Katalog

İmmanuel Kant: Hukuksallık genel ve akademik özgürlük... ve Türkiye Onur Bilge Kula (*) K ant, 'Torelerın MetaEzığının Temeliendırumesı' adlı yapıünın 'çıkar ve ahlaksalhk' (toresellık= Sıttlıchkeıt) baglanusını konulaşürdıgı bolumunde 'ozgurluk ıdesını 'ahlaksal bıryasa', 'ıstencın ozerkkğının bır ükesı' olarak degerlendırır Kant'a gore, 'ozerkhk üa ogeden oluşur Soz konusu ıkı ogenın bınncısı 'ozgurluk', üancısı ıse 'ıstencın kurallannın ozbehrlenımî ,yanı, ıstencın kendı kurallannı kendısının behrlemesıdır bazı degerlendırmelerını de aktarmak yararh olacakur Hukuk Oğreüsı adh yapıtında Hukuk Nedır? sorusunu şu uç saptamayla yanıtlar Bırıncısı, 'hukuk, bırbınnı etküedüden olçude, bır hşının bır başkasma karşı dış(sal) ve edımsel ıhş hsıdır Ikmcısı, hukuk, ıyı ya da kotu yurekhhk gıbı eylemlerde somutlaşan keyulık ve arzu ıhşhsı değüdır Uçuncusu, hu kuk, keyfüığm karşıhkh üışhsı ıçensınde keyBhğm matnsı, yanı her hşının ıstedığı nesne üe bağlantüandırabıleceğı bır amaç olamaz' Kant, bu uç açımlamayı şoyle toparlar "Hukuk, bırının keyBlığınm oburunun keyfüığı üe ozgurluğun genel yasası Insan, Kant'ın yaklaşımı uyannca, oz istencının neden selhgını sadece ozgurluk ıdesınde aramalıdır, çunku, 'ozgurluk, duyular dunyasının bellı nedenlerınden 'bagımsızlıkür' Bu yuzden 'ozgurluk' ıdesı üe 'ozerkhk' kavramı aynlmaz bır bıçımde bırbırıne bağhdır Ozerkhk kavramı ıse akülı varhklann eylemlennın temehnı oluşturan' ahlaksalhğın genel ükesî üe baglantüıdır Kant, Ulamsal bır Buyrum Nasü olanakhdır'' sorusu bağlamında ozerkhk (otonomı) ve bagımlüık (heteronomı) kavramlarıru açımlar ve şu saptamalan yapar Akülı varhk, kavrayış dunyasına gırer, onun kavrayış dunyasına gırmesını sağlayan nedenler butunu, ya da nedenselhk 'ıs1 tenç dır Buna karşın duyu dunyasına aıthge yol açan arzu, gudu ve egüımlerın doğal yasası 'bağımhhktn Kışıyı duşunce dunyasının bır uyesı yapan ozgurluk ıdesı, ıradenın olanaklüıgını saglar Bu açüdamalara gore, ıstencın ozgurlugu, akhn bagımsızhgı büıncı ve onkoşulu ustune kurulur ve bu temel uzennde yuksehr Kant, ıstencın ozgurlugunu oznel olarak açıklamanın olanaksız oldugunu ve bunun, ınsanın ahlak yasalanndan çıkarabüecegı bır 'ügf üe açıklanabüecegını duşunur Kant'a gore, 'ügî (Interesse) akhn edımsel yanıdır, ıstencı behrleyen bır guçtur Akü, ügıyı eylemden turetır, ancak, bunu yapabümesı ıçm kendı genelgeçerhk olçutu, ıstencın yetennce behrlenebüecegı bır neden oluşturmahdır Kant,'Edımsel Akhn Eleştınsî adh yapıtında gelıstırdıgı dorduncu 'oğretsel üke cerçevesınde ıstencın ozerkhgını butun ahlak yasalannın ve onlara uygun yukumluluklenn bıncık ükesı olarak tanımlar Her turlu keyfihk ve keyfilığe bagımhhk, Kant'ın savı oyle, ahlaksal yukumluluk' yaratamaz, yaratamadığı gıbı, ıstencın ahlaksallıgına ters duşer Kant a gore, hangı gerekçeyle olursa oLsun, oz hazzın ve keyfihgın ıstencın behrlenım nedenı durumuna getırümesı, ahlaksallık ükesıne uymaz Kant'ın ozgurluk konusundakı ıyımserlıgını de vurgulamak amacıyla onun antropolojıye üışkın yazüannda ınsanın 'ozgurluk egüımını' yogun bır 'tutku' olarak değerlendırdıgını de vurgulamak gerehr Boyle guçlu bır tutku nedenıyle, ozgurluk egüımını etkısızleştınneye yonelık her turlu keyü, keyfihgınden dolayı da ahlaksallıktan yoksun onlemler etkısız kahnaya yazgüıdır Ozgurluk, bır anlamda edımsel ınsan akbndan ve tutkusundan varhk ve surekhhk nedenını tureür Özgürlük eğilimi, insanın yoğun bir tutkusudur... Hukuk birinin keyfiliğinin öbürünün keyfiliği ile özgürlüğün genel yasası doğrulutsunda bütünleştirilebildiği koşulların toplamıdır doğrulutsunda butunleştınlebüdığı koşullann toplamıdır" (Hukuk Ogreüsıne Gıns, Tbplu Yapıtlar, cüt 7, s 337) Hukuka üıskın bu goruşler ne olçude geçerlıgını korumakta, ne olçude guncelleşürümeye elvenşhdır, bu hukukçularca tartşüacak bır konudur Bunun yanı sıra, Kant'ın bu goruş ve onermelerınde one çıkan 'ozgurluk' vurgusunu, gormemek olanaksızdır Bugun Türkiye de kamuoyunun demokrank ve akücı kesımlennce yerleşürümesı ve herkesçe uyulması gerekh gorulen hukukun ustunlugu, hukuku butunleyen ahlâk ükelen ve ozgurluk gıbı konularda Kant'ın saptamalan hâlâ gunceUeşnrüebüır nıtehkte gonüebüır Hukuksallık, ahlaksaüık ve ozgurluk gıbı her uygar toplum duzenı ıçın vazgeçümez kavram uçlusune üışkın Kant'ın şu onermelen ügı çekıcıdır 'Ozgurlugu zorlaştıran, engelleyen her eylem ve duzenleme 'hukuksuzluk'tur' (s 337) Kant bu saptamadan butun olçutlenn ükesı herkes ıçın gerekh ahlaksal olçut dıye nıtelendırdıgı 'genel hukuk yasası'na üışkın şu çıkanmı yapar "Dışa karşı oyle davran h, senın keyfüığınm ozgur kullanımı, her ınsanın ozgurlugu üe genel bır yasa uyannca bır arada var olabüsın1 Bu genel yasa, bana da yukumluluk yükier, hıç kımse benden bu yukumlulukten dolayı ozgurluğumu soz konusu koşullara ındırgememı beklemez ya da talep . etmez" Butun olçutlenn ükesı, herkes ıçın gerekh ve herkesın uyması gereken ahlaksal olçut, Kant ın genel hukuk yasası dıye adlandırdıgı kavramdır Herkesın ozgurlugunun bır arada varolabüecegı ve uyumlulaşacagı üke ve ahlak olçutlennın guvencesı de soz konusu genel hukuk yasasıdır gore ozgurluk onunde engeldır Dayatma ve zorlama gıbı eylemler de ozgurluğe karşı bır 'engel' ya da 'dırenış'ur Kant, bu açüdamalardan şoyle bır sonuç çıkanr Ozgurluğun her hangı bır kullanımı genel yasalara gore ozgurluğun bır engeh ıse h, bu hukuksuzluktur, boylesı durumlarda ozgurluğun soz konusu engelıne karşı yapüan zorlama, ozgurluğun engehnın engellenmesı anlanvnı taşır ve genel yasalara uygun olurh, bu da hukuktur Gorulecegı gıbı, Kant, 'ozgurluk, hukuk' ya da 'hukuksuzluk, ozgurluksuzluk' demeknr bıçımınde duşunmekte, ozgurluğun engellenmesının, hukuksal meşruıyetten yoksun oldugunu savlamakta, ozgurluğun engehnın engellenmesını ıse hukuksallık çerçevsınde değerlendırmektedır Yanı guncel deyımle hukukun ustunlugu ükesı cerçevesınde ozgurluklenn kısıtlanması ya da engellenmesıne karşı savaşım venlmesını meşru gormektedır. Kant'ın obur yapıtlannda ozgurluk konusunda takındıgı ükesel tavır yukandakı degerlendırmesını ne denh onemsedıgını gostermektedır Nıtekım, 'Ebedi Banf' adh yapıtında tartıstıgı bazı goruşler Kant'ın bu tutumuna ornek gosterüebüır Hangı yonetım bıçımının 'ebedı banşa' uygun ortam hazırlayacagı konusunu ınceleyen Kant, yoneüm bıçımı olarak 'Cumhurıyet'ı tarüştıgı bolume hukuksal ozgurluk konusunda duştugu dıpnotta şu savlara yer venr Hukuksal ozgurluk, 'kımseye haksızhk hukuksuzluk yapümadığı surece, ıstenüen herşeyı yapmaktırbıçımınde tanımlanamaz' Kant'a gore 'dışsal', yanı hukuksal ozgurluk tşının onayını vermedığı hıçbır dış yasaya uymama yetısıdır Bu tanımıyla Kant'ın ozgurluk üe 'bırhkte behrlemenın' zorunlu gereklüıgıru yanı katüımın genısletümesını, çogulcu katüımcı toplum duzenını, ozgurluklenn onkoşulu, meşru kaynagı ve uygulanabüeceklen ortamı düe getırdıgı açücur Buna gore, bırey ancak olgu ve olaylar bırhkte behrleyebüdıgı her turlu karar alma sureçlenne eşıt bıçımde katüdıgı olçude ozgurdur Ya da bıreyın ozgurleşmesı ıstenıyorsa, hukuk ve toplum duzenı katüımcüıga olanak verecek bıçımde duzenlenmelıdır Aynı dıpnotta Kant, hukuksal (dışsal) eşıthk ıçın şu açıklamayı yapar Bır devlette hukuksal eşıthk, yurttaşlar arasmda bır üışkı bıçımıdır, bu üışkıye gore kendısını hukuksal olarak yasalara bağlamayan kımse, başkalannı yasalara bağlayamaz Karşüüdı olarak herkesın yasalara uyması sağlanmahdır Boyle bır hukuksal üışkı, yanı herkesın yasalara uyması kurah, Kant'a gore, hukuksal bagımhhk' ükesıdır Kant açısından hukuk, yasalann genel bağlayıcüık ükesı ve 'keyfi tutumla başkasını baglayan, onu baglayıcüıga zorlayan kışının yetkısı (erkı)' olarak duşunulemez Yanı Hukuk, salt yasal bağlayıcüüc ve keyfi yetkı kullanımından oluşamaz Hukuk kavramı, herkesın ozgurlugu üe baglantılı olarak genel karşüıkh bağlayıcüık olanağı ıçensınde değerlendırümehdır Bu saptamada hukuksalhk ve ozgurluk kavramlannın genelhk1 ve karşüüdı bağlayıcüık ükelerı bağlamında gorulduğu ve gonümesı gerekngı ortaya çücmaktadır Özgürlüğün Engel(lenmes)ini engelleyen çabalar ve önlemler meşrudıır Kant'a gore herkesın ozgurlugunun duşunsel ve ahlaksal kaynagı ve guvencesı olan bu genel hukuk yasası, demokratik ve ozgurlukçu toplum duzenının temehnı oluştunır ve bu temel uzennde geçerlüeşır 'Genel hukuk yasası'nın hem uygar toplum duzenının onkoşulu, hem de onun guvencesı olabümesı ıçın, bıreyler oz ıstenç ve ozgurlugunu, 'genel hukuk yasası1 cerçevesınde bırbınyle uyumlulaşnrmakla yukumludur Soz konusu 'genel hukuk yasası' dışında ozgurluklenn meşru kaynagı yoktur, ya da aranmamahdır Bu nedenle hıç kımse keyfi olarak bır başkasınm ozgurlugunu kısıtlayamaz, kullanmasını cezalandıramaz Yıne Kant'ın deyuruyle her turlu hukuksuzluk, genel yasalara Içsel özgürlük ve erdem öğretisi Kant, 'erdem oğretısı'nı 'genel yukumluluk oğretısı' bağlamında ele alır, ozgurluk kavramını ıse 'ıçsel ozgurluk' ve 'dışsal ozgurluk' dıye üaye ayınr Dışsal ozgurluk, 'eylenüenn dışa donukyonlennı konulaştıran dar anlamda hukukun alanına gırer, ıçsel ozgurluk ıse, daha çok 'ahlaksalhk\a baglantüıdır Bu nedenle, genel yukumluluk ogrensının bır bolumunu oluşturan 'erdem oğretısf, 'ıçsel ozgurluk yasalan'm tanımlar Hukuk oğretısı, Kant'ın yaklaşımı uyannca, ıçsel Hukuk öğretisi, özgürlük(idesi), özerklik Kant'ın ozgurluk ve ozerklık konulanndakı goruşlennın anlaşüırlaşmasına katkısı bakımından 'hukuka' üıskın 715/4