Katalog

anlamına gelen PCR gen araştır malarında çok onerrüı bır rol oynuyor Bu bır kımyasal fotokopı makınesı duşuk yoğunluklu kuçuk DNA parçalarını alarak tam kopyaldnnı çıkartıyor De Mello şu anda protoüp sıstemın hdtdlannı bulup kusursuz bu hale geurmeye çabalıyor Reaksıyonu, dızustu bılgısayarı boyutlarında plastık kaplar yerıne, çıplerdekı mınık mıkrokanallardd gerçekleştırmek büım adamlanna boyut farkından dolayı bazı avantajlar kazandınyor Madde mıkron boyutlannda farklı davranışlar sergıler Orneğın sıvı akışkarüığı fizığı tumuyle farkhdır Bu kadar kuçuk bır sıstemde turbulans yaratmak neredeyse olanaksızdır Dolayısıyla sıvüar yan yana, bırbırlerıne kanşmadan akarlar Bunlann bırbırlerı ne karışması ıçın reaksıyon odasında dış mudahale gerekır Aynca bu kadar kuçuk bır sıstemde ısı transferı de çok hızlıdır Dolayısıyla sıcaklık derecelerı hızla yukselülıp alçaltılabüır Sonuçta De Mello saatier suren ısıtma ve kanşürma ışlernını ekıbının 90 sanıyede tamamladıgını ılerı suruyor De Mello'nun ekıbı şu anda sıstemın dığer parçalarını da kuçultmeye çalışıyor Bunlann başmda saptama modulu gelıyor Bu cıhaz PCR'dan gelen sonuçlan ışlemden geçırır ve spesıfik bır gen dızısı mevcut ıse floresan bantlan ıle sınyal venr Hahhazırda sıstem, buyuk gaz lazerlerınden yararlanıyor De Mello kısa zamanda bu duzeneğın sıstemın dıger parçalan üe uyum saglayacak boyutlara ındırgenecegını umuyor Bu mınılab'lerın gıderek gerçeğe donuşmesı, büım adamldnnın "kışısel tanı sıstemlerı" adını verdıklerı cıhazlann kısa sure sonra yaşamımıza gıreceğı sınyallerını venyor Bu sıstemler Palm Pılot boyutlarında olacak, kan dokusu ornegını alacak, bır dızı karmaşık bıyokımyasal testlerden geçırecek, kısa sure ıçınde sonuçlan gozler onune serecek Bu gelışme HIV testı, yıyecekler ıçındekı toksık maddelerın tespıtı, çevre kırlüıgının ortaya çıkartılması gıbı suratle yapıl ması gereken tahlıllerde buyuk yarar saglayacak Kalıfornıyadd, Sunnyvale gıbı draştırma şırketının Başkanı Kurt Petersen, 'Şımdı, GeneExpert adını verdığımız cıhazı denıyoruz Cıhaz 5 mılılıtrelık bır ıdrar orneğını alıyor bulaşıcı hastdlıklann soz konusu olduğu durumlarda 30 dakıkada tahlıl edebıhyor Oysa konvansıyonel bır kboıatuvarda bu tahlıl ıkı gunden once çıkmaz' dıyor Mıkrosısternleı ydlnızca vucuttan alındiı sıvüarın tahlüınde kullarıümıyor, şımdı büım adarrüan bazı 705/18 Akıllı kalça eklemi, aşınmış eklemlerin yerine geçecek maddelen dogrudan vucuda yerleşürmeye yarayan sıstemler uzerınde çalışıyor Bu uygulamaların başmda şeker hastalannın vucutlanna yerleştırılen akıllı çıpler gekyor Bu çıp yardımıyla gunluk glukoz duzeyı olçuluyor ve gerekh olan uısulın mıktan otomatık olarak vucuda enjekte edüıyor BıoMEMS'ın gelecekte kullanımına üışkın dığer bır omek de Carnegıe Mellon Unıversıty'den Kaigham J.Gabriel taranndan gelıstırüdı ' Akıllı kalça eklemi" adı venlen bu unıte aşınmış eklemlenn yenne yerleşunlen tıtanyum, seramık ve polıetüenden yapdmış yapay bır eklem Bugun vucuda yerleştın len yapay eklemler normal kullanımın dogurdugu stres sonucu bır sure sonra rahatsızLk vermeye başla dıgı ıçın cerrahı mudahale gerekbrebüıyor Gabnel'ın gelısurdıgı yapay eklemın uzenndekı mıkro basınç sensorlan dışandakı bır alıcıya aşınma üe ügdı bügı gondenyor Eklemın uzerındekı dıger bır bıoMEMS cıhaa temas noktalannı yenıden ayarlayarak yapay eklemın omrunu uzatabılıyor Ne var kı bu projenın 10 yıldan once hayata geçırümesı şımdılık olası gorulmuyor Akıllı parçalar yalnızca vucudun ıçıne yerleştırümıyor Unıversıty of Dhnoıs'ten Datvid J. Beebe'nın uzennde çahşuğı "akülı derı" ıçınde mınık sensorlar olan esnek bır polımer tabaka Akülı den, dogal dennm yenra almayacak, bunun amaa vucu dun nasü çalıştıgına üıskın bügı toplamak Parmaklara bandaj gıbı uygulandıgında el hareketlen sırasında duyulan stres hakkında bügı edınmemızı sağlıyot Klavye kulla ndn bır kışının eklemlenne gıden stresın yarattıgı karpal tunel sendro mu gıbı rahatsızlıkların tanı ve teda vısı bu şeküde mumkun olabüecek BıoMEMS'ler aynca askerlen kımyasal ve bıyolojık süahlara karşı da koruyacak Bu süahlann ortak yaru hucrelere saldırarak sağlüdı ış leyışlerını engellemek Stanford Unıversıtesı'nden Gregory T. A. Kovacs'ın gelıştirdığı sıstemde elde taşmabüır bır detektorun ıçındekı hucreler mınyatur sensor gıbı çalışıyor lavuk veya sıçanlardan alınan bınlerce hucre elde taşınan bır cıhazın ıçıne yerleştırüıp canlı kal malan sagldmyor Hucrelen rahatsız eden bır dış unsur soz konusu olduğu Zdman (toksık kımyasal maddeler ve havadakı bakterı gıbı) hucrelerdekı elektrıksel faalıyetleıdekı değışıklığı saptayan cıhaz alarm vererek ügüüerı uyanyor Reyhan Oksay Scıenüfic AmencanExtreme Engıneerıng ozel sayısı Tıbbi araştırmalarda plasebo sorunu Etkin bir tedavinin söz konusu olduğu durumlarda hasta insanlara plasebo (ilaç olarak venlen tesirsiz madde) vermek ilke olarak yasak. Ancak bir görüşe göre başka seçenek yok.' T ıp araştırmalan tarıhınde yaşanan en tatsız olaylardan bırı Tnakegee Syphili* çalışmdsıdır 1932den 1972 ye kadar Amerıkah büım adamlan 400 kadar frengı hastası yoksul Afrıkalıyı hastalığın gelışımını ızlemek ıçın gozetım dltına aldüar 1950 lı yülardd pensüının pıyasaya çıkmasından sonra dd bu hastalan tedavı etmedüer, çunku frengının tedavı edümedığı zaman nasü bır yol ızledığını gormek ıstıyorlardı Boyle korkunç bır adaletsızkk orneklenne bugun arük rastlanümıyor Ancak bazı tıp etücçüerı büım adamlannı hastalannı büınçlı bır şeküde, kasten tedavı etmedüderı gerekçesıyle suçluyor Başka bır deyışle eukçüer plasebo kontrollu yenı üaç de nemelennı hastalann onayı alınmış olsa büe geçerlı bır tedavinin olduğu durumlarda tıp ahlakına ters buluyor BufikırHelsinki Dnyuntsu'nda yer aknak tadır Bu duyuru, II Dunya Savaşı sırasında Nazı'lerın gerçekleştodığı ınsanhk dışı nbbı denemelenn bır kez daha yaşanmaması ıçın 1964 yüında Dunya Tıp Bırlığı tarafindan kaleme alındı Duyuruda konu üe ügüı şu madde yer almaktadır 'Her hasta kontrol grubundaküer de dahü kanıtlan mış en mukemmel teşhıs ve tedavı olanakldnndan yararlanabümelıdır" Ancak bazı tıp araştırmacüan bu maddeyı zorlamaktadır Onhahhazırda tedavısı olsa bıle plasebo devam etmelıdır Bugun bu 36 yülık belgenın gunun koşullanna uyum sağlamdsı ıçın kurulan komıtenın başkanlığını yuruten Yale Unıversıtesı Tıp Fakulteoi nden Robert Lerlne şoyle konuşuyor Pek çok ınsan, doğruluğuna ınandıgı ve saygı duyduğu halde Helsinki Duyurusu'nu goz ardı edıyor Bazı durumlarda plasebo kullanmanın gereklüığme ve bu durumun etüc açıdan sakıncalı olmadığına ınanıyoruz" Dunya Tıp Bırlığı gelecek ay Edınburgh'ta yapüacak olan toplantıda Duyuruda yapüması duşunulen değışüchk onenlennı ele alacak Bu değışüdık onenlennm başında olumcul olmayan hastaludarda, tedavı olanaklan bulunsa ddhı plasebo kullanümasına ızın venlmesı gelıyor Unıversıty College Londondan Michael Banzn da bu konuda pragmatıst bır yaklaşım sergüıyor ' Duyunıda değışüdık onensı bence bır olgunluk ışdretıdır Tüabı etüc konusunda ortaya çıkan ücüemler yasalarla değü tartışarak çozumlenmelıdır VVashıngton DCden snnl bır orgutun başkanlığını yuruten Pet«r Lnrie bu goruşe karşı çüayor Pek çok büımsel çalısmada plasebo kullanımı gundeme gelıyor Bunlann ıçınde en korkuncu Afnkdda yaşanıyor Hamüe kadınlara AZT verüıp ço cuklannd AIDS vırusunu geçırıp geçırmedüden ıncelenıyor Boyle bır çalışmada plasebo kullammı cı nayet ışlemek güDi bır şey" Başka bır çalışmada Nifedipine adı verüen yenı bır üaç plasebo eşlığınde 2 5 yü boyunca yuksek tansıyon hastası 1 600 Çınlı uzennde denendı Doktorlar bu çakşmayı yuruturken olum oranını duşurecek tedavı yontemlerınden haberdardı II Dunya Savaşı nı ızleyen yülarda tıbbı araştırmalann çapı gıderek buyudu Helsinki Duyurusu ük kez kabul edüdığı zaman gelışıguzel seçümış kontrol gruplanna yer veren deneyler sayıca çok azdı Şımdı, üaç şırkeüen kontrol gruplu deneyler olmadan mallannı pıyasaya suremıyor Levme gore Helsinki Duyurusu harfi harfine uygulandığı zaman büımsel araşnnnalar rayınddn çıkabüır Orneğın başagnsı ve kellüc üe ügüı üaç deneylennde plasebo kullanüamaz Levıne kısaca, sakatük veya olumle sonuçlanmdyacak durumlarda plasebo kuüanımına ızın verümesını ıçeren değışüdık tasansının tarüşmaya açümasını ıstıyor Doktorlann en onemlı yukumluluğunun ne kadar onemsız olursa olsun hastasının süantısını hafifletecek tedavı yontemlennı uygulamak oldu ğunu üen suren Harvard Tıp Fakultesı'nden Karla Michels ve Boston Unıversıtesı'nden Rothman Kenneth, ' Başı ağnyan bır ınsan nıçın ağn çekmek zorunda kalsın'? Hastalar doktora tedavı olmak ıçın başvurur büıme katkıda bulunmak ıçın değü" dıye konuşuyor Mıchels'e gore, plasebo kullanımında hastanın onayının alınması doktorun sorumluluğunu hafifletmez Öa hafta once Rothman üe bırlücte British Medical Joaraal ısırrüı tıp dergısınde bır makalesı yayımlanan Michels, Helsinki Duyurusu nun yenıden yazümasını ve şu ıbarenın yer almasını talep edıyor "Plasebo kuUanüması, halıhazırda bır tedavı yontemının bulunması durumunda tumuyle eük olmayan bır davranışur" Ote yandan dunyanın onde gelen goğus cerrahısı uzmanlanndan Baum, bu muüakçüığa karşı çüayor Ornek olarak kadınlann dortte bınnı etküeyen penyodüc mastaljı (meme ağnsı) durumunu ele alıyor Goğus ağnsı ınsanı rahatsız eden ancak oldurmeyen bır rahatsızhkor, aynca ağnnın dozu kışıden hşıye gore değışır Bu durumda plasebo kullanümasında hıçbır sakınca gormeyen Baum, gerekçesını şoyle savunuyor "Bu vakada plasebo kuUanüması üe tedavıden kaçınüması aynı anlama gelmez, çunku plasebo bazı mekanızmalan harekete geçırerek ağnyı azaltabüır kı, buna plasebo etkısı adı verüıyor Tedavı amaayla kullanüan üaçlar ıse hem çok pahalı, hem de yan eüa etküen fazladır Dolayısıyla bu durumda plasebo kullanümasında hıçbır sakınca gormuyorum" Ne var kı bır denelde tek kontrol aracı plasebo değüdır Araşürmacüar hastalarda yenı bır üacı denerler ve sonuçlan tanhı venlerle karşüaştırabılırler Veya varolan bır tedavıye yenı bır üaç üave ederler sonuçlan eskı üaç kombınasyonu üe karşılaştınrlar Lune'ye gore üa üacı yanyana denemek en mukemmel sonucu verır, çunku doktorlann amacı yenı üacın eskıye oranla etkısını olçmekur "hıçbır şeyle" karşüaşurmdk anlamsızdır Reyhan Oksay New Scienust 2 Eylul 2000