Katalog

Akla ihanet eden kim? Neoliberal senaryo, aydmlanma ve bilim adamınm sorumluluğu üzerine... 2 Nısanda Cumhurıyet te sayın Celal Şengör Avru panın tarıhte ıkıncı kez akla ihanet ıçınde oldugunu yazdı Sayın Şengor evrensel uygarlık hedeflerınden ve aydınlanma gelenegınden sapma tehlıkesıne ışaret edıyor Relatıvızmın one çıkmasıyla dogru ıle yanlışın, büım ıle safsatanın bırbınne karıştırüacagından endışelenıyor Relatıvızmın bılım karşıtı oldugu tezını benımsıyor Aydınlanma duşuncesı deneysel büımın ustunlugune ınanır Gerçekten de deneycüık sayesınde aklın onu açıldi, büım hızla gelıştı Ancak ış orada kalmadı, şsh Yunanlılardan ben bılım ve ahlak ayn alanlar olarak gorulur ken, aydınlanma fılozofları ahlakın da rasyonelleşebılecegını duşunduler Buna gore dını otorıte reddedılıyor dınce kutsanan erdemler aklın gerektırdıgı erdemler olarak sunuluyordu Boylelıkle ahlak da büım gıbı sağlam temellere kavuşacaktı 2 serbest pıyasa rejımı çevreyı ve dogayı yagmalayarak tarumar etmekte uzun vadelı sınyallere duyarlı olmadıgından dunyayı çevresel yüoma suruklemekte, ve bunu yaparken büımı futursuzca kullanmaktadır Bunun orneklennı Aznazon ormanlanndd da gorebılınz Gökova Körfezinde de Fırtına Vadiainde de Ustelü< doganın yagması yetme/mış gıbı ekolojüc dengelerı altust etmesı muhtemel araştırmalar büımın en gozde konulan halme geürümıştır Bunlan gunluk yaşamımızda goruyor, ama ne yapacagımızı bılemıyoruz Relatıvızm başımıza ışler açabüır, ama sorumlulugun bır bolumu kapıtalızmın bu saldınsına karşı koymak şoyle duısun büerek veya bümeyerek ona alet olan pozıtıvıst büıme aıtnr ( Liberalizm kaybediyor Butun bunlar aydınlanmanın ınsanı evrenın merkezıne yerleşürmesıyle başlar doga ınsana hızmet ıçın vardır (Marksızmm de ınsan merkezb anlayışa saplandıgı gorulur çevre talanının Sovyet topraklarında ulaştıgı boyutlar şaşırtıcı degıldır) Ancak dydınlanma ınsan pratıgının hıkâyesını sarüa bır kışının hıkâyesıymış gıbı anlatmak ıster batı humanızması dışında kalan ahlak ve kıüturler onemlı degıldır Evrensel değerler Batüı ınsana gore bıçümıştır Kureselleşme surecı bu anlayışm urunudur Sovyet bozgunundan sonra lıberal kapıtalızm pratık duşunceyı tamamen üancı plana ıterek kendı ekonomık duzenını tum dunyaya dayatmaktadır Bunun çevresel sonucları ortadadır Roma Kulubunce 1992'de MIT Unıversıtesı nce yaptırüan araştırma doga tahrıbatının surdurulemez boyutlara ulaştıgına bu gıdışle onumuzdekı onyülarda yıyecek dahü tum uretımde zorun lu duşuşler olacagına ışaret edıyor Bunu ne lıberal kapıta lızm onleyebüır ne de onun mazeretçüıgını ustlenen pozıtıvıst büım Lıberalızmın yegane gerçek vaadı olan tuketım va adı ınanüırlıgını yıtırmektedır kapitalizminin htlelere saldıgı guvencesızhk duygusunun ve kulturel boşlugun besledıgı dırenışler mülıyetçı parça lanma ve kımlık arayışlandır ldeolojüerın sona ermesı ve lıberalızmın kucaklanması beklenırken ışlerın karıştıgı goruluyor Liberalizm tek seslüıkle suçladıgı Sovyet rejımını yıktüdan sonra tekno ekonomık duşunceye teslım olmuş ınsan pratıgınden soyutlanmış standartlaşmış yuzeyselleşmış tasnıflenmış apolıtık sterü, tuketım boyutuna hapsedümış bır başka tur yaşam tarzını butun dunyaya dayatmakta bunun meşruıye tını de ınanüırlıgını yıtırmış terkedüdıgı takdırde yerıne neyın konacagı büınemedıgı ıçın korku saıkıyle muhafaza edılen bır ahlakı rasyonele dayandırmaya çalışmaktadu Pozıtıvızmın büımsel ındırgemecüıgı g±n hberahzm de kulturel yaşamı kendı onerısı olan bu rasyonele ındırge meye çalışıyor Anlaşüıyor kı bu rasyonel bır Amerücalınm tek başına bırçok yoksul ulkeden nasıl daha zengm olabüdıgını veya Batüı bır askerın hayatının yuzlerce Irak vatan daşının hayatından neden daha onemlı oldugunu dahı açıklayabüıyor Lıberalızmın bu dayatması başta faşızm antılıberal akımların degırmenıne su taşımaktadır Aydınlanma ve bilim Aydınlanma gelenegınde büımın başlıca dayanagı evrenın bır arada duran bırçok gerçeklıkten oluştugu go ruşudur Insan akh analıtık yontemle bu gerçeklüderı bırer bırer sorgulayabılır Bu pozıtıvıst yaklaşım 20 yuzyüda butun büım dallarına yayüdı Pozıtıvızm, gerçeklıgın ınsandan bagımsız olduguna ınanır, temel ükesı objektıvıte, yanı nesneUıktır Buna gore ahlak ve deger yargüannın büım alanı dışında bıraküması yanı bır anlamda teorı ve pratıgın bırbırınden aynlması gerekıyordu Ancak Popper, Feyerabend ve Habennaı gıbı çağdaş duşunurler gerçek anlamda nesnel sorgulamanın mumkun olamayacagını üerı surduler Bu duşunceye gore sorgulama ancak bellı bır dunya goruşunden hareketle ya püabüır ve nesnellık bu gerçegı kabul etmekten daha oteye gıdemez Yanı teorı pratıkten soyutlanamaz ve pozıtıvızm bunu gozardı ettıgı olçude eleştırıcı aküdan uzak duşmuş olur Sayın Şengor bır bakıma haklıdır, relatıvızm ger çekten de aydınlanma rasyonalı üe bagdaşmaz Ama rela tıvızmı ortaya çıkaran aydınlanma gelenegının kendı çelış kılerı, ozelhkle de ahlakı rasyonalleştırme gırışımıdır Bilim adamının yapması gereken Aydınlanma projesının neo lıberal senaryoya gore sonuçlanması gerekmez Neo lüoeral senaryo çogulcu gorunrusune karşın ınsanlığı tek boyutlu bır tuketım çarkına ındırgemeyı ongoruyor Doguda ve Batı da ınsanlık çetın bır ıküemle karşı karşıya bır yandan neolıberal hege monyanm kuşattıgı yaşam alanını korumaya çalışıyor ote yandan o hegemonyanın dayattığı tekno ekonomüc duşun ceye teslım olmaktan kurtıüamıyor Gelecegın nasü şekülenecegı bellı degü ve eleştırıcı akü ınsanlıgın tek guvencesı Büımın yol gosterıcüıgıne ıhtıyacımız var Ama ondan da once büımın ve büım adamının ozeleştırıye üıüyacı var Büım adamı ükın teorının pratücten ayrüamayacagını, gorevının hegemonyalara destek çıkmak degü, maskelerı ındırmek oldugunu hatırlamalı Bılım adına konuşurken dokunulmazlıga sıgınmamalı bılmelı kı soylenen herşey ınsan pratıgının bır parçasıdır Ve bu pratık ıçerısmde sa de yurttaş üe büım adamı eşıt soz hakkına sahıptır Bılım ddamı bır yandan gerçeklıgı parça parça ararken ote yan dan asü gerçeklıgın buyuk ve bolunmez bır butun oldugu nu unutmamalı Büım dallan ara sındah duvarlan kaldırmalı nes nellüc ruyasından uyanmalı Bılgının sadece bılımsel degü aynı za manda tanhsel toplumsal ve kul turel boyutları ol dugunu gormelı Relatıvızmden yakınmak yerıne pozıtıvıst aldan m a 1a r d a n arınarak eleştırıcı akla kulak vermelı Bılım once Ataturk un ışaret ettıgı ger çek murşıt ol malı Çağlar Guven ODTU Piyasa kapitalizminin dayattığı yaşam Sovyet fıyaskosunu ızleyen bır başka sureç pıyasa Asıl sorumiuluk Denüebüır kı büım adamının gorevı felsefe degıl bı lıın yapmaktır ve sonuç verdıgı surece pozıtıvızm geçerlı dıı Oysa asü bu noktada bılım adamının sorumluluğu ortaya çıkar Nesnel oldugu üerı surulen büımsel sorgula ma ekonomıyı, polıtıkayı hukuku, ahlakı ve sanan etkıleyen sonuçlara yol açar ıstemese de tercıhler üen surmekten kaçınamaz Yanlış olan, bu tercıhlerın büım adına yapümasıdır Gerçekten de büım büımsel sorgulamanın gunde mırn belırleyenlerm elmde bır baskı aracına donuşebüır Marksıst duşuncenın buna ışaret ettıgını büıyoruz ancak ışın boyutu Marksıst pratıgı de aşmış gorunuyor Sovyet çokuşunden sonra aydınlanmanın bır dalı budandı Başına buyruk kalan lıberal kapıtalızm serbest pıyasaya tekno ekonomık tercüüerde pıyasadan gelen sınyaUere ve ademı merkezıyetçı karar sureçlerıne dayanır Marjınalıst yanı sadece yakmı goren muhakemeyı benımser Pıyasa duzenınde uretıme yol gosteren tekno eko nomık duşunce kışısel ve toplumsal davranışlan duzenle yen pratık duşunceyı arka plana ıtmıştır Bugun varıldn noktada tekno ekonomık duşunce o denlı baskındır kı 636/13