Katalog

Atina ve Çevresi'nde N'oluyor? Tuncay Taymaz (*) ge Denızı ve çevresı, AlpHımalaya dağ kuşagının oluşturdugu bır bolgede yer alıyor ve bu bolgede sısmık etkınlık yogun olarak gozlenmektedır (Taymaz ve dıg 1991, Taymaz, 1995a) Anadolu ve Avrasya levhaları arasında gozlenen hareketın buyuk bır kısmı, Kuzey Anadolu Fayı (sağyönlü doğnıltu atımlt kmk zonu, > 1000 km) boyunca baüya dogru üetılmektedır Kuıey Anadolu Fayı, çızgısellıgını, 31 derece Dogu boylamının batısında, bırbırıne paralel dogrultuda sıralanan bır fay sıstemıne bırakmaktadır Bu sag yonlu kırık zonlan, Marmara ve Ege Denızı ve çevresınde gozlenen, sismik aJktfvrte'rurı kaynagını oluşturuyor Bolgede gozlenen deformasyonlar (depremler), bu kırık zonlarında gerek dogrultuatımlı faylar (yanal yonlu hareketler) gerekse normal faylar (açılma hareketlerı) bo yunca oluşuyor Ege bolgesı ve çevresındekı depremler her ne kadar sayısal açıdan yoğun olsalar da, Dogu Anadolu'da gozlenen depremlere oranla daha kuçuk olçeklı ve genel olarak normal faylanma (açılma) turundekı mekanızmalar sonucunda oluşmaktadırlar Kıtasal açılma hareketlerı Ege Bölgesi'nın hemen hemen tamamına yakm bır kısımında, geç Mıyosen'den (511 müyon yü) gunumuze suregelmektedır bazı bolgelerde ıse soz konusu açılma hareketlerının erken Mıyosen'den (5 22 mılyon yıl) berı gozlendıgı artık çok ıyı bıhnmektedır (McKenzıe 1978) Ege bolgesındekı açılma hare ketierı yaklaşık olarak 400 000 kılometre karelık bır bolgeyı kapsıyor Guneyde Ege (Hellenıc) dalmabatma zonu üe sınırlanmıştır Bu bolgede Afrıka levhasının onundekı okyanusal kabuk kuzeye dogru dalarak, Ege levhasının altuıda yutulmaktadır (McKenzıe 1978, Taymaz ve dıg, 1990, 1991, Şekıl 13) Bu hareketlı mekanızmanın batı ve dogu sınırlarındakı deformasyonun karakterı net degıldır Bır başka deyışle genış bır zon ıçerısınde deformasyonun yogunlaştıgı gorulmektedır E 20' 22* 24* 28* 28* Tıynt» «ı difc UW, OH »M, «IMMı OnHTTAN«*Tı«tM;TATMAX>tMnt«tTMn<kUtfli«f4HMl J M I M I Mah. k b n Ege bolgesınde, kıtasal kabuk ıçerısınde gozlenen Şekil 2: Ege Denlzi ve Çevresini etkileyen önemll depremlere ait Fay Düzlemi Çözümleri, Ciıim Dalgalan Modellemesi (Taymaz ve dlğ. 1991) ve HarvardCMT çözümleri. İçleri renklendirilmif büytik dalreler, gUnümüze kadar (aletsel dönemde) bolgede olusmus ve yıkımlara neden olmus depremlerin yerierini, kmk zonlan lle lllfkhlnl ve fay Düzlemi Çöztimlerini gösterlyor. Kırmızı renkli çözümler Doğnıltu Atımlı Faylanmalan (yanal yönlü hareketler; Cölctikİzmit 17 Ağustos 1999 depremlnde gözlendlğl gibl), KoyuMavi renkli çözümler Normal faylanmalan (açılma hareketleri; Burdur 1971 ve Dlnar 1995 depremlerlnde gözlendlğl glbl), Bordo renkli çöziim Blndlrme (sıkifma titrti) faylanmalan (Spltak Ermenlstan 1988, RachaGürtlstan 1991 depremlerinde gözlendlğl glbl) ve Portakal renkli faylanmalar ise Harvard CMT çözumlerinl (bu çözümler kesln mekanizma çöztimleri değlldlr) göstermektedir. Odak küreleri içindekl rakamlar kınlmanın gözlendlğl yerküre İçindekl odak derinllğinl kllometre olçeğlnde göstermektedir. Depremlerin tarihleri küreler üıerinde verilmiftir. KUçük san renkli dalreler Ege Denlzi ve Çevresl'nln 19641995 yıllan arasındaki ISC verileri'ne göre sismik aktiviteslni göstermektedir. fekll 1: Ege bölgesinin basitlestlrilmis tektonlk modell (Taymaz ve dlğ. 1991). Bu sekllde aktif fay sistemleri kalın çizgiler ile gösterillyor. Akdeniz ve Karadeniz'deki gölgelendlrilmis bölgeler batimetrik derinllkleri yaklaşık 1800 metre olan yapılardır ve buralan okyanusal kabuk ile sınırlandınlan bölgelere karsılık gelmektedir. Büyük siyah oklar Anadolu levhasının batıya ve Ege'nin güneybatı'ya doğru olan hareketlerinl Avrasya levhasına göre bağıl olarak gösteriyor. YugoslavyaAmavutluk bölgesindeki karalanmif bölgeler (kırmızı renk) ise kıtasal çarpışmanın gözlendiği dağ kusaklannın sınıriannı gösteriyor. fından kullanılmakta ve kabul gormektedır Taymaz ve dıg deformasyonun karakterı oldukça kompleks (1991) bolgede gozlenen sag yonlu dogrultu atımlı harebir yapıya sahıptır Işte bu kompleks mekaketler ve geruşleme (açılma) arasındaki üıskıye ılave olanizma ıçerısınde yeı alan genış fay blokları, rak bolgede gozlenen saat yonunde donme hareketlerını gerek yatay gerekse dusey eksenler etrafınde goz onunde bulundurarak, bu kuvvetler arasındaki kıda rotasyon hareketlerı gostererek bu aktıf nematık ılıskıyı şoyle açıklamışlardır faylar boyunca olusan deformasyonun bırıktırdıgı sismik eneıjiyi bolgede gozledıgı(1) Kuzey Anadolu Fayı boyunca gozlenen sag yonlu miz depremler ile açıga çıkarmaktadır Ege dogrultu atımlı yanal hareket, 31 derece Dogu boylamının bolgesınde çok hızlı gozlenen bu açılma habatısında bır fay sıstemı halıne donuşmekte ve bu fayların reketlerının ana kaynagı bolgedekı varUklan dogrultusuKuzeydoguKuzey/Kuzeydogu'dur sısmolojık ve jeolojık araştırmalar ile kesınhk (2) Ege denızı ıçınde sag yonlu dogrultu atımlı faylar kazanan aktıf fay (kırık) zonlan üe üıskılıdır boyunca gozlenen kayma hareketlerı Ege denızı ıçınde ler Aktıf normal faylar bolgenın jeomorfolonormal faylar taranndan oluşturulan derın havzalarda, norjısını de kontrol etmektedır mal faylanmaya donusur Benzer normal faylanmalar tum Son yıllarda depremlerin oluşum mekanızYunanıstan'da gozlenmektedır malan ve paleomanyeuk rotasyonlar uzerıne (3) Turkıyede gozlenen sag yonlu dogrultu atımlı yapılan çalışmaların USGSNEICMT HarvardCMT • ışıgında, bolgedekı deformasyonun kıne .1156 50 32 Oluş zamanı (to) 1156 55 2 matık model çozumMs=5 6, Mw=5 9 Depremm Buyukluğu Mw=6 0 lerı uretılmıştır Bu EnlemBoylam 38 132K23 545D 38 02K23 71D konuda, Ege bolge Odak Dennhğı (h) 9km 15km sını ıçıne alan tekto yaklaşık 5 sanıye Oluş Suresı nık model en son Faylanma (Kınlma) Mekanızması (Derece olarak) Taymaz ve dıg Doğrultu/DahmlKayma yonu (1991) tarafından I Duzlem 292/36/ 99 271/47/ 106 one surulmuş ve ha11 Duzlem 123/55/84 114/45/73 len uluslararası bıı A 78xlO"17Nm 11 xlO 17Nm Sısmık Moment (Mo) çokbılımadamıtaıa 652/18