Katalog

Biz de deprem kültürü yok mu? Konut yapımında geleneksel alışkanlıkların unutulması ve terkedilmesiyle "Deprem kültürü" hayatımızdan çıktı. Manzara, deniz seyretmek, sahile sıfır evler yapmak, taşıyıa duvarların yerini geniş pencerelere bırakması, dükkan vb ile yapılar yıkıma açık hale geldi... Behiç Ak (*) len genışlettı veya bdzı taşıyıcı duvarlan ortadan kaldırdı Tabu bunlara bu de "bahmsızlık ı eklersek, sonunda bu bınalar depreme karşı dayanıksız hale geldıler Deprem bolgesını gezersenız doğubatı aksında yer almış bırçok beşık çatüı (ıkı taıafa egımlı) bmalann çatı yan duvarlarınırı çokmuş olduğunu gorursunuz Çaülann, deprem esnasında duvarlara doğru beşık gıbı salınım yaparak, yan duvarlann çokmesıne neden oldukları anlaşılmaktadu Kımbıkr belb de bu yuzden, bu tur çatılar yeruıe dort tarafa egımlı çatılann kullarumı, geleneksel munande daha yayguıdır Kısacası ıkı egımlı çaülaı yenne dort tarafa eğımolduklanndan, bu çok kışı can vermışnr (Geleneksel olarak bızde, bazı Kuzey Afrıka ulkelermdekı halk rrumansınde olan Çok katlı yapı yapma gelenegı' de yoktuı Saııu un bu nu da depremle ıhşküendırmek gereku) Deprem bolgesınde "Yenı" malzemelerın ve "yenı' ya prm teknıklennın de kendı geleneğını oluşturmamış oldugu goruluyor Ornegın yığma yapı yapmanın beurlı kuıallan vardu ve eskder genellıkle kendı evını kendısı yaptıgı veya bır ustaya yaptırdığı ıçm geleneksel olarak bu kuralları og renmıştu Koşeyle pencere arasında en az 70 cm lık duvar kalın hgı bırakıur Pencereler dar tutulur laşıyıcı duvarlar en az ıkı tuğla kalınlıgmdadrr, ıkı kattan fazla kat yapılmaz vs Depıern bolgesınde, yapun kuıaUaruıı bumeden yapümış bınlerce yapı var Buçok koyde yıgmadan betonarmeye geçılmış ama onun gereklerı yenne getuılmenuş Bu kere betonarme ışın ışıne gırınce, sadece "malzeme" degışrnez, aynı zamanda yapı yapılması ıçuı gereklı bılgı de farklılaşu Daha fazla muhendıslık bılgısı ışın ıçıne gırer Kaça kaç kolon' Kaça kaç la9 nşı taşu, ıçıne ne kadar demu nasü konur Demuler atasm dakı etrıyelerm sıklığı nerede nasıldır? Depıem hesabı nasü yapüu' Boyle bır buıarun yapunını msan babadan oğula geçerek ogrenemez hesap ışıcur Konusunu ıyı büen bu muhendısın ınce ınce butun hesaplan yapması gerekır Bu be tonarma yapı yapmanın en onemlı ukeleruıden buıcUr yım "B ız de deprem kulturu" yok dıyorlar Katılmıyo rum bu fıkre Ben "depremle buhkte yaşama gelenegı oldugu", ama unutulduğu kanısında Depremde, geleneksel, ahsap strukturlu, ıçı tugla ıkı katlı yapılarda en kuçucuk çatlama bıle olmamdsı ama ge lerıeguıden koparak ıkı uç katlı betonarme ev yapmaya çahşmış koylulerın evlerının başlanna çokmuş olması, bu tezı ım guçlcndırıyor Yenı yaşam alışkanhklan geleneksel ahşap evleıde de bırtakım deformasyonlara yol açmış olsa bıle hâlâ o yapılar sapasdglam Yuıe do konut mımarısındekı ük bozulma orneklerını geleneksel ahşap evleıın "asn pencere' lerınde goı mek mumkun Ahşap ıkı katü evleıuı onjınal pencerelerı ıkı taşıyı cı aidsırıa bikışmış dar ve uzun penceıelerdır Modern hdyat tar?ı etkısıyle ya da dogayla daha goısel bır ılışkı kurnıa tutkusuyla bu taşıyıcüardan bırı yokedürruş ve pencere boşlukları buyutuleıek yatay haİP getırılmışler Tabu bu geleneksel yapüardakı statık sısteme de bu olçude zarar vermış "Asri penceresi ve dudüklü tenceresi olmayana kız vermezler" latı buiddaıı gelmektedır Bu penceıeler sayesıncie butuıı vaktı evde geçen kadm, dışarıyla daha ozguıleştırırcı bır ılışkı kurar, tutucu toplumun ıçe kapalı yapısı bır olçude kmlu Ne yazık kı bu yanıyla olumlu olan bu gelışme hıç umulmadık bır şeyp bına tdşıyıcılaıının zayıflamasına neden olur Ahşap evleı esnek yapüardır Kuralına uyyun yapüdık ları ve ıyı babldüdarı zaman, deprem dalgalannın yatay salımını veya şok hdreketlerını çok ıyı tolere ederler ve kolay kolay yıkümazlar Değiımendere'dekı "Asn pencerelı evlerın ddhı bu buyuk deprem şokunu hıç yara almadan atlatmış olması bu yapılanrı depıeme ne kadar dayanıklı olduklaıının bır gosteıgesı Sadece bu evlere sonradan yapüan banyo tuvdlet vs gıbı sulu hdcırnlaı gıbı betonarme ekler çokmuş (Bu evleı yapüdıgından ben, yemek yeme ve banyo yapma alışkanlıgı çok dec^ıştı) Ahşaptan kagıre geçış bızde Avrupa'dakınden çok daha yavaş olmuştur Burada çağdaş beledıyecılık anlayışı na çok geç geçümesı (6 daırp, 19 yy ortalannda kurulmustuı) yanında depremın de onemlı etkısı oldugu kdiusında yım Istanbul halkı Deprem ve yangın ıkılenu arasında kalmış olabılu Belkı du bu yuzden yangına çok dayanıksız ama depreme çok dayanıklı ahşap yapıyı bır ruılu terkede memış, yarıgınlaıddiı bır turlu yakasını sıyıramanııştu Yıne de Istanbuldakı 19 yuzyüda yapümış bırçok kagır yapı da doşemeleı ınjn esnekhgı duvar kaünlıgı vb yu zunden depıeme dayanıklı sayılabılır Bunlardan bu kısmı 1894 depremını yd atlatmış, ya da daha sonra boyle bır depremı yaşdmış ınsanlaı tarafından ınşa edılmıştır Ne yazık kı bu bınaların yapılışından bu yana bır asıra yakırı veya aşkın sure geçü Zamanla bu bınalar, asıl sahıplen tarafından teıkedıldı yenne daha fakır uısanlar yerleştı Mezar inşa etmeyin Eger bır malzemenın kıülanma ükplpnnı bümıyorsaraz veya o malzemeyı kullanarak yapı yapma teknıgunn ana ükelermı bümıyorsanız, kenduuz ıçın bır mezar ınşa edıyorsunuz demektu (Aslmda boyle bır yaklaşımla mezar büe ınşa edüemez O da yıküu) Deprem bolgesınde yapı malzernelennm kuUarumın da bu çok hata gozlerrıek mumkun Ornegın gozeneklı duvar malzemelerırun kullarumı Gozeneklı duvaı malzeme lerınden yapdan duvarlann bu çogu patlamış Beyaz taşlar yerlere yuvarlanmış Bu, mımarkk bolumunden ük mezun olduğumda yaşadığun bır olayı hatırlattı Bu şantıyede gorevlendırümışüm Dogrusu bına yapma üe ügüı hıç praügım yoktu ve bügüenm tamamen teorüctı Ytong duvar oren ustanırı ordugu du varlaruı sallandığrnı gordum "Usta" dedım "duvarlannı kontrol ettım Hepsı sallaruyor" "Merak etme" dedı usta ' sıva onlan tutar" Ben duvarın sıvayı taşıdıgı bu eğıtrm gormuştum Demek gerçek hayat farklıydı Sıva duvan taşıyordu Duvarlaruı sallanma nedenıru bukaç gun sonra ogrendım Basıttı Harcm uzeruıe konmadan once gozeneklı tuğla ları tek tek suya sokulup ıyıce suya doydurmak gerekıyordu Bu yapümadıguıdan gozeneklı malzeme harcm suyunu çekıyor ve pnz yapma kabüıyetuıı yok edıyordu Harçsız du varlar da sallanıyordu dogal olarak Şantıye şefıne dururım anlattım "Bız oyle olduğunu büıyoruz Sakm ustalara soyleme, çunku obur turlu çok vakıt aur O zaman da çok para ısterler bız de o parayı veremeyız" dedı Bu duvarlar boyle yıküıyormuş demek' Bence Turkıyede ınsanlarm kendı evleruıı kendüennırı yapma gelenegı çok ıyı bu gelenektu ve kışının kendı kullanacagı mekanın bu meslek grubu tarafından planlan masuıdan daha uyumlu bu mekan ıçuıde yaşam.ısmı saglaı Fakat ne yazık kı geleneksel yapı mal?emelerı ve gelenek sel bügı oldugu zaman bu boyledu Gelenekten kopuş yenı malzemeler ve oykuıuneler, geleneksel konut tıpolojüeruı olumune yol açmış, belkı de depremle bırhkte yaşamayı ogrenmış olan halk bu alışkanhguu kaybetmış ama bır yandan da kendı evmp kendı yapmaya devam etmıştır Tdnunadıgı yenı malzemeleıle bü medıgı ve hıçbu zaman ıçın ogrenemedığı yenı yapım tekmkleııyle ve dogayı unutaıak (*) Yuksek Mımar lı çatılar yapüsaydı, çatılar deprem sırasında boyle bır tehhkelı yıkıma neden olmazdı Hatırlarsanız geçtığuraz sene Bursa'da bır okulun çatı yan duvarı çokmuş ve altında kalan çocuklar olmuştu Samrrm o duvan yıkan hareket de benzer bu; harekettı Sahildeki çökmeler • • Depremde sahıllerdekı yumuşak zemın uzenndela buçok yapının çokmuş olduğunu gonıyoruz Yalüdiı ve Karadenızdekı Yalıkoyleruıı saymazsak, bızde halk sahıllere gerıellıkle yerleşmemıştu Bunun ne denlerı arasında, denız kenarında yaşarnaıun zor olması ve buıalaıda 2emının gerıellıkle gevşek olması da vardır Denız kıyısına boyle hoyıatça yerleşme tatdcıleı tarafından oluştululmuş saçma bır gelenektu Bu evı, yılın sadece bu veya ıkı haftası o da yazın kullanan tatılcı, denıze sıur" daıresı olmayı matah bu şey sanar Ne yazık kı, denız gorme rnıtı yazlıkçı dışındakı çahşanlara da sıçrarnış ve beledıyelerın denız hyılarını ıskana açmasıyla, gevşek zemın uzerıne yedışer katlı evler yapürruştır lznut ıle Degumendere drasmda kıyıda yıkılan evlerın bu çoğu ışçı memur ve teknısypnlenn evlerıcur Gunumuzde ış yaşantısı kışıyı dogadan acunasızca kopaı maktddrr Dogayla aktıf baglantısı kopuıuş olan bırey doö,ayı sadece seyırlık bu nesne olardk algılar ve denız goıcn terasuıda ozlemle denıze bakarak dogayla ılışkı kuıdu gunu zannedeı Bu televızyonun karşısına kurulup maç seyıedeıken spor yaptığıru zannetmek gıbı bu şeydu Dogayla üışkının kopması, depremle olan üışkıyı de kopaı mıştır Denızı doldurup uzerıne yapı yapma ornegıne de geleneksel mımarıde rastlanmaz Bu da son yıllarm bır saçmalıgıdır Henı denızı sevdıgını soyleyen, hem de onu yapı yapmasın dı bır engel olarak goren anlayış, denızı doldurup uzerıne apartmaıı yapaı kanahzasyonunu da denıze akıtıı Ne ydzık kı deprem sua&mda bu alanlar uzerındekı ev, otel ve yollar da dpnum dıbını boylamışlardu Ustehk bu yapılar çok katlı Yaşam evleri değiştirdi Yenı ydşama dlışkanlıklaııyla, evleıın planları degıştırılıp ıçıne yenı sulu hdumlur yerleştırıldı 1894 depıenu unu tuldu Yapüaıuı alt katlarında açıları atolye dukkan gıbı ış yeıleıı bazıtaşıyıcıduvaılanyıktı Bu bmaları çok seven en tellpktuelleı manzauı goı mek ugrurıa bümçsızce pencerp 652/9