Katalog

Lisanın rengi ve ahengi üzerine... Gözler, gülüş, ses tonu, jest ve mimikler: Insanlararası gerçek iletişimin Son yapüan klınık araşurmalar gerçekten fokal sağ yanküre zedelenmelennde lisanın temel elementlearacı dil ve beyindeki serüveni üzerine... rıran korunmasına rağmen hastalarda çeşıtlı şekü ve deH. Tuğrul Atasoy* arşınızdakı kaşı sıze ıçten ve samımı olarak "Senı sevıyorum" dedığınde sıze o kışı tarafindan geıçekten sevüdığınızı hıssettıren şey nedır? Tabıı kı 'Senı sevıyorum' cumlesınııı sozdızımsel anlamı değü 0 cumleyı sıze monoton ve metalık bır ses tonu ıle programlanmış bır bılgısayar da soyleyebılır O cum leyı sıze soyleyen kışının gözleri, gülüşü ses tonu, jest ve mimikleri ancak sıze doğru mesajı verır ve o cumleyı duyduğunuzda ancak bu deüşım yolu üe o kışı tarafindan gerçekten sevüdığınızı hıssedebılırsınız lur K Insanlar arası ıletışımın gerçek yolu hsanın bu yo9 nu ıle saglanır Oyleyse bu nasü oluı Insan beynı sağ ve sol yarımkureler olmak uzere kabaca ıkıye aynlır Dil fonksıyonldrının her üa beyın yarıkuresıne eşıt olarak dagıldıgı anldşıldı Sol yanküre; sozel dil fonksıyonla n, sozdızımı pandomım pratık tonlama dılbılımsel ve lehçe vc agız ıle ılgılı prozodı fonksıyonldrından sorumlu ıken sağ yanküre ıse affektıf (ıletışıme yonelık duygudurumsal) prozodi ve jestlerden sorumludur Aynca sağ yanküre yan anlam kullanma tematik sonuç çıkarma kelımesı kelımesıne olmayan deyımlerı anlama ve kompleks lısan ılışkderrnı anlama gı bı fonksıyonları da yerıne getırmektedır Karşınızdakı kışı sızınle konuşurken ya da yazılı bır metnı okurken sız sol yarımkuredekı merkezler yolu ıle o kışının soyledıklerını duyar ya da okuduğunuz meünde soylemek ıstenılenlenn yapısını çozumler ve anlatılmak ıstenenı anlarsınız Yıne aynı merkezler yolu üe ne soylemek ıs tıyorsanız bunu anlaşüır bır cumle halıne getırıp soze ya da yazıya dokersınız Sag yarıkuredekılere ne kalıyor dıyebüırsınız? Şu cünüeyi ele alut: "Sen de oraya gıttın yanı" Vurgunuza mımıklennıze ve el kol jestlerınıze gore bu cumleran anlamı çok değışebüır Soru cumlesı de olabı lır şaşkınlık ıfadesı de, ya da kızgınlığınızı dıle geurebıhr Sol yanmkureyı büıncınız ıle yonlendırıp karşıdakme ne mesaj vermek ıstıyorsanız verebılırsıruz, yanı yalan da soyleyebüırsınız ama sag yanmkuredekıler uzennde boyle bır yonlendırme yapabılme şansınız çok daha azdır Çunku bu merkezler durtu ve heyecanlanmızın kaynagı olan alt beyın merkezlenmızınyanı daha eskı beyın yapüanmızın kontrolundedırler Ne kadar ıyı oyuncu olursanız olun, sag beyın yanmkuresı bır şekılde gerçek duygu ve duşuncelerınızı dıle geürecek şekılde davranacakür Ses tonunuzu ayarlayabılsenız büe, ornegm yuzunuzdeh mlmlk kaslan sızı ele verecekür Basıt bır ornek goz çevrenızdekı bazı kuçuk kaslan yapay bır gulumseme esnasında büınçlı olarak kasmanız olası degüdır duygusal olarak gerçekten gulduğunuzde bu kasları ancak alt beym merkezlerı kasabüır MonradKrohn prozodıyı dorde ayırmıştır 1 Bıreye Ozgu Düsel Prozodı Dü fonksıyonlannın sozel olmayan yonunu kullanarak anlam oluşturmak Ornegın vurgu üe dnlamı değıştırmek gıbı Lehçe ve agız üe ügüı ve bıreye has prozodüer de konuşma kalıtesınde bolgesel ve bıreysel farklar ıçerseler de kısmen affekuf prozodinin altında sınıflandınlmaktadır 2 Entelektüel Prozodi: Vurgu üe anlamı değıştırerek davranışsal bügı verır Aynca konuşmadakı leh çe ve agız üe ügüı ve bıreye has farklılıklan da ıçerır (He ıs clever O akülıdrr ıken He ıs a clever alay nıtelığı taşır) 3 Duygusal Prozodi: Konuşma ıçengı üe uygun duygulanım saglanır 4 Affektif Prozodi: Bıreye ozgu düsel ve duygusal prozodüerın büeşımıdır Burüara ek olarak Inartıkulet Prozodı den de bah sedüır kı bu prozodı ıse hornurtu ahvah şeklındekı sozel anlamı olmayan sesler üe anlam oluşturmayı kapsar recelerde prozodı bozukluğunun oluşabüdığını gostermışur Bu afFektıf prozodık bozukluklar jestuel bozukluklan da kapsar Jestuel mesaj ve anlam südıkla sozel mesaj ve anlamdan daha fazla mesaj ve anlam taşır Çoğurüukla cumlenın affektıf prozodık anlamı cumlenınsozeldübüımsel anlamının onune geçer Kinesis: Dü ve üetışım üe ügüı ekstremıte vucut ve yuz hareketlendır Kineslsin Nörolojisi: iletışımle ügüı pandomımal hareketlenn oluşturulması sol yanküre üe ügüıdır Afazüc (Sol beyın yankuresı zedelenmelerı sonrası lısan yeüsı kaybı olan) hastalarda jestuel hareketlenn (kınesısın) korunmuş olduğuna daır gozlemler olsa da jestuel hareketlenn nörolojisi tam olarak çalışümamıştır Sağ beyın zedelenmesı üe jestuel hdreketlerın üışkısı uzenne ük makale 1979'da Ross ve Mesulam ın makalesıdır Bu çalışmada sağ on beyın lobunun operkulum denen bolgesının zedelenmesınde spontan jestuel haıeketlerın karşı vucut yansında herhangı bır tur hareket yeteneğı kaybı (apraksı) olmadan kay boldbüdığını gostermışlerdır Değişik tip aprozodilerde ne olur? Motoı apıozodıde kışı kaışıdakı ınsanın ses tonu duygu duru mu, jestlennı ve mımıklennı doğnı şeküde algüayıp yorumlayabürrken kendısı karşısındakı ınsana anlatmak ıstedığını tam ve doğıu ses tonu jest mııruk ya da duygu dışavurumu üe anlatamaz Ses tonu ve duygu dışavurumu duzdur jest ve mımıkler yok denecek kadar azdır Duyusal (Alıcı) np aprozodıde ıse kışı karsıdakı ınsanın hıçbır prozodık mesajını Qest mırruk, ses tonu, duygu dışavurumunu) doğru olarak algüayıp çozumleyemez Aynca kendısı de jest mımık, ses tonu ve duygu dışavurumunu uygun ve doğru olarak kullanamaz Global aprozodıde ıse tum bu yetıler tamamen yıtırümıstır fletım üpı aprozodıde kışının spontan olarak prozodısı jest ve mımıklen kullanması doğru şeküde ve akıcıdır Karşısındakı ınsanın jest ve mımıklennı konuşmasının prozodısıru doğru olarak anlar Ancak kendısıne gostenlen herhangı bır prozodık ıfadeyı doğru olarak tekrarlaması ıstendığınde bunu yapamaz Transkortücal aprozodi motor aprozodıye benzer Aralanndakı tek fark motor aprozodık kısı kendısıne gosterüen herhangı bır prozodık üadenın tekrannı doğru olarak yapamazken transkorukal prozodısı olan kışı bu tekrar ışlemını yapabüır Benzer üışkı Duyusal tıp aprozodi üe Transkortücal duyusal tıp aprozodi arasında da vardır yanı bu tekrar ışlemını duyusal aprozodık kışı yapamazken transkortı kal duyusal aprozodısı olan kışı bu tekrar ışlemını yapabüır Transkorukal global aprozodi ıse kışının yalnızca bu tekrar ışlemını yapabümesı üe global aprozodıden aynlabüır dığer açüardan kayıp olan ozelkkler her üa APROZODİLER DÖRT BİLEŞEN Dıl ve üctışım dort bıleşenden oluşur Bu dort bıleşen şunlardır Keüme Bılgısı Gramer Prozodı ve Kıne sıs Prozodi: Dınleyen kışıye dılın affektıf ve duygu sal dışavurumu ıle lehçe ve agız üe ügüı ve bıreye has bügı ıçengını veren sozel olmayan ozellıgıdır Pı ozodının Akustık Yapısı Sesın tam perdesını verebılmek melodı rıtm, ses tonunu ve sesın yukseklıgını ayaılamak tını duıaksamalar stress vurgu ve aksanı ayarlamak alt büeşerüerını ıçerır Prozodinin Nörolojisi: Bu konuya ılk degınen 691/4 Disprozodi: Düe yabancı bır aksan veren ses kalıtesı degışüdıgıdır Motor tıp afazüerde (Anlama yetenegırıın korundugu ancak sozel akıcüıgın bozulduğu lısan yetısı kayıplan) ıyı derecede duzelmelerden sonra gorulur Hastanın lehçe ve agız üe ılgılı ve bıreye has prozodı fonksıyonunu bozan sol yanküre zedelenmelerınden sonıa oluşur Aprozodi: Prozodı yoklugudur Bu durum ornegın Parkmson hastalığmda tıpıktu Paıkınson hastahgında maske yuz hareketlerde azalma yumuşak monoton ses tonu üe bırlıkte gorulur Hiperprozodi: Maruk hastalarda ya da çok az ke lıme ıçengı üe konuşabüen Broca cazüı hastalarda goru