Katalog

Türkiye'nin gerçeği: Deprem Marmara Bölgesi'nin aktif tektoniği ve Ulusal Deprem Ağı'nın kurulmasmm zorunluluğu üzerine... : . * Cumhuriyet Bilim Teknik ekl'nde (Taymaz, T., 199Sab) özette funları söylemlştim: * Depremle iç içe yaşıyoruz, ama depremin yasalanna göre hayatımızı kurmuyoruz. Deprem istasyonları ağı ve araştırma merkezleri (Ulusal Deprem Ağı) kurulmasından zemin etüdlerine, depremleri önceden kestirmeye, yerleşim bölgesi ve konut tipi seçimine kadar her turlü araştırmayı sıfırdan başlatmalıyız (Taymaz, T, 1995a). * Son yıllarda ülkemizi etkileyen depremlerden almamız gereken ortak ders, çok katlı betonarme yapılarda proje, yapım ve malzeme konulannda yapılan yanlısların ortaya çıkmasıdır (Taymaz, T, 1995a). * jeofiziksel ve jeolojik bulguların ışığında, Marmara Denizi ve çevresinde tahmin edilenden oldukça fazla aktif fay (kırık) zonlarının varlığı gözlemlenmiştir (Taymaz, T., ? 995b). 40* 44' Tuncay Taymaz * • • Türhye'de modem jeoloji'nın geiymes ıçtn buyuk emek harcayan, Kuzey Anadolu Fayı'nı bulan fakat bır yethlı bulamayan muhterem hocam mertıum Prol.Dr. rernat. Ihsan Ketın'ın azız hatırasma ge Denizi ve çevresi, Dogu Akdeniz bölgesinde sismik etkinligin yogun olarak gozlendigı AlpHimalaya dag kuşagının oluşturdugu bir bolgede yer almaktadır (Taymaz, 1995a; Şekil 1). Anadolu ve Avrasya levhaları arasında gozlenen hareketin buyuk bir kısmı, Kuzey Anadolu Fayı (sağyönlü doğrultu atunlı kırık zonu, > 1000 km) boyunca batıya dogru iletilmektedir. 31 (Dogu boylamının batısında, Kuzey Anadolu Fayı çızgısellıgıni, birbırıne paralel dogrultuda sıralanan bır fay sistemine bırakmaktadır. Bu sağ yönlü kırık zonlan, Marmara Denizi ve çevresinde gozlenen «ismik aktivitenia kaynağıdır. Bolgede gozlenen deformasyonlar (depremler), bu kınk zonlarında gerek dogrultuatımlı faylar (yanal yonlu hareketler) gerekse normal faylar(açılma hareketleri) boyunca oluşmaktadır. Marmara Denizi, Ege Denizi ve Karadeniz'i birleştıren 275 km uzunlugunda 80 km genişliginde guney kısımlan daha sıg fakat yer yer derinlikleri 1250 metre'ye kadar ulaşan derin çukurlukları ıçeren denızel bir çokelme ortamıdır. Kuzey Anadolu Fayı'rıın en batı ucunda bulunan bu çökelme ortammda, bu onemlı kınk zonu karakterini degiştirerek, çizgiselligini birbirlerine paralel olarak gelişmiş bir takım fay zonlarına bıraktıgı ve deformasyonun oldukça geniş bir alanda (120 km) etkinliğini sürdürdügü gözlenmektedir. Anadolu levhasının batıya dogru kaçış hareketi, işte Marmara denizi ve çevresindeki bu fay sistemlerinin yardımıyla Kuzey Ege bölgesinde de etkınliginı surdurmektedir. Marmara Denizi içerisinde Kuzey Anadolu Fayı'nın davranışı ve geometrısı karasal bolgede gozlendigi gibı açık değüdir. Bir başka deyisle, Anadolu levhasının batıya dogru hareketi Marmara Denizi içerısindeki bir takım kınk sistemleri boyunca oldukça karmaşık bir mekanizma üe Kuzey Ege'ye iletilmektedir. Marmara havzasını (çokelme ortamını) oluşturan kınk zonlan hakkmdaki en onemli bilgileri; deprem sismolojısi, sismik kınlma ve yansıma venlerınden ve dolaylı olarak jeomorfoloji, jeoloji.neotektonik ve uydu verilerinden faydalanarak elde etmekteyız Son yıllarda elde edılen Jeofizıksel ve Jeolojık bulguların ışığında, Marmara Denizi ve çevresinde tahmin edilenden oldukça fazla kınk zonlarının varlıgı gozlenmıstir. (Ketın, 1958;McKenzie, 1972; Taymaz vedig 1990; 1991; 1992; Taymaz 1995; Smith ve dig. 1995; LePıchon, 1996, Stein ve diğ. 1997; Okay ve diğ. 1999). Marmara Denizi ve çevresinı etkileyen kırık zonlan ve ılgüi depremleri bolgenin ne kadar buyuk bir deprem riski ile iç içe yaşadıgını gormek mümkündür Marmara Denizi çökelme havzasını sınırlayan bu kırık zonlannda oluşabüe E cek depremlerden Şekll 1: Alp Hlmalaya dağ kuşağmda yer alan, Tüıktye'nin 19641995 yıllan arasındakl sismik ak525 km uzaklıktatMtesl. Odak derinlikleri 0 100 km arasındadır ve Rlchter ölçeğıne göre büyüklükleri M > 4.0 olan ki yerleşim birimdepremlerin dağılımlan görülmektedlr (ISC: Uluılararası 5/smo/o// Merkezl). Kırmuı yıldular Holosen lerinde ağır hasaryafb volkanlan ve slyah çizgller aktif faylan göstermektedlr. lar gormek olasıdepremleri gerek jeolojik gerekse tektonik konumu geregi dır. Yapılardaki hasarlar; depremin buyuklugu(M)'ne, epi1995 Dinar depremınden farklüıklar gostermektedır. Kuzey santır uzaklıgına, yerelzemin koşullan, yapı tipleri ve inşaat ve Dogu Anadolu Fay'lanndaki depremlerin büyük bır çokalıtesine gore farklı oranlarda oluşacaktır. Zemin kalitesi açıgunlugu dogrultuatımlı (sıkışma ve yanal hareketler) faylansından olaya bakacak olursak; gevşek zeminlerin sarsıntı büma mekanizmalan sonucunda oluşmaktadırlar, 1995 Dinar yütme oranı ve titreşim perıyotlan buyuk, sert zemınlerde ve depreminde ıse açüma (çekme, çokuntu hareketleri) turunkayalık bolgelerde isekuçuktur. Kururulmuş bataklık bölgelede bir faylanma gözlenmiştir. Odak derinlikleri açısından son ri, dere yataklan, dolgu ve heyelan alanlan gibı gevşek zeyıllarda ülkemizi etkileyen bu onemlı depremler sığ odaklı minler uzerindeki yapılar, sertkayahk bolgelerde ınşa edü(Odak derinligi, h= 1015km) depremlerdır. Bır başka deyısmiş yapılara oranla daha fazla hasar goreceklerdir. le, depremler kırılgan ustkabuk ıçensınde oluştuklarından Aşagıdaki parametrelerden açıkça görulecegi gibı, hasar fazla olmuştur. GölcukIzmit depremı dogrultuatımlı faylanma (yanal yonlu hareketler) ile ilişküidir ve sığ odaklı bir depremdir Sismik enerji açısından büyükolçeklı (Mw=7.6, Mo: 2.4X10ç20 Nm) Yıkım normal mi ? bir depremdir. Yıkıcı buyuk depremler, Anadolu levhasının Evet, maalesef ulkemizde son yıllarda deprem felakeAvrasya levhasına göre bağıl olarak 40 mm/yıl'lık bır hızla tinin yol açtıgı çok agır hasar olmuştur. Yapılann durumu ıse, batıya dogru hareketi sonucu olusmaktadır. Bu hareketin baaslında, rom Turkiye için buyuk bir problemdir. Aynı buyuktıya aktanmı başlıca Kuzey Anadolu ve Dogu Anadolu Faylalükteki bir deprem Japonya ve Amenka'da olsaydı bu kadar n (Ketın, 1958; Şengor, 1995, 1996) boyunca gözlenmektecan kaybı ve hasar olmazdı Kısacası , hukumetler kendi dir. Bu hareket sonucu, batı Anadolu'da gozlenen yanal yonkoydugu inşaat (yapı) şartnamelenne uymalı ve uyulmasmı lu hareketler M > 7.0 buyuklugu (manyitud)'nde depremlesağlamalıdır. Gerebyorsa politik ortamdan uzak bagımsız rin oluşumunun başlıca kaynağıdır. Yıkıcı depremler gelebir organizasyon kurularak şartnamelere uyumlulugu kontrol cekte de olacaktır .. edebilecek bir statu veAveya mekanizma oluşturulmalıdır. Özellikle, kamu gereklerinın karşılandıgı hastaneler, kopru1992 Erzincan, 1998 Ceyhan ve 1999 GölcukIzmit GölcfikIsmit depreminln ön ••zlleıa g ö n siımolojik parametreleri : HarvardCMT EMSCMT (Potsdam) ; 00:01:43.0 • " '"• Oluş zamanı (to) • ' : Mw=7.6 Depremin Büyüklügü Mw=7.5 EnlemBoylam : 40.60 K29.90D Odak Derinligi (h) v v , :17km : 18saniye Oluş Süresi (to) Faylanma (Kınlma) Mekanizması (Derece olarak): Dogrultu/Dalım/Kayma yonu 81/177/88 I. Duzlem : II. Düzlem r 351/2/87 Sismik Moment (Mo) . 2.4X10ç20Nm 00:01:47.8 (GMT) 40.81 K30.08 D 16.6 km ler, barajlar, tuneller vb. gibi yapılar dayanıklılık açısından daha titizlikle goz onunde bulundurulmalı ve bu tur yapılann saglamlıgından kuşku duyulmamalıdır. 42saniye Neden her zaman hazırlıksızız? Çunku, gunumuze kadar gozlendigi gibı hiç bir hüku268/84/180 met ilgilibilgilisorumlu bilim 358/90/6 adamlanmızın hazırladıgı ra2.1X10ç20Nm por ve kişisel çalışmalan dikkate almamaktadırlar. USGSNEICSismoloji (USA) TokyoJaponya Deprem konusu ancak ve ancak sismolojı ve neotektonik 00:01:38.6 (GMT) : 00:01:39.8 Oluş zamanı (to) konulannda uluslararası duDepremin Buyuklugu : mb=6.3; Ms=7.8 zeyde uzmanlıkları tescıl edil40.60 K29.80 D : 40.702 K29.987 D Ms=7.8 EnlemBoylam miş bilim ınsanlanmız ile hu : 17km lOkm Odak Derinligi (h) kumetlenmızin ciddi bir dıyalogu üe tarüşılarak inceleneUSGSNE1C (Amerıkan ]eolojikAraşürmalar ve Ulusal uluslararası Deprem Bügı Merkezı) ve Tbkyo Uıuversıtesı (japonya) bu depcek hayati bir sorunumuzdur. remin kmlma mekanızmasma aıt guvenılır bır çönlm veremermslenlır Ancak, USGSNE1C asağıda Tablo 1 de lıslelenen oncıl veDepremler ile bu kadar iç içe artçı depremleri rapor etmısür 650/6