Katalog

Ölüm gerçeği ile nasıl başa çıkılır? Çocuklar yaşadıklan büyük koyıptan sonra kendilerini güvende hissetmek ister. Onlara bu güveni sevgi ve şefkatle verebiliriz. A ilenın bir uyesi öldügünde, çocuklar yetişkınlerden farkb tepkiler verirler. Bu tur bir ölüm olayı oldugunda tüm çocuklar şöyle ya da böyle bundan etkileneceklerdir. Yaşı, olumle ilgili açıklamalan anlamak için henüz çok kuçuk olan çocukların, yaşadıkları bu buyuk kayıptan sonra kendilerini guvende hissedebilmeleri, aıledekı en yakın uylerden gelecek sevgı ve şefkatle mümkundur. Kuçuk çocuklar aileden birinin ölümüyle ilgili duygularını soze dokemeyebılırler. Bu yogun duygularla başetmek çok guç olduğundan, soz konusu duyguları bastırabilir, hiç etküenmemış gibi görünebüırler. Onların bu duygulan belrrlı davranışlar ve oyunları aracılıgıyla ıfade etmelen daha sık gortılen bir olgudur. Ama ifade konusundakı yetersızliklerine ragmen çok kuçuk çocuklar bıle derın bir yas duygusu yaşarlar. Okul oncesi yaştaki çocuklar ölümü genellikle ge çici ve "geri çevrilebilir" bir olay olarak gorurler. Bu inanç onlarda, çizgi füimlerde ölen ve tekrar yaşama dönen karaklerlerı gordukçe gelışmektedir. Yaşlan 5 ila 9 arasında olan çocuklar, olümu yetişkinler gibı algüamaya başlasalar da, henuz kendilerinin veya yakınlannın ölebüecegine inanmamaktadırlar. dilemiş oluşuna baglayabilir; bu dıleginin "gerçekleştıgini" düşunerek suçluluk duyguları yaşayabilir. Yukanda soz edılen bu tepküerin hepsınin, olum olayı karşısında çocugun gosterebilecegi "normal" tepkiler oldugu unutulmamalıdır Bu tur bir yas surecinde zaman önemli bir faktordur Uzmanlara gore, çocugun yaşantısındakı onemli bir kişinın kaybmdan 6 ay sonra artık çocugun normal gunlük aktivitelerine donmesi beklenir. Ailede bir ölüm olayı oldugunda, annebabalar ya da akrabalar, çocugun olum karşısında gosterdigi normal tepkilerın yanında, tehlike işaretleri olabilecek belırtilerın de farkında olmalıdırlar Uzmanlara göre, olumu ızleyen haftalarda, bazı çocukların olen yakınının sag oldugu konusunda ısrar etmesı doğaldır. Ama olumün uzunca bir sure inkâr edılmesı veya yas duygusunu yaşamaktan kaçınma, bu tepkiyı uzun bir sure bastırma davranışları saglıklı degıldir. Daha sonra ciddi sorunlarla kendini gösterebıür. Eger bu altı aybk sure sonunda, soz konusu tepkiler devam ediyorsa ve aşagıdaki turden belirüler varsa, nuyla başedemeyecegıne inanırlar, Olumle ilgili konuşmalardan, törenlerden çocugu uzak tutmaya çalışarak, onu koruyacaklarına inanırlar. Boyle olunca da çocuklar kaçınılmaz olarak endişe yaşar^ şaşkınlık ıçıne gırer ve kendilerini çok yalnız hıssederler. Çevrelerındeki insanlardan en çok destek ve guvence ıstedikleri bir zamanda, zihinlerını kurcalayan pek çok sorulanyla baş başa kalırlar. Bu sorulardan bazüan arasında. "Bana simdi kim bakacak?", "Babam/annem/kardeşim/dedem, vb. neden öldü?", "Ne zaman gelecek?" gı bı sorular bulunmaktadır. Çocukların bu sorularına olabüdigince durust bir şekılde, basit ama çocugun anlayacagı cumlelerle cevaplar vermek gerekmektedir. Gündelık alışkanlıkları olabıldigince sürdürün Kendisini sevenlerin ona bakacaklanna inanabümesi için şefkat ve ilginizi sık sık çok açık bir biçımde gosterin. Sorulannı yanıtlamış bile olsanız, eger tekrarlıyorsa, sabırlı davranarak tekrar tekrar yanıtlamanız, sevginizi somut bir biçimde ortaya koyacaktır Çocugun sorularına vereceginiz cevaplar, onun sorusunun kendine degil, sorusunun satır aralarında sezüen ama ifade edemedıgı ıhüyaçlanna da yanıt olmalı dır. Ornegın "Babam ne zaman geri gelecek?" so Çocukların Gösterdikleri tepkiler Uzmanlara gore yas tepkisi beş aşamalı bir tepkıdır; Şok, korku, öfke, suçluluk ve keder. Bu aşamalar, ıster çocuk, ister yetişkın, ıster arkadaş, ister doktor ya da hemşire, olumle yuzyüze gelmiş herkes için geçerlıdir. Ancak her yetışkm ve çocugun, bu aşamalardan geçerken gosterdigi davranışlar farkhlaşabilir. Kardeşi ya da annebabasından biri ölen bir çocuk, büyuk bir şok yaşamaktadır. Aile uyeleri ya da akrabalar, olayın şokunu üzerinden atamadıkları için çocuğa ihtıyacı olan duygusal destegi veremeyebilirler. Bu da durumu daha karmaşık hale getirmış olur. Çocuk kendisıne kımin bakacagını bilemediginden endişe, dıger sevdiklerinı kaybedecegini düşündugu için de korku duygulan içine girer. Bu yuzden kendisine yakın olan diğer insanların "etegıne yapışır" ve sıklıkla kendisini sevip sevmediklerını ya da ne kadar sevdıklerini sorar. Ölen kişi, çocugun dunyasının / yaşamırun temelini oluşturdugu ve ihtıyacı olan guven duygusu ıçın çok gerekli bir konumda oldugu için, çocugun ofke duyguları içinde olması çok normaldir. Bu ofke onun itişkakışmalı oyunlannda, kâbuslarında, gergınlık ve sinırliligınde ortaya çıkabilır. Çocugun öfkesini, ailenin geride kalan bireylerıne yöneltmesi de sıklıkla rastlanan tepkılerdendir. Annesı ya da babası olen bir çocuk genellikle, yaşından daha kuçuk davranışlar sergilemeye başlayabilır, bebeksi tavırlarla, surekli beslenmek, kucaklanmak, altının baglanmasını isteyebilir, bebeksi konuşma bıçımlen sergileyebilir, parmagını emmeye, gece alünı ıslarmaya başlayabilir. Bunlann çok dogal ama geçici tepkiler oldugunu unutmayın. Küçuk çocuklar, çevrelerınde olup bitenlere kendilerinin sebep olduguna inanırlar. Bu yuzden kardeşıran, anne ya da babasının, yakınlarının ölümünu, geçmışte bir zamanlar onlara kızdıgında, o kışinın ölumünu 650/8 rusunun altında, "Ben ne kadar guvencedeyim?" korku su olabüecegınden, yarutınız şöyle olabilir: "Yavrum, baban maalesef bu depremde yaralanarak öldü. Bunda ne senin ne de bir başka ktmserun suçu yok Yaralan çok ağırdı o yuzden kurtanlamadı. Olen hşıler artık gerı gelmezler. Bız onu artık görmeyeceğız ama hep seveceğiz. Hep duşuneceğız. Ama merak etme hayatımızı eskısı gıbı surdürebıleceğız. Sen okuluna gıdebıleceksın. Arkadaşlannla oyun oynamayı sürdürebüeceksin. Ben de hep yanında olacağım ve senı koruyacağım" Uygun davranışlar nelerdir? Çocuk boyle bir durumda yapılması gereken uygun davranışların da ne oldugunu bilemeyebılır. Sorulannı sorması, duygulannı ifade etmesı için onu cesaretlendirin. Kendı başınızdan geçmiş olum olaylannda aklıruzdan ne tur sorular geçmiş oldugunu, ailedeki bu kayıpla ilgili olarak kendinızın yaşadıgınız duygulan paylaşın. Ama asla, "Metın olmalısın, uzulme, vb gibi" sozlerle, neler hissetmesi, neler hissetmemesi gerektigini soylemeyin. Size yonelik sevgi duygulannı ıfade etmesine izin verin. Yakın bir zamanda sevdıgı başka insanlann ölmeyecegi konusunda guvence verin. Olum olayının çocugun o kişiye yonelik herhangi bir kızgınlıgıyla ya da ofkesi ile ilişkili olmadıgını ozellikle vurgulayın Ölen kişınin olumunden sonra yapüacak torenlere şu ya da bu şekilde çocugun da katılmasını sağlayın. Cenaze töreninin ne oldugu ve neden yapıldıgını ona açıklayın ve sonra nasıl katılacagına kendisinin karar vermesi için onu özgur bırakın. Korku içinde olan bir çocugu cenaze törenıne gıtmesi için zorlamak dogru degildir. Onun yerine, dua etmesi, bir sure sonra ziyaret etmek amacıyla kabristana götürülmesı uygun olacakur. Çocuklar bir kez ölumu kabullendiklerinde, yaşadıklan kederi uzun bir sure içinde zaman zaman ve bazan da hiç beklenmedik anlarda ifade edeceklerdır. Geride kalan akrabalann çocukla birlikte olabildigince fazla zaman geçırmelerinde ve duygulannı açıkça gostermesinı kolaylaşürmalannda yarar vardır. Bunun için duygulannı ozgürce ifade etmesinde hiçbir sakınca olmadıgının soylenmesi iyı olacaktır. Çocukların ölümu anlamalan ve ölümle başedebilmeleri için, onunla etkıleşımlerinizde davranışlannızın şu temel dört ozelligı taşıyor olmasma ozen gosterin: Sevecenlik, kabul edıcilik, dürüstluk ve tutarlılık. Turk Psıkolop Demeğı, Özel çalışam Gurubu çocukla ügüenen kışılerın bir dış yardıma başvurmalarında (ogretmen, çocuk doktoru ya da bir ruh sağlıgı uzmanı) yarar olacaktır: • Çocugun gundelik olaylar ve faaüyetlere ügisinin kayboldugu uzun süren (6 ayı aşkın) bir depresyon dönemi; • Altı aydan daha uzun bir sure, "bebeksi" davra nışlarını sürdürmesi; • Olen kişıyi gereginden fazla taküt ettigi davranışlar içine girmesi; onunla beraber olma istegine ilişkin tekrarlayıcı sozleri; • Arkadaşlanndan uzaklaşması; • Okul başansında çok önemli bir gerileme ve okula gitmeyı reddetmesi Sevilen birinin olumü sonucunda geride kalanlar için en zor işlerden biri, bu konuyu çocuga söylemektir. Aile üyeleri kendi kayıplarına baglı yası yaşıyorlarken bu sorun daha da katrnerlenmektedir Olumle başetmek pek çok yetişkın için çozülmesi zor bir sorun olduğundan, onlar çocukların da bu ko