca vomeronasal organ (VNO) ile mi sınırhdır? Eğer degilse, bu reseptörlerin feromonlan tespıt etmekten başka Lşlevleri de olmahdır" diyor. Aslında, insanlann feromonlan nasıl tespit ettigi hâlâ bilınmiyor. İlkel insanlardaki VNO yapısının kemirgenlerdeki VNO ile buyük benzerlik taşıdıgı biliniyor. Ancak insanlardaki VNO'nun ışlevsel olup olmadıgı biliıımıyor Ne var kı insanlann tavşan ve domuzlarda oldugu gıbı. feromonlan koku alma sistemleri yardımıyla algılıyor olabilecekleri uzerinde de duruluyor. insanlarda feromon reseptorleri bulundugu kanıtlansa bile, seks feromonlan içeren bir parfumun pek faydası olmayabılır Chıcago Üniversitesi'nden Martha McClintock'un 1998'de gerçekleştirdigi bir araştırmada, kadınlardaki âdet kanamalannın feromonlar yoluyla senkronize oldugu görülse de, insanlar arasında feromon yoluyla başka bir ıleüşım kurulamadı. Mombaerts bile feromon reseptör sayısının halihazırda bulduklan ile sınırlı kalacagından kuşku duyuyor. Reyhan Oksay New Scientist, 2 Eylül 2000 Ne kadar haklı olduğumun yeni bir örneği 10 Eylül 2000 tarihli (yıl 52, sayı 18860, Pazar) Hürriyet gazetesinin 6. sahifesindeki "haber"! Başlık söyle "Türklye'nin en eski foslll 14 milyon yıllık." Haberiokuyorsunuz, Sayın Prof. Dr. Berna Alpagut'un Paşalar'daki çalışmalarında ele geçirilen fosillerden bahsediliyor. Burası zengin bir Miyosen (yani 24 ile S Milyon yıl öncesi aralığına verilen ad) fosil yatağı, Berna Hanım burada yıllardır son derece ilginç araştırmalar yapıyor. Bunların sonuçları da uluslararası bilimsel dergilerde sık sık duyuruldu. Hatta Berna Hanım bizzat bazı uluslararası dergilerin özel sayılarının editörlüğünü yaptı, pek çok Türk meslektaşının da paşalar ve çevresiyle ilgili makalelerinin yayınlanmasına önayak oldu. Yani gerçekten haber değeri olan ve hakkında Türk biliminin dünyaya katkısını gösterebilecek pek çok şey yazılabilecek bir gelişme. Celgelelim, sayın muhabirimiz ne yapıyor? Deli saçması bir başlık atıp, bunu bir de haberin temel konusu yapıyor. Kim bilir Berna Hanım ne dedi, o ne anladı. Hiçbir gazeteci, bir bilim adamının konusunun detaylannı bilmek zorunda değildir, hattâ konunun kaba hatlannı bile bilmeyebilir. Ama en azından bilgisizliğinin bilincinde olur, haberi kabaca röportajdan hemen sonra çiziktirir, röportajı yaptıifı kimseye okutur, yanlışlar, eksikler olmasın diye. (Hiç unutmuyorum, 1986 da TUBİTAK Bilim Ödülü almam nedeniyle Cumhuriyet gazetesinden gelen Aslye Ünsal, bana konumu sorarken, söylediklehmi bir kez de kendisi bana tekrar ederek yanlıs not almamaya çalışıyordu. O'nun yaptığı röportaj, o gunlerde benimle yapılanlann en iyisi olmustu.) Kaldı ki, Türkiye'nin en eski fosili 14 milyon yıllık demek, Türkiye'nin en yüksek dağı Aydos Tepesi (yani yaklasık 500 m) demek gibi birsey. Bunun yanlış olacağını bilmek için basit bir lise tahsili yeteıii olmahdır diye düsünüyor insan. Bu haberi yapan hiç mi Dünden Bugiine Istanbul Anslklopedlsi'nde bile bulunan yaklasık 380 milyon yıllık meshur Pleurodyctium constantinopolitanum'u duymadı, hiç mi Zonguldak Kömür Havzasından yüz elli yıldır bilinen zengin Lepidodendron ormanlannın kalıntılannı okumadı (oradaki kömürler nasıl oluştu sanıyor?), hiç mi Strabon'un Coğrafya'sında Mısır Piramitlerinden anlatılan ve Amasya'dakilerle kıyaslanan 45 milyon yıllık nümmülitlerle (parafosil) karşılaşmadı? Güneydoğu Anadolu 'daki petrol yataklan nasıl bulundu zannediyor? Bu kişi hiç mi lise I coğrafyası bile okumadı? O okumadıysa sayfa editörü de mi okumadı? 14 milyon yıllık fosiller Adam gibi iş yapmak değil maksat, yutturmak! Fakat bu koyu cehalet normaldir. Zira ülkemizde elli yıldır maksat bir işi adam gibi yapmak değil, hortlayan Osmanlı zihniyetiyle yapıyormuş gibi gShJnüp, birilerine yutturmaktır. Değerli olan, insanın en onemli özelliği olan tutkulu merak değil, hayvan içgüdüsünün eseri olan daha çok yemektir. Belirli klişe ve sloganlann arkasına gizlendildi mi, aynı yeniçeriler gibi, kimse o kişilere dokunamaz. Eğitimde kalite arıyorsanız, iki defa bu antidemokratiktir diye bağırdılar mı o "istemezük" yerine geçer ve o kalite silinip süprülür; kalitesiz olan elenmeli diyorsanız, "esitliğe aykırıdır" ı yapıştırdılar mı ümmî ile âlimi bir kefeye yerlestiriverirler. Bu konuda en yüksek yerlerden destek bulunması iş bile değildir. Hele ki kaliteliyi bir övmeye kalkın: ne aymmcılığınız kalır, ne bölgeciliğiniz, ne okulculuğunuz, ne de kışla merakınız. Sonra? Sonra 14 milyon yıllık memeli fosilini Türkiye'nin en eski fosili sanıverirler, hem de bunu anlatan uzmanın konuştuğu Türkçeyi bile anlamayarak! Bazı "uzmanlar" Kuzey Anadolu Fayının kuzey kolunu cancağızları istediği için Bursa'ya çekerler (I), onlar da bunu televizyondan halkımıza "bilgi" diye sunarlarl Bu ne onlann garibine gider, ne sayfa editörünün, ne program yapımasının, ne de başkalannın. Zira hep birlikte aynı cehalet balçığının içinde kulaç atılmaktadır. Hem de o balçık su, bataklık okyanus, debelenen garipler de sampiyon yüzücü sanılarak! 705/S