Katalog

Çok evrenli yaşam Fizikçi Tegmark, düşünce smırlarını zorlayarak, niçin var olduğumuz sorusuna yanıt arıyor ve çok sayıda evrenin varlığmı ileri sürüyor. ızıkte ulaşılmak ıstenen en yuce hedef, gerçeklıgın tum temel ozellıklerını basıt bır dızı denklemle ıçıne alan, bır "Herşey Kuramı" oluşturmak tır. Ne var kı, fızık uzmanldnnın bır bıçımde boylesı goz kamaştıncı bır sonuca uldşmaları onları duşkırıklıgına uğratmaktan da ole bır durumda bırakacakiır Çunku o zaman, 20 yuzyıl fızıgının babası sayılan John Wheeler tarafından ortaya atüan yanıtı olanaksız bır soruyla karşı karşıya gelmek zorunda kalacaklar Doga neden bır başkasırıa degıl de, bu bır dızı denkleme boyun egıyor9 New Jerseydekı Gelışmış Araştırma Enstıtusu fızık çılerınden Max Tegmark bu sorunun bır bıçımde yanıt lanabılecegını ve evrenin neden tanık olduğumuz davranış bıçımı ıçınde olduguna bır açıklama getırılebılecegını one suruyor Tegmark'm bu goruşu, her şeyden once, gorebıldıgımız tüm yıldızlann ve gökadalann yalnızca gerçeklıgın bolunmez bır altkumesı oldugunun kabul edılmesını gerektırdıgınden, otekı fızık uzmanlarının du şunce sınırlannı ıyıce zorluyor Tegmark bu goruşunde haklı ıse, o zaman mantıga sıgan tum olası evrenlerın varlıgını kabul etmek gerekar F Ornegın, çekırdeklerı bırbırlerıne kenetleyen guçlu nukleer guç yaklaşık % 1 daha guçlu olsaydı, o zaman ıb pro ton bırbııleıme yapışıp bır "dıproton" oluşturacaktı Ev renımızde protonlaı, ılk aşamada bır protonu notrona donuşturen, aşırı duşuk hızdakı cıhz nukleer guç aracılıgıyla Guneş'e ılışmışlerdır Ikı protonun bırleşmesı yaklaşık 10 mılyar yıllık bır sureyı gerektırıyor ve yaşamın evrımı ıçın gereklı bu sure ıçınde Guneş'ın yakıtını yavaş yavaş yak masına olanak tanıyor Dıprotonlar duragan olsaydı, yogun guç protonları oylesıne buyuk bır hızla bırbırlerıne çarpardı kı Guneş yakıtını bıı sanıyeden kısa bır sure ıçınde yakıp patlayacaktı Yoğun guç her zaman daha yogun olmuş olsaydı, tum hıdrojen çekırdeklerı buyuk patlama sırasında dıprotonlara donuşecek ve yıldızlar ıçın yahla cak hıdrojenden eser kalmayacaktı Cılız nukleer guç var oluşumuza olanak tanıyacak bır ınce ayardan da geçmış gıbı gorunuyor Bır yıldızm yok oluşu sırasında yogun çekırdegı ıçınde madde çok sayıda notrınoya donuşur Notrınolar dışanya dogru uçuşurlar ve bu arada yıldızı çevreleyen "zarün" sıynlarak supernovaya donuşmesme neden olurlar Gelgelelım, Notrınolar la zarfın ıçındekı madde arasındakı karşüıklı etkıleşım cılız guç sayesınde gerçekleşır Bu guç bıraz daha yogun olsaydı notrınolar yüdızın çıkırdegınde tutsak kalacak ve patlama durdurulmuş olacaktı Yok eger bıraz daha guçsuz olsaydı, o zaman da maddeyle etkıleşım Tegmark evrenlerden soz ederken ne yalnızca farklı fızıksel degışmezlere sahıp evrenlerı, ne de farklı koşullarda oıtaya çıkan evrenlerı belırtıyor "Benım kafamda canlandırdığun evrenler tumden farklı fızıksel denklem dızüenne uyum sağlayabılen turde evrenler," dıyen Tegmark, dahası, bu goruşunu smamanm bır yolunu buldugunu da dıle getırıyor Içmde bulundugumuz Evrenin yerıne hayret verıcı bollukta evrenlerın konması ınsana çılgınca bır şeymış gı bı gelebılır, ama Tegrnark bunun sonucunda çok kazançlı çıkacagımıza ınanıyor Bu durumda tek "algüanacak" evrenler yalnızca yaşam bekrtılerıra ıçeren evrenler olacak Bu ncdenle, yaşamın evrımı ıçın gereklı koşullann belırlenmesı durumunda, Tegmark ıçınde bulundugumuz evrende neden var olduğumuza bır açıklama getırebilecek Tegmark'ın goruşu hemen hemen tum otekı fızık uzmanldiınca kafa karıştırıcı ve huzur bozucu olarak nıtelendırılen bır goruş Tum olası evrenlerın varoldugu kavramı, hıç kuşkusuz, fızıgın karşılaştıgı temel sorunlardan bırının çozulmesıne yardımcı olabılir Oldukça genış bır evrenler "toplulugu" oldugu go ruşu yenı yenı ortaya atılan bır goruş degıl Kuvantum kuıamınm, gıderek benımsenen, çok sayıda dunya yorumunda, evren, her kuvantum anında koşut gerçeklıklere "bolunur". Evrenin "şışme" olarak büınen dk evrelerıyle ılgılı çok unlu bır kurama gore de, evrenımız çok daha buyuk bır evrerıın ıçınde mınık bır baloncuk olmaktan oteye gıtmez Ne var kı, bır evrenler topluluguna manmamıza yol açan başlıca neden, boylesı bır goruşun ıçınde yaşadıgımız evrenı yoneten yasaların nasü olup da bızım var oluşumuza gore ayarlanmış oldugunu açıklayabılmesınden kaynaklanmaktadrr Bu ınce ayarın ıkı olası açıklaması ola bılır Ya evren bır yaratıcı tarafından tam da bıze uyacak bır bıçımde tasarlandı ya da çok sayıda evren var Yaşam ıse yalnızca berılyum8, karbon12 ve oksıjen16 ozellık leımın yaşama uygun oldugu ve o ınce ayarm gozlenebıldıgı evrcnlorde ortaya çıkıyor Bu duruma "ınsansı (antropık) ılke" adı verüıyor Bu ınce ayarın başka orneklerıne de tanık olundu 596/14 saglanmadan yıldızı terk edeceklerdı. Her da durumda da, yaşam ıçın gereklı olan ogeler uzaya yayümayacak, yenı yıldız ve gezegenlenrı bır parçası olmayacaklardı Bunun başka orneklerı de var Sozgelımı, Cambndge Uzaybılım Ensütusu'nden Tegmark ve Martin Rees buyuk patlama sonucunda rnaddede meydana gelen o ilk knmelenme olmasaydı yıldız ve gökadalann ortaya çıkamayacagmı buldular Yalnızca uzayın uç boyutu ve tek zaman boyutuyla fızıgın, bır yandan atom ve gezegenler gıbı duragan yapıların oluşmasına olanak tanınırken, hem yeterınce kestırılebılır hem de yaşamın evrımı ıçın yeterınce karmaşık olabıldıgını ortaya koyan Tegmark da, "Fızıkçıler nereye bakarlarsa baksınlar, orada ınce ayarın orneklerıne tanık olurlar," dıyor Çok sayıda fızık uzmanı bu goruşu, her bın fızıktekı degışmezler arasındakı ya da evrenin ılk koşullanndakı farklılıgın ornegi olan bır evrenler toplulugunun kanırı olarak ele aldılar Tegmark ıse başlangıçta farklı koşullar altında olan tumden farkh denklemlere uygun evrenler oldugunu one surerek bu kavramı en uç noktalara goturuyor ve "Bu topluluga "yuce topluluk" adını verıyorum, çunku tum otekı topluluklan ıçıne alıyor," dıyor Tegmark 1992de Kalıfornıya Unıversıtesı'nde ogrencı oldugu sırada yuce topluluk goruşune ulaştı Oncelerı şaka yollu dostlarıyla paylaşügı bu goruş bılım adamının kafasını gıderek daha çok kurcalamaya başladı Bu konuda duşunduklerını 1996da kaleme aldı, ancak uygun bır yayın organı bulamadıgı ıçın tezı yayımlanamadı Teg mark yayımlanmayan goruşune bılgısayar agında yer verınce yer yerınden oynadı Tegmark matematık ıle fızık arasındakı gaı ıp baglantıyı duşunurken ılgınç goruşune ulaştı Fızık yasalannın matematık dılıyle açıklandıgı uzun sureden berı bılınen bır gerçek Ne var kı, Tegmark bu yakın bagın bır başka bılmeceyı de beraberınde getırdıgıne ınanıyor Yuzyıllardır matematıkçıler bır yıgın matematıksel yapıyı su yuzune çıkarttılar Teknık açıdan "yapısal dızge" olarak bılınen her yapı kendı ıçmde uyumlu bır dızı belıtten ve bu belıtlere mantık kuralları uygulanarak turetılen kuramlardan oluşuyor Tegmark burüarı "matematık ağacı" uzerındeh bırbırlerıyle ılıntılı kutular olarak ele almayı yeglıyor Fızık ydsalarının matematıksel bır oze sahıp oldukları ızlenımı Tegmark'ı bunlardan bırının evrenımıze uygun olması geıektıgı, bır başka deyışle, Herşey Kuramının denklemlerını ıçer mesı gerektıgı yonunde bır duşunceye ıtıyor Gelgelelım Tegmaık, onca yapı arasında neden yalnızca tek bır matematıksel yapının otekılerden ustun oldugu sorusuna bır yanıt getıremıyor F'ızıkçıler genelde uzam ve zaman ıçındekı durumumuzun olaganustu bır yonu olmadıgmı savurıarı ve Kopernık ılkesı olarak bılınen duşunce bıçımını benımsemeye çalışırlar Bu goruşu matematık "agacına" uyarlayan Tegmark evrenımızı temsıl eden kutunun ozel oldugunu duşunmenın yersız olacagıru, bunun yerıne her matematıksel kutunun kendıfızıksel evrenıyle uyum ıçmde olması gerektıgını ılerı suruyor Tegmark'ın goruşu oylesıne Devamı 21. sayfada