Katalog

Bina hasarlarının yapısal nedenleri 17 Ağustos 1999 Kocaeli Depremi'nde binalarda meydana gelen ağır hasarın ve yıkımların yapısal nedenleri.... kı performansı yaşamsal olçude onemlıdır Ulkemızde ancak yakın zamanlarda, ozellıkle 1998 Ocak başında yururluge gıren yenı deprem yonetmelığının zorlaması üe kullanımı artan betonarme perdelerin (planda bır ozellıkle perakende tıcaretın en yaygın olarak yapüdığı boyutu dığerıne oranla çok fazla olan duşey tasıyıcı ele Mehmet Nuray Aydınoğlu (*) mekanlaı konut turu bınalann zemın katlannda yer aldı manlar) bu depremde goçen yıküan binalarda hemen gı ıçın genış hacım elde etmek amacıyla bu katlarda hemen hiç kullanılmadıgını goruyoruz Gerçı perde armara Bolgesı'nde çok genış bır alara etkıledolgu duvarlan genellıkle kullanılmıyoı veya varsa kaldı kullanımı belırlı bır kat sayısma kadar zorunlu değüdır yen Kocaeli Depremı neden olduğu yapısal nlıyor Bu durumda kotu kalıtesız ve zayıf betonarme ama kolonların tasarım dataylandırma ve ınşaatının ku hasar ve olumcul yıkımlar bakımından hıç kolonlar, bu kata etkıyen ve deprem kuvvetlerının büeşrallara uygun yapüması kaydıyla şuphesız yakm Turkıye tarıhının en buyuk doğal ve ma kesıne eşıt olan buyuk yatay yuklere dayanamıyorlar alesef aynı zamanda ınsan yapısı afetıdır 1992 Erzın Resim 2 ve Resim 3'te goçen üa bınadan Kolonların kınlarak goçmesı üe dıger kat doşemelen de can, 1995 Dınar 1997 Adana Ceyhan'dan sonra son yeseçılen üa detdy goruluyor Her üasınde de, kolonların bırbırlerının ustune yıküıyor sonuçta buyuk can kaybına dı yıl ıçmde Turkıye'nın yaşadığı dorduncu "kent depreusttekı kırışlere bağlandıgı 'kolonkiris birleşim nokyol açan toptan göçme dıye adldndırdığunız yüamlar mı' olan bu deprem, Kocaeli ve Sakarya ıllerınde kıstalan" çok agır hasar gormuştur Resim 2 de gorulen oluşuyor Bunların Erzıncan'da, Dınar da Adana'da men de Istanbul'un bazı bolgelerınde yuzlerce çok katlı bırleşımde beton kalıtesızlıgının dugum noktası ve cıvaCeyhan'da gorduğumuz aynı nedene baglı yüamlardan bınanın toptan goçmesıne bınlercesının de ağır hasan nndakı enıne sargı donausı (etrıye) eksıklığının ızlerı go hıçbır farkı yok na neden oldu Olenlerın buyuk çoğunluğu, kat döşeruluyor Yeterlı olçude sargüanamayan beton, halk deyı melerinin birbirinin üstüne göçmesi so mı üe "patlamışür1 (Betonu sargüayarak koruyan nucu, ne yazık kı ezılerek can verdıler ve deprem yuklerı altında gevrek bıçımde kınl masını onleyerek kolon ve kırışlerın sunek" Uzulerek belırtmek gerekıyor kı, bu ul davranışını saglayan enıne sargı donatısı ekkede ısının uzmanı olan yapı ve deprem mu sıklığı dıger depremlerde oldugu gıbı bu dephendıslen, bu depremde bına turu yapüarda remde de çok açık ve seçık bıçımde gozlen meydana gelen ağır yapısal hasar ve yıkımld mıştır) Resim 3'te ıse kolonun ustundekı eğık rın arkasmdaia nedenlerın, Erzıncan, Dınar kesme çatlağı üe bırlıkte kolon demırlerının ve Adana Ceyhan depremlerı ıle nerede ıse dugum noktasından nasü sıyrüdıgı açık olarak tıpatıp aynı oldugu konusunda fıkıı bırlıgı goruluyor Goçme sırasında çatladıgı anlaşüan ıçındplpr Bu depremın oncekılerden tek far kırışın yapımından once kolon ustundekı beton kı Adapazaıında sıvılaşmaya baglı zemın ekmden yukarıya doğru bıraküan ve "filı?" dıye goçrnelerı dolayısı üe bazı binalarda hemen adlandırüan demır donatı çubugu uzantısının hemen hıç can kaybına yol açmayan hasarkısalıgı yarunda betonun kdlıtesızhguun sonucu dan ıbaret olarak demır donatı üe beton arasındakı yapış Bınalardakı agır yapısal hasarın ve topmanın (aderans) yeteısızkğınden kaynaklanan tan goçmelerın hemen hemen tumu, yukarı sıyrüma resımden okunuyor Çoken binalarda da sozu eciılerı uç depremde oldugu gıbı genellüde duz yuzeylı BÇ220 (St 1) demırının çok katlı betonarme binalarda meydana kullanüdığını daha ıyı aderans saglayan ner geldı Ulkede ranta, kolay kazanca, yer yer Tlpik blr tasanm hatası olarak olusan "kısa kolon" hasan. Yatay kirifin vurlu demırın nerede ıse hıç kullanümamış ol tist kıunmda kalan kısa kolonlarda, kendilerine gelen büyük kesme mafya oluşumlarına dayalı başıbozuk yerleş kuvvetleri nedenl Ile meydana gelen clddl kesme hasan açıkça gönJlüyor. dugu gozlenıyor Resim 4'te yıkıma neden me ve yapüaşma surecı ıçınde muhendısı üe, muteahhıdı üe, ışının ehlı olmayan bügısız, cahü kışüer olabüen tıpık kolon hasarlanndan bırı olan "kesme goç Kötü malzeme, kötü işçilik uydur kaydır betonarme bınalan kat kat ustune düctıkçe, mesı" goruluyor Betonun kotuluğu yanında enıne sargı Insan hayatmı doğrudan ügüendırrnesıne rağmen bu bmaları satın alan, kıralayan bu ulkenın »ade vatandonatısının eksüdığı meydanda bu ulkedekı ınşaat surecı buyuk bır ükellık ıçındedır daşlan ne denlı buyuk bır rıskın altına gırdıklerını ma Herşeyden once Turkıye'de betonun ımalatı ve yerleştıalesef dnlayamadüar Bu çarpık ve azgın yapüaşma sure Sıvılaşma olayı rılmesı buyuk bır ıhmal ve bügısızlık ıçınde yapüıyor cı ıçmde vatandaş çok katlı betonarme ınşaata hep "gu Son depremın oncekı depremlerden en onemlı Kum çakıl ocağından kepçe ıle çıkanlan kırlı tuvenan ven duydu" Çunku ne kadar kotu, kalıtesız de olsalar farklüığı Adapazan kent merkezının bazı bolumlermde agregaya veya tuzlu denız agregasına goz kararı karıştı betonarme çok katlı bınalar statik duşey yukler altında meydana gelen "zemın sıvüaşması" olayıdır Çok ınce nlan çımento ve su üe yapüan betonların Erzıncan'da ayakta duruyor apartman daırelerı allanıp pullanıp on danelı temel zemınının deprem sırasında dayanımını Dınar'da, Adana'da gosterdıklen performans ıçler acısı müyarlarca lıraya abnıyor, sdtüıyordu kaybederek bır sıvı gıbı davranması sonucunda Resim dır Buralardakı bınalardan alınan karot numunelerınden Doga son uç depremın herbırınde uyarısını yaptı, 5, Resim 6 ve Resim 7 de gorulduğu uzere bınalar bı elde edüen ortalama beton dayanım değerlerı 10 Mpa rer kutu gıbı devrümıs veya duşeyden onemlı olçude ama olan olmuştu vatandaş korktu ama çabuk unuttu ve (100 kg/cm2)nm altında kalmıştır Son yıllarda beton sapmışlardır Aluvyon turu Adapazarı zemınınde hemen Marmara bolgesınde de bu çarpık duzen 17 Agustos'a uretımınde gozlenen kısmı duzelmeye hazır beton ure hemen tum bınalarm temellerı rıjıt ıadye temel (bınanın dek suregıttı Uzmanların hep dedıgı gıbı, yapısal hatalatımı ve kullanımında gozlenen artışa karşın, depremde tum tabanını kaplayan kırışlı vey ı kırışsız kalın plaklarla n hıçbır zaman affetmeyen deprem geldı kapırnızı çaldı betonarme ınşaattan beklenen "sunek yapı" davranışın oluturulan temel) olarak yapüdıgı ıçın bınalar njıt olarak da hayatı derecede onemlı olan donatı çelığının ve bu donmuşler ve aynca hem yatay hern de duşey olarak rı Zayıf katlar malzeme üe ınşaatlarda yapüan demir işçiliginin kajıt oteleme yapmışlardır Bazı bırı ıl a ü<ı yonlu deprem Bu depremde de son uç depremde olduğu gıbı litesi son derece duşuktur Bu ulkede hıçbır denetım tıtreşımı üe dayanımını kaybedı ı omıne dogru gomul betonarme bınalann toptan goçmelerının en onemlı ne mekanızmasına tabı olmayan yuzlerce haddehane, yo muşler, bu gomulme yer yer bu metreye yaklaşmıstır denı ozellıkle bınalann zemın katlanndakı "zayıf kat'lar netmelüdere uygun olmayan kalıtesız donatı çehklerını Buna bdğlı oldrak bınalann arasındakı sukaklarda zemın oldu (Resim 1) Bu tur hasara maruz kalan bınaların ya yukselmış ve asfalt kaplamalar kınlmıştır Bu onemlı ze uretıyorlar Dahası bu kotu çelık malzemesı bügısız tay deprem yuklerıne karşı koyan betonarme tasıyıcı mın hasdnnın ılgınç tarafı bınalann rıjıt hareketınden eğıtımsız demırcıler tarafından doğranıyor, eğüıp bukul sıstemlerı sadece dusey kolonlar üe yatay kırışlerden oturu ustyapüarda hemen hemen hıçbır hasann ve dola uyor kalıplara gelışıguzel yerleştırılıyor Golcuk te Ada oluşan ve çerçeve" dıye adlandırdığımız sıstemlerdır yısı üe can kaybının meydana gelmeyışıdır Adapazapazan'ndd Avcüar'da bu kalıtesızlığın orneklerı halen Çeıçeve sıstemlerınde mımarı hacımlan bırbırınden rındakı sıvüaşma ve buna bağlı bına davranışı 1964 gozler onundedır ayıran veya cephelerde kullanüan hafıf boşluklu tuğla Nugata (Japonya) depremmden bu ydiid goıulen en veya benzerı malzemeden yapümış zayıf 'dolgu duvarla onemlı ve belırgın zemın goçme ı uldyıdır Tasarım ve yapım hataları ıı nın yuk taşıması beklenmez Ancak betonarme kolon Ulkede erı <,ok kullarulan betonarme tasıyıcı sıs (*) Prof.Dr.; Boğaziçi Üni, Kandiüi Rasathanesi ve ve kınşler çok kotu vc kalıtesız olarak yapıldığından bu tem turu yukaı ıda tdiumlanan çerçeve sıstemlerdır Ko Deprem Araştırma Ensütusu Deprem Muhendısliği zayıf duvaı lar büe depremde belırlı bır sınıra kadar sıs layca anlaşdbüeceğı gıbı bınadakı çerçevelerm duşey Anabilizn Dalı oğretim uyesi temın ana tasıyıcı elemdnları gıbı çalışıyorlar Kentlerde elemanları olan kolonların yatay deprem yuklen altmda M 650/10