Katalog

Yoğun, saf ve özeleştirel yapıtların sahibi: Ludwig Wittgenstein Yüzyılm en önemli ır fılozofun karşınızda kıvrandıgını gormek ıstıyorsanız (kım ıstemez ka?), ona şu soruyu sorun Dıyelım kı, duşunsel bır soruna oylesme koklu bır çozum getırdınız kı, gerıye soylfenecek bır şey kalmadı ve konu ebedıyen kapanmış oldu, ya da, oylesıne karmaşık ve tartışmalı bır kıtap yazdınız kı, başucu kıtabı olma nıtelıgını yuzyülarcd korudu Bu şıklardan hangısını yeglerdınız' Çogu gonulsuz bır tavırla ıkıncı seçenegı, rafa kaldınlmak yerıne okunmayı yegledıgını dıle getırecektır Avusturyalı fılozof Ludwig Wittgenstein ıse bırıncı seçenegı hedef almasına karşın, sonunda ıkıncı seçenegı yerıne getırmış oldu Yırmıncı yuzyılın başlarında rnatematıksel mantıkla gerçekleştırden devrım keyıflı bır konuyu gundeme getırdı küı kırk yaran bır anlamlar bilimi. Fızıktekı atom kuramının maddeyı bıleşenlerme bolmesı ve bunların dogadakı etkılerı yaratmak uzere nasıl bıraraya geldıklerını ortaya koyması gıbı, mantık da felsefeden geometrık kanıtlara, tarıhten yasalara dek uzanan genış bır yelpazeyı oluşturan konulardakı tum anlam lı metın ve soylemlere bır açıklama getırmeyı ve onları mantıksal parçalanna ayırarak bunların bellı anlamlar oluşturmak uzere nasıl uygun bır bıleşım oluşturduklarını gozler onune sermeyı hedefler bır ogrencı olarak, VVıttgensteın, yenı matematıksel mantıkta bır umıt ışıgı sezerek, solugu Cdmbndge'de aldı Bu rada anıtsal yapıtı "Arincipia Mathematica" ıle mate matıgı tumden mantığa ındırgemeye çalışan Bertrand Russell ın koruması altına gırdı VVıttgensteın ın 1922 yılında lngıltere'de yayımlanan ılk kıtabı 'Tractatus Logicophilosophicus" daha da ılerıye gıdıyor, gerek kendı gerekse hayranlarına gore, felsefenın tum sorunlannı kokten çozerek, bu dalın sonsuza dek tarıhe kanşmasına onayak oluyordu Kımı "duşunsel" onermeler VVıttgensteın'ınyontemınde kolayca açıklarup degerlendırılebüıyor, aralarınıda yülardır duşun adamlarının kafalarını kurcalayan metafızıksel bümecelerın de oldugu, herhangı bır açıklama getırılemeyen onermeler ıse onemsız ve saçma sayüıyordu VVıttgensteın ogretmenlık yapmak uzere Avusturya'ya dondu Ama kısa bır sure sonra kuşkular beynını kemırmeye başladı ve 1929 yılında yenıden tngütere'ye gıderek ılk yargüannda tumden yanıldıgını dıle getırdı VVıttgensteın daha sonrakı evresının 18 yüını kendısıne ılgınç sorular yonlendıren Cambrıdge'lı bır obek ogrencıye adadı Bu ogrencılerın sorularına kımı zaman yanıt getırıyor, zaman zaman da yanıt bulamadıgı sorula ra ıçmden çıkılması guç ozdeyışlerle bır açıklama getırmeye çalışıyordu Yetkıncı bır kışıbge sahıp olan VVıttgensteın, notlarını ınceden mceye gozden geçırıp yenıden derleyerek 1953'te ' Phılosophıcal Investıgatons Felsefı Araştırmalar adlı ıkıncı ustalık yapıtını yayımladı VVıttgensteın'ın her ıkı yanıtı da olabıldıgınce ongorulu bır okumayı gerektırıyor bırey susmalıdır" Kıtabın bu ılk ve son tumcelerı arasında yazarın kımı konularda bocaladıgı na tanık olunur VVıttıgensteın sozcuk' lerle dıle getırebılenlerle yalnızca gos terılebılenler arasına kesın bır sınır çızer Bu da, bır metın olarak "Tractatus" acaba sozcuk lerle dıle getır ılemeyen şeylerı mı ortaya koymaya çalışıyor soru sunu kaçınıl maz olarak gundeme getırır Belkı de oyle Bertrand Russel Bertrand Russel, yuzyılımızın ilk yansında 74 yılda kaleme alınan 50 kitap ile mantık ve felsefe konularında tartışma geleneğını başlattı. Ozellıkle felsefecı Alfred North Whıtehead ıle birlikte yazdığı Principia Mathematica (191013) felsefi tartışmalann kutsal kitabı olarak kabul edildi 4 kez evlenen Russel, nukleer silahsızlanma hareketinin başını çekti. Iki kez hapse gırdı; barışçı goruşlerı ve cinselliğe ilişkin aşırı fikirlerı nedeniyle üç kez işınden oldu. 1950 yılında Nobel edebiyat ödulunu aldı. 97 yaşında oldü B Varlıklı aile 1889 yılında dunyaya gelen VVıttgensteın'ın aılesı Vıyana'nın en varlıklı aüelerındendı Ludvvıg'ın gençlıgı ekonomık ve kulturel duzeym bır haylı yuksek oldugu sı cak bır yuva ortamında geçtı Brahms ve Mahler gıbı unlu bestecüer sık sık zıyaretlerıne gelıyor I Dunya Savaşı sırasında bır kolunu yıtıren pıyanıst kardeşı Rlchard Strauss, Ravel ve Prokofiev tarafından yalnızca sol el ıçm bestelenmış yapıtlan yorumluyordu Sdvaş sırasında gonullu olarak orduya katı lan Ludwıq 'Tractatus" adlı yapıtını yaka lanıp hapse atılmadan kısa bır sure once tamamladı Dınsel ınançlarına baglıhgıyla tanınan VVıttgenstın, Cambrıdge'lı yandaşları Russell ve John Maynard Keynes tarafınddn kendısıne saglanan akademık guvenceye sıgınarak tum kalıtıru unıversıteye bagısladı Russel'in yanında Muhendıslık egıtımını lngıltere'de surduren genç Tractatus "Tractatus un farklılıgı daha kapagı açılır açılmaz goze çarpar Kıtabın sol yaııındakı sayfalann her bırı Almanca olup, sagdakılerde lngıhzce çevırısıne yer verılmıştır Ya pıttakı her tumce resmı bır kanıt oldugu belırtılen hıyerarşık bır yontemle numaralandınlmıştır Kıtap oldukça açık bır tumceyle numardlandırılmıştır Kıtap oldukça açık bır tumceyle başlar "1Dunya sorunun oldugu herşeydır" Ve tum sonlara son veren bır son tumceyle noktalanır 7 Bır şey soyleyemedıgı zamanlarda 636/8 Sondan bır oncekı onerme msanı şaşkınlıga ugrat masıyla unludur "6 54 onermelerım bu yonden açıklıga kavuşturucu nıtelıktedır Benı kavrayanlar ve onermelerımın altından gırıp ustunden çıkaranldi (bir başkd deyışle onlara ulaşınca merdıvenı urlatıp atanlar), enınde sonunda bunların anlamsız olduklarırun ayırdına vanrlar Bırey ancak bu onermelerın ustesınden geldıgınde dunyayı gerektıgı gıbı algüayabüır' VVıttgensteın bu tumcesınde, bır anlamlar bılımı olan mantıksal atomculugun umıtsız bır durum oldugunu mu, yoksa soylenebıleceklerın ınsanın duşundugunden çok dahd dz oldugunu mu belırtmeye çalışıyordu' Her ıkısı de degılse, soylemeye çalışügı neydı' VVıttgensteın 1929 da yenıden felsefeye donuş yap tıgında salt mantıga dayalı yontemlerın felsefe sorunlarını açıklamaya yeterlı olrnadıgınd dıkkat çekerek, "Surtunmenın olmadıgı kaygan buzun uzermdeyız Bu nedenle koşullar bır bakıma ıdeal sayılır, ama bu kayganlık yuzun den yuruyemeyız Yurumek ısteıız ve bu yuzden surtun meye gereksınım duyar yenıden puruzlu yerlere donerız1" der Daha oncelerı kesm mantık kuralldrını benımseyen VVıttgensteın şımdı kdrşılıklı dnldyışa dayanan dıl oyunlarından soz etmeye başlar ve yerleşık kuralların yerıne "aıleye ozgu benzerlıkler" adını verdıgı yenı bır kuramı oneru VVıttgensteın "Felsefe ınsan aklmm dılın buyusune kapümasına karşı açılan bır savaştır Dıl yalnızca "dılın tatüe çıktıgı donemlerde' ortaya çıkan felsefı sorunlard çozum getırmek amacıyla ınsanları bellı "kuramlaı' uydurmaya ıtmek suretıyle buyuler" der VVıttgensteın ozellıkle de Descartes'tan bu yana du şun adamlarının kafalarını kurcalayan anlak ve büınçle ılgüı baştan çıkancı kuramlan altust etmeye çalışır FelseDevamı 21. sayfada