Katalog

Hukuk ve adaletten imc Ülkemizdeki hukuk erozyonuna bir dur demeliyiz! Bir Kassandra Çağnsı*Prof. Dr Hayrettın Okçesız* I n yalına ındırgeyerek duşunelım Insanduşunen tasaılayan amaçlayan uygulayan eyleyen ve bunların zorunlu bir sonucu olarak kural koyan bir varlıktır Ozgurluk ve sorumluluk onun gerçek yuzudur Bu nedenle onun vaıoluşu bılınç uzerme kuıuludur Taııhsellıgı ve sureçsellığı nedenıyle bu bılınç her ınsan bueyınde bir kapalı kutu olmayıp kaışüıkh ethleşırne ve üetışıme dayalı ozneler arası ve ortakla şa bir kultur oluştugudur Bıreysel olarak algüadıgımız ve taşıdıgımız bu büışsel anlamdakı bılınç aynı zamanda "torel'dır ve bu nedenle bu yanıyla 'duyunç" otekı yanıyla ' torel bılınç dedıgımız ' vıcdan ıle aynı zemını paylaşır Adalet kışınm şereflı yaşaması honeste vıvere herkese hakkını vermesı suum cuıque trıbueıe kımseye zarar veımemesı alterum non laedeıe (Ulpıanus) kendısıne yapılmasını ıstemedıgı şeyı başkasına yap maması (altın kuıal) başkalarından daha ıyı koşullarda olmayı ıstememesıdır (4) Nazı Almanya sına tanıklık etmış bir buyuk hukuk fılozofundan okuyacagımız şu uyarılar gunumuzun Turkıye'sı ıçın yeterınce onemlıdıı sanınm (7) ' Hukuk adaletı ıstemektır Ama ada let ıse şu demektır Kımsenın adına sanına bakmadan yargılamak herkesı aynı olçuyle olçmektır Sıyası muhalıflerın katlı ovulur başka ırktan olanlann katlı emredılır, ama kendı duşunce ve yol arkadaşlanna karşı aynı eylem gerçekleştıgınde en vahşı en onur kıncı cezalarla kovuşturmaya geçılır se bu o zaman ne adalettır ne de hukuktur' 'Yasalar adalet ıstencını büınçh olarak yadsıyorsa ornegın ınsan haklannı m sanlara saglamakta keyfılık ıçerıyor ve ye tersız kalıyorsa o zaman bu yasalann geçerlüıgı yoktur o zaman halk bunlara ıtaat borçlu degıldu o zaman hukukçular da kendılerıne bu yasaların hukuküık karakterının bulunmadıgını soylemek cesareünı bulmalıdır Bın yıllann emegı olan hukuk kulturu bıze halka yararlı olanın, ya da devlet yaran sayılanın (8) her zaman hukuk demek olmadıgını aksıne asıl hukuk olan şeyın halka yararlı oldugunu ogretıyordu(9) at mundus) demek zorunda değılız Dunya nın yıkümaması ıçın adaletın yerını bulması gerektıgını bümelıyız (fıat ıustıtıa ut non pereat mundus) Insanlıgın ortak eserı olan bu hukuk kulturunun uıunleıını tum ıyı nıyetımızle, buyuk bir heves ve coşkuyla arzulamalıyız Bu kulrurun gelışmesıne alçakgonulluluk ve gayretle hızmet etmehyız Tarıfsız acıların dokulen bunca gozyaşı ve kanın bıze ogrettıgı gosterdıgı bu "hukuk ulkesı 'nın yerıne kışısel ıhtırasların vaat ettıgı ve surukledıgı sahte cennetlerın arzulayıcısı olmamalıyız Çunku hukuk devletı sıyası açıdan ol gun bir halkın onunla kendısını sınırla dıgı bu duzendu 10) "Sosyal devlet' boyutu onun çeuşeru degü büeşenıdu Hukuk devletı duşuncesınm en başta gelen ılkesı m dubıo pro lıberta te'dır (kuşkulu durumlarda ozgurluk leıden yana olmak) Hukuk devletının yukarıdakı ozelhklerınden ozgurlukle re ancak 'eşıtlık ve "guvenlık' boyut lannı saglayarak ve koruyarak ulasılabı lecegını çıkarsayabılrrız E Başka ogelerle bırlıkte Hukuk da bu bılmcın ıçerısmı doldurur Ya da başka bir açıdan baküdıgında bu bılıncın oluşumunda ' hukuk duşuncesı' agır ışçılerden bırısıdır Yuku çok agır hedefı çok yuksek ve emekçüerınm çektıgı çıleler bakımından adı çogu zaman "Sısyphos rur (2) Aynı bakışla Pometheus' (3) da dıyebılırız Ikıbınbeşyuz yıllık ' hukuk kulturu ' oluşumunda bugunun tan agarmasını onlara borçluyuz Bu kulturde hukuk, adaletı ıstemekür Tum bu dıleklerımdon burada ve şımdı (hıc et nunc) ük soylenecek olan çagdaş hukuk devletı'nın gunluk toplumsal yaşamımıza tum uzantılarıyla yansımasını saglamak gerektıgıdır Çagdaş hukuk devletı felsefesı ınsanlıgın ortak malı olan evrensel hukuk kulturunun en somut tezahu rudur Onun ne oldugunu ve ne olmadıgını onu gelışürmenın yollannı ve yontemını bugun çok ıyı büıyoruz Ayrıldıgımız noktalar bızı bırleştırenlerden çok azdır Aynldıgımız yerlerın bızı yenı ve başka ortak ufuklara gorurecegını duşunerek onlardan ya rarlanmayı amaçlamalıyız Adalet ozlemınm tecessum etügı bir normaüf yapı olarak devleünde(lO) itaate borçlu olmamak Yukardakı hukuk devletı ükelerıyle çelısen bir temel hakkın veya ozguılugun gerçekleşmesını olanaksız kılan tum devlet ışlem ve eylemlerı karşısın da yurttaşlann onlara ıtaat borçlu olmadıklarıra soylemelıyım Bu ıtaat borcun h hangı bir kamu gorevlısme de yuklenem Hatta bunlaı boyle bir eylem ve ışlem k şısında gorev ve yetialerını hukuk devle koruyacak bıçımde ve anlamda yorurr malıdır Burada Alman Anayasa Mahken sı ve Federal Mahkemesı'nın "Radbru formülü" olaıak adlandurüan ükeyı 1 nımseyerek "agır ve açık bu haksızl oluşturdugu goınlen noımlaıa ıtaat bor< nun bulunmadıgı yolunda gehşrırdıgı ıçtıl da ılgınç bir ornek olması nedenıyle bız pozıtıf hukukçularımızın ve kamu gorevlı rımızın dıkkaünı çekmek ısterım Hukuk devletin de 10 kural 1) Devlet gucu anayasayla me^rulatınlmış olmalı yanı devlet anayasal olmalıdır 2) Temel haklar ve ozgurlukler bıreyı devlet gucune karşı korumalıdır 3) Guçler aynlıgı ükesıyle yetkılerın bolunmesı ve dagıtüması yolu ıle devlet gucu dızgınlenmış ve sınırlanmıştır 4) Yasallik ılkesı butun devlet edımle rınm yasayla bağlanmasını gereklı hlar Devlet gucunun tezahurlen olçulebılır ve onceden gorulebılır olmalıdır 5) Butun yurttaşlann yasa karşısında eşıt muamele gormesı gerekır 6) Bagımsız mahkemeler aracılıgıyla yurttaşa kamusal ve yonetsel hukuklarda da hak arama ve kanun yollannın açık oldugu guvencesı verılmektedır 2) Hukuk devletı memurlannı ve yonetımını eylem ve ışlemleı ınden sorumlu tutmaktadır Yasaya ve anayasaya aykırılıklardan dolayı zararm gıdGrımı kurallannı ıçermektedır 8) Yoneümde oldugu gıbı yasamada da hukuk devletı amaç/araç ılışkısınde oranlılık ükesıne uyar 9) Yurttaşlaıın demokratık katılım haklaıı da hukuk devletının bir parçasıdır Hukukun götürdüğü yere gitmeliyiz Hukukun goturdugu yere gıtmelıyız Gıtmek ıstedıgıımz yere hukuku ınsancıllıgından çı kararak onu rezü rusva ederek gıtmemelıyız Daha dogıusu bızım gıtmek ıstedıgımız yer heı ne pahası na olursa olsun hu kukun bızı goturdugu yer olmalıdır Burada addletyennı bulsun da ısterse dunya yıkılsın (fıat ıustıtıa ctpcıc 705/12 Ulkemızın hukuk kulturunde ka^ verıcı bir erozyona maruz kaldıgı çok a< bir gerçektır Neredeyse hemen her g bu kanıyı dogı ulaı bıçımde bu çok habı okumak ya da dınlemek mumkundur Dc tela gıbı oıulmesı geıeken bu hukuk c şuncesı ve duzenı hoyıat ellerde sokulı bın parça edümek ıstenmektedır Hukuk dışında kalan ve hukuku kullanmak ıstey hıç bu menfaat meşı u degıldu" Bu neder hukuk sıyasetın ustundedıı En ıyı ve <