Katalog

OfcYANUS OKYANUS OKTASttmtt m Şekll 3.Blr levhayı ve onun 3 farklı tlpte kenannı gösterlr blok dlyagram (Andenon, 1971den ahnmıştır). tur levha kenarlanna, 2 farklı tur levha kenannı bırbırlerıne bağladıgı ıçm "transform fay" adı da verümekte dır Şekü 3' de levhalan boydan boya bıçen paralel kınklar transform fayları gostermektedır Şeküde bu faylar bır okyanus ortası sırtıru yanı "ureten" bır levha kenannı bır dalma batma zonuna yaru bır tuketen levha kenanna bırleştırmektedır Transform faylar sadece okyanus kabuğunda gorulmezler, kıta kabuğunu da bıçıp geçen bu tur bırçok fay şekü 2'de gosterümektedır 3 farkL tur kenarla sınırlı bır levhanın ışleyışı havaalanlarında uzerlerınde yolcu bavullanrun taşındığı hareketlı bantlann durumuna benzetüebüır Şekll â.Turkiye'nln bulunduğu yörenln yaklafik 25 mllyon yıl öncekl paleocoğrafyaanı gösteren harita (Şengör ve Yılmaz, 1983den ahnmıştır). Taramah alanlar derln denlıet ortamlan göstermektedlr. Levha tektoniği kuramı Levhalann hareketlerı ve bu hareketlere bağlı gelışen jeolojık olaylar Levha Tektoniği kuranuıun te melını oluşturmaktadır Bu hareketlere baglı olarak bazı levhalar bırbırlerınden uzaklaşmakta aralannda oluşan gerüme rejımlerı yenı açüma alanlan ve gıderek yenı okyanuslan oluşturmaktadır Kızıldeniz, Yemen korfezı yenı dogmakta olan ya da bebek konumundah bu okyanuslara ornektır Dığer bazı levhalar ıse bırbırleruıe doğru yaklaşmaktadır Bunun sonucunda once aralann da yeralan okyanusal ortamlan, dalıp batıp yok olarak bu 406 446 yakınlaşmayı karşüanır lar Okyanuslann tumden yok olmalanmn ardından, levhalann uzerınde bır sal gıbı taşman, kıtalar bırbırlenyle çarpışarak buyuk dağ kuşaklannı oluşturmaktadır AlpHimalaya dağ kuşağı bu tur çarpışmalı dağ oluşumunun ıyı bır orneğıdır Bu kısa açüdamarun ışığmda baküdıgında Knzey Anadolu layı bır transform faydır, Doğu Anadolu'nun KuzeyGuney yonlu süaşma sıstemıru, Bah Anadolu'nun, Kuzey Guney yonlu genışleme sıstemıne bağlamakta ve bu bırbırlerıne tumden farklı tabıattakı sıstemlerı, bırbırlerıyle fektt 4TUrklyenln bafİKa faylannı ve levha sınıHanm gösterir teküışkılendırerek ortak çalışmalarına olanak sağla tonik harita (Şengör ve Yılmaz, 1983 den almmiftır). maktadır (Şekil 4) 4) Anadolu'dakı ve çevresındekı behrlı sabıt noktalann Kuzey Anadolu fayı sağ yonlu bır transform konumlanrun uydularla sureklı olçulmesı sonucunda yafaydır Yaru peronda onunde durdugumuz ve sağa doğru nı GPS (global posıüonıng system) verüerı üe, Anadolu üerleyen bır trenın hareketı gıbı bır yer degıştırme gerlevhasının batı yonundekı hareketının yılda ortalama 20 çekleştırmektedır Bır dığer değışle KAF'a gore guneyınmm hızla gerçekleşügı ortaya konulmuştur Yanı Anado de yer alan blok yaru Anadolu levhası batı yonunde üerlu levhası Karhova'dan başlıyarak Dogu Anadoludan lemektedır (Şekil 4). uzaklaşmakta batıya üerlemektedır Şekü 5, Anadolu levKuzey Anadolu fayı, kendısı gıbı bır transform fay hasının hareketının yonunu ve hızını gostermektedır Bu olan Doğu Anadolu Transform fayı üe Karlıovada (Erzınhareket sonucunda Anadolu'da, batıda saatm tersı yo can) bırleşerek Anadolu levhasını smırlamaktadır (şekü nunde bır donme üe guney batıya Gırıt dalma batma zonu uzerıne üerlemektedır Yanı Anadolu, kolaylüda dalıp batıp tuketüebüen, Dogu Akderaz okyanus kabugunun uzeruıe bır kızak güaı yüda 40 mm'yı bulan yuksek bır hızla üerlemektedır Arap levhasının ilerlemesi Kuzey Anadolu fayının oluşumunun ve hareketının ana nedenı Dogu Anadolu'yu gunumuzde de hâlâ etküe mekte olan, KuzeyGuney yonlu bır sıkıştırma rejımıdır Dogu Anadoluyu süoştıran guç ıse Arap levhasının kuzeye dogru duzerüı bır şeküde üerlemesıdır (çekil 5). Arap levhasının Anadolu'ya dogru olan ilerlemesi sonucunda, oncelerı Akdenızı, Hınt okyanusuna baglayan bır eskı okyanus yok olmuş ve Arabıstan Anadolu üe çarpışmıstır Anadolu'nun bu çarpışma oncesındekı durumu şekü 6'da gosterümektedır Bu çarpışma, guneydogu Anadolu dag kuşagını oluşturmuştur Arabıstanın kuzey yonundekı hareketı ve Anadoluyu süaştırması, çarpışmadan sonra da surmuştur Bır buldozenn onunde bırücen ve bır duvara karşı süoştırüan gerecın gıderek sıkışıp paketlenmesuıde oldugu gıbı Aıabıstanın kuzeye ilerlemesi Dogu Anadolu'da kıta kabugunun kısalıp kahnlaşması üe karşüanmaktadır Bu durunı şekil I 1 de şe matık olarak gosterılmektedır Bu kuzeyguney yonlu süaştırma Dogu Anadoluda çok sayıda fayın gelışmesuıe neden olmuştur Bu faylar ve dığer süaştırma yapüarı şekil Bde sergılenmektedır 20£ 25E 306 16â 40£ 4S£ Şekil S. Türkiyenin ÇPS (Global Posltioning System) ölçülerine gore değifik yörelerinin hareket vektörterini gösteren ha Sıkıştırma devam ettıgınden gırlt^rpk t>ırıken kuvvot bu fayları harekete zorlamakta ve haıekete geçen faylarla rita ( Rellenger vd. 1997den alınmiftır). iıoşalarak deprem dalgaları bıvımınde varlıgmı bıze hıs0 200 400 600 652/7